Электромеханикалы абаттасу.

Блшы етті озалыс белсенділігі миоплазма рамында Са2+ жне АТФ боланда ана жзеге асырылады. Актин жіпшесінде миозин кпірлеріні кезектескен жиырылу жне босасу процесстері теді. Егер миоплазмада АТФ жеткіліксіздігі болса, онда блшы етті некрозы байалады. Оан мысал ретінде мйіт блшыыны ыдыратылуы болады себебі, АТФ жоалан кезде лімні алашы белгісі блшытарды босасуынан байалады, нтижесінде клдене кпірлер ажырайды. Блшы ет жиырылуы шін АТФ гидролизі ажет, блшы етті жиырылу ызметіні ПК–і шамамен 20%, сондытан жмыс жасаушы блшы етті бесінші блігі химиялы энергиядан механикалыа айналады, ал 80% жылу трінде блінеді. Блшы еттердегі энергиялы процесстер зы рі, біртекті жмыс кезінде бірдей болмайды. ыса уаытты блшы ет ысаруы талшытаы АТФ орыны есебінен теді, з кезегінде за уаытты блшы ет жиырылуы немі АТФ толытырылуын талап етеді, ол шін жмысты атарылуы кезінде тотыу тотысыздануды фосфорлену процесстері туі тиіс. Торшалы тыныс алуды субстраттары жне оттегі блшы етке аннан тседі. Сондытан за уаыт жаттыу немесе жмыс атаранда е алдымен блшы еттерді жасы анмен амтамасыз етілуін адаалау керек. Кшті жаттытыру кезінде миозин кпірлеріні санын лайту ажет, себебі олар біркелкі жиырылу бліміне атысады. Мндай шарт сіресе штангисттерде айын крінеді: ол шін актин жне миозин протофибриллаларды талшытаы саныны лаю есебінен, блшы ет талшыы алыдайды, ал миоциттерді здері дифференцияланан жне бліне алмайды. Кш тскен уаытта оларды гиперплазиясы емес, гипертрофиясы дамиды.

Актин жне миозин жіпшелеріні молекулярлы механизмдерін амтамасыз ету шін макроэргтермен бірге кальций иондары ажет. Са2+ электромеханикалы керілуді негізгі блшегі болып табылады (сур. 1). Миофибриллдер айналасындаы цитозолде кальций концентрациясы (0,4—1,5)*10-6 моль-ге жеткенде жиырылу процессі басталады. Максимальді блшы ет талшыыны жиырылуы оны концентрациясын 5*10-6 мольге жоарылатанда болады. Дегенмен, тыным алпында цитозоль рамындаы Са2+ концентрациясы блшы ет талшыында 10-7 мольден аспайды.

аа блшы еттерінде жиырылу пайда болу шін миофибриллдерге кальций саркоплазмалы тордан (СТС) тсуі ажет. Мндай жйені мембранадан блектенген кпіршіктер жне цистерналар деп атайды. СТС блшы ет талшыыны шамамен 10% алады, ал миоцитті мембраналардаы клемдік осындысы шамамен сарколемма беткейінен 100 рет жоары. СТС блшы ет талшыында кальцийлік ор болып табылады-рамында 10-2 моль кальций ионы алады. Демек, СТС мембранасында Са2+ градиентіні кп млшері саталан, біра тыным алпында СТС мембранасы бл ион шін млдем тімдсіз.

СТС миофибрилла маында орналасан, электромеханикалы абаттасуда маызды блшек-цистерналар болып табылады, олар Z-дисктеріне еніп трады (сур.1). мнда сонымен бірге, талшы ішіне арай баытталан ттікше трізді, диаметрі шамамен 50 нм сарколемма орналасан. Бл ттікше талшы зындыы 10 мкм асып, талшыа клдене орналасады. Диаметрі 80мкм болатын пішіні цилиндр трізді блшы ет талшыында бл ттікшелерді мембраналары беткей тзеді, оны клемдік осындысы миоцит плазмолеммасынан 2,5 есе жоары. В-аймаыны Z-дисктеріні рбір ттікшесі крші екі СТС арылы Т-жйе деп аталатын рылым тзеді. рбір миофибрилланы цистерна оршайды. Т-жйе жне миофибрилла электромеханикалы абаттасуды негізгі тізбегі болып табылады. аа блшы еттеріні алашы жиырылу сигналдары жлын жне бас миынан келетін жйке мпульстері болады. Одан рі синапсты тасымал-ацетилхолин, холинды рецепторлары атысуымен жреді. С-ттікшелер деполяризация СТС мембраналарына тарап, потенциал туелді кальций каналдарын ашады. Ашылан каналдар арылы Са2+ пассивті СТС цистерналарынан саркоплазмаа беттеп, миофибриллаа жетеді. Оларды маайында миозинді кпірлерді жмылуына жетерлік кальций ионыны концентрациясы жиналан.СТС-тан кальцийді шыуы сарколемманы реполяризациясынан кейін тоталады, біра миофибриллалар жиырылан кйде рамында кальций 10-7 моль тмендегенге дейін саталады. Ол шін Са2+ СТС-ке айтуы керек. Демек, аа блшы етіні миоциттегі миофибриллаларды босасуы кальцийлік помпа кмегімен ана жзеге асырылатыны длелденеді. Кальцийлік помпа жмысы-блшы еттегі ысаруды негізгі блігі болып табылады. СТС мембранасынан Са-белсендіруші АТФаза блінеді, ол кальцийлік насосты негізгі блігі.Электромеханикалы абаттасу келесі процесстер кезектерінен трады: сарколемма бойымен П таралуы Т-жйені мембрана ттікшелеріні деполяризацияс СТС мембранасында кальцийлік каналдарды ашылуы СТС цистерналарынан Са2+ -ті блшы ет талшыыны цитозоліне шыуы миозинді кпірлерді тйыталуы. Блшы етті босасуы сарколемма реполяризациясы жне СТС мембранасында жиналан кальцийлік ттікті белсенген жмысымен байланысты.Cинапты озуды жйке талшыынан субсинапты мембранаа берілгенде пластинка шыны потенциалы (ПП) пайда болады, олар сарколеммадаы рекет потенциалын генерациялайды. Оны амплитудасы 120—130 мВ, ал рбір сарколемма нктесінде 3 мс райды, бл крсеткіш сарколемма бойымен таралып Т-ттікше мембранасында мні згеріп 3-5 м*с-1 жылдамдыты райды. рекет потенциалы орнааннан со шамамен 20 мс кейін СТС цистерналарынан максимальді Са2+ шыады, миозинді филаменттерді актин бойымен жылжуы нтижесінен миоцит жиырылады. Бір ретті блшы ет талшыыны ысару уаыты 15 тен 50 мс дейін созылады содан со миоцит босасиды. Блшы ет жиырыланда сіір аз ашытыа ауысады, біра едуір ысыш кші дамиды.