Нерв жйесіні жалпы сипаттамасы

Нерв жйесі

Нерв жйесі екі трлі ызмет атарады: біріншісі – организмні сырты ортамен байланысын амтамасыз етеді; екіншісі – организмдегі барлы азаларды ызметін басарады.

Яни, нерв жйесі сырты жне ішкі ортадан тскен апаратты абылдап, талдап, оан организмні жауабын амтамасыз етеді. Осы ызметтері рефлекстер арылы жзеге асады. Нерв жйесі барлы азалар мен тіндерге таралып организмні барлы бліктерін байланыстырып трады.

Нерв жйесіні анатомиялы рылымды-ызметтік бірлігі нейрон(нерв жасушасы,нейроцит) деп аталады. Нейронны денесі жне сінділері болады.сінділеріні дендрит жне аксон деп аталатын екі трі болады. Дендриттер нервтік импульсті тек нейронні денесіне арай ткізсе, ал аксон импульсті нейронны денесінен тек ары арай (баса нейрона немесе азаа) ткізеді. Нервтік импульс бір нейроннан екінші нейрона – нейронаралы синапс арылы беріледі.

ызметіне байланысты нейрондарды: сезімтал, аралы (ендірме) жне озалтыш деп ш трі ажыратылады.

1.Сезімтал(афференттік, рецепторлы)нейрон. Бл нейрондарды ерекшеліктері – оларды денелері орталы нерв жйесінен тыс орналасан жне дендриттері аксонына араанда зын болады. Сезімтал нейрондарды сінділері детте дендрит жне аксон деп аталмайды, дендриті – шеткі сіндісі, аксоны – орталы сіндісі деп аталады. Сезімтал нейронны шеткі сіндісі рецептордан басталып, орталы сіндісі жлында немесе мида аяталады. Рецепторлар сырты немесе ішкі ортада сер ететін тітіркендіргіштерді ( апаратты ) нервтік импульске айналдырады. Орналасан жеріне байланысты рецепторларды ш трін ажыратады.

1.Экстероцепторлар сырты орта тітіркендіргіштерін абылдайды. Олар теріде жне ауыз, мрын уыстарыны шырышты абытарында, сезім азаларында орналасып -жанасу, температуралы жне ауырсыну сезімдерін абылдайды.

2.Интероцепторларішкі азаларда орналасан. Олар ішкі ортаны химиялы жне механикалы серлерін абылдайды.

3.Проприоцепторлар тірек-имыл мшелерінде (блшыеттерде, сіірлерде, шандырларда, байламдарда сйекапта жне буын апшытарында) орналасан.

2. Аралы(ендірме, ассоциативтік)нейрон нервтік импульсті сезімтал нейроннан озалтыш нейрона жеткізеді.

3. озалтыш (эфферентті, эффекторлы) нейрон. Бл нейронны аксондары нерв-терді рамында азалара барады.

Нерв жйесіні ызметі рефлекстер арылы іске асады. Рефлекс - организмні сырты жне ішкі апараттара (тітіркендіргіштерге) жауабы. Рефлекстер шартсыз жне шартты болып екіге блінеді.

Туа біткен, тым уалаушы рефлекстер шартсыз рефлекстер деп аталады. Олар жлын жне ми сабауы арылы іске асады ( тменгі нервтік ызмет).

Жеке мір сру барысында организмні оршаан ортамен уаытша байланыстар тріндегі араатынасы шартты рефлекстер арылы іске асады. Шартты рефлекстер, жоары нервтік ызметті амтамасыз ететін лкен ми ыртысыны атынасуымен жреді. Бл рефлекстер арылы организм те крделі ызметтер атарады.

Рефлекс тетін жол рефлекстік доа деп аталады. Рефлекстік доаны рамына сезімтал, аралы жне озалтыш нейрондар енеді. Рефлекстік доа арапайым жне крделі деп екіге блінеді. арапайым рефлекстік доалар арылы шартсыз, крделі рефлекстік доалар арылы шартты рефлекстер іске асады.

детте, арапайым рефлекстік доа ш нейроннан трады. Жлын арылы тетін арапайым рефлекстік доаны бірінші жалануниполярлы сезімтал нейрондарыжлын тйінінде орналасан.Оларды рецепторлардан (терідегі, блшыеттердегі жне т.б.) басталатын шеткі сінділері жлын нервтеріні рамында теді.

Рецепторлар арылы абылданатын импульс шеткі сінді арылы жріп, нейронны денесінде теді де, оны орталы сіндісі арылы жлынны арты мйізінде орналасан екінші,аралы нейронаберіледі. Нервтік импульс аралы нейроннан алдыы мйізде орналасан, шінші озалтыш нейронакеледі. озалтыш нейронны аксоны клдене жолаты блшыетте аяталады.

Аз жадайда кездесетін е арапайым рефлекстік доа тек екі - сезімтал жне озалтыщ нейрондардан трады (тізе рефлексі). Крделі рефлекстік доа, ми мен жлынны ткізгіш жолдарын ткен кезде арастырылады.

Нерв жйесі топографиясына байланысты орталыжне шеткі нерв жйесі болып екіге блінеді. Орталы нерв жйесіне (ОНЖ) ми жне жлын жатады. Шеткі нерв жйесін (ШНЖ) 31 жлын нервтері мен 12 жп бассйек нервтері райды.

ызметіне байланысты нерв жйесі шартты трде сомалы (анималды)жне автономды (вегетативтік)болып екіге блінеді.

Сомалы нерв жйесіорганизмні сырты ортамен байланысын амтамасыз етеді. Ол теріні, клдене жолаты блшыеттерді жне сезім азаларын нервтендіреді, яни, ызметі бізді еркімізге (санамыза) баынатын азаларды нервтендіреді. Сонымен сомалы нерв жйесі оршаан ортадан апаратты абылдап, оан организмні жауабын амтамасыз етеді.

Автономды ( вегетативтік) нерв жйесіішкі азаларды, тамырларды, жректі, бездерді, рамында бірыай (тегіс) салалы блшыеттер бар азаларды, яни, ызметі бізді еркімізге баынбайтын азаларды нервтендіреді. Сондытан да автономды нерв жйесі деп аталып кеткен. Біра бл жйені дербестілігі толы емес, ол ми ыртысыны ср затына белгілі бір дрежеде баынады: адам яланда ызарып кетеді, орыанда – бозарады, атты обалжыанда жрек соысы жиілейді (тахинардия) т.с.с. Автономды нерв жйесі организмді ттас бір жйеге біріктіріп, ішкі азаларды ызметін реттеп, йлестіріп отырады. Ішкі азалара серіне байланысты ол парасимпатикалы жне симпатикалы бліктерге блінеді.

 

Нерв жйесі

 

Орталы н.ж. шеткі н.ж.

 

 

ми жлын сомалы автономды

(анималды) (вегетативтік)

 

парасимпатикалы симпатикалы

 

 

ішкі азалар