Жылжымалы жіпшелер лгісі.
Блшыет жиырылуыны биофизикасы. Жылжымалы жіпшелер лгісі.
Блшыет жиырылуын лгілеу.
Блшыетті белсенділігі- жоары йымдастырылан тірі азаларды жалпы асиеттеріні бірі. Адамны барлы тіршілік ызметі блшыетті белсенділігімен байланысты. рылысыны ерекшеліктеріне, ызметіне, реттелу тсілдеріне арамастан азаны трлі мшелеріні жмыс жасау принципі бірдей.
Блшыетті жасушасыбаса озан жасушалардан мынадай ерекше асиеттерімен айрышаланады: жиырылу, яни механикалы кштемені ндіру мен ысарыштыы.Сонымен атар блшыеттер тек блшыетті жмысы кезінде ана емес, суытан дірілдеу, жылуды генезі кезінде де жылуды ндіруші (генератор) болып табылады.
Блшыет озыш тіндерді бірі, ендеше озышты, озуды ткізу бан да тн. Ет тіні созылыш (серпімді) болып келеді.Блшыетті негізгі ызметі жне физиологиялы асиеті- жиырылып жазылу. Жиырылу белгілі бір тітіркендіргіш серіне берілетін жауап, яни ет зындыыны ысарып атаюы (тонусыны жоарылауы).
Блшыетті белсенділігі тіршілік ету рдісі кезінде жеке мшелер мен бкіл жйені жмысын амтамасыз етеді: тірек- имыл аппаратыны, кпелерді, антамырлар белсенділігін, асазан- ішек жолыны, жректі жиырылышты абілетін амтамасыз етеді.
Блшыеттер жмысыны бзылуы (мысалы, кпелерді, жректі ызметін анытайтын) патологияа, ал тоталуы- лімге келіп соуы ммкін.
Клдене- жолаты блшыетіні рылысы.
Жылжымалы жіпшелер лгісі.
Блшыет лпасыжасушадан тыс затты (коллаген, эластин жне т.б.) ет жасушаларыны (талшытары), жйке талшытарыны ою тізбегі мен антамырларыны жиынтытары болып табылады. рылысы жаынан ет тіні блінеді:
Сурет 1. Блшыет талшыы миофибриллісіні сызбалы кескіні.
а-тынышты кйі; б- созылуы.
О жата – актин мен миозинні клдене кесіктегі орналасу сызбасы.
1) бірыай салалы еттер; олар теріде, ішкі азаларды, сл мен несеп ттіктеріні, ішекте, ан жне лимфа тамырларыны, кпе, кеірдек, жыныс азаларыны абыраларында орналасан.
2) клдене- жолаты еттер;олара аа еттері, жрек, тіл, кз, жтынша, кмей, ешті жоары блігіндегі еттер жатады.
рылыстарына арамастан оларды барлыыны механикалы асиеттері, химиялы рамы бір- біріне сас жне жеделдендіру (белсендірілу) механизмі бірдей.
Ет талшытарыны клдене- жолаты рылымынкдімгі микроскоппен баылауа болады. Етті жеке талшытары диаметрі 20- 80 мкм жне алыдыы 10 нм болатын плазмалы мембранамен оршалан. рбір жеке талшы – жасысозылан жасуша. Жеке талшытарды (жасушаларды) зындыы блшыет тріне байланысты жздеген микроннан бірнеше сантиметрге дейін елеулі згеруі ммкін. Талшытар ішінде белгілі органеллалардан (ядро, ядрошы, митохондриялар, Гольджи аппараты жне т.б.)баса жасушаны жиырылыш аппараты болады, ол диаметрі 1- 2 мкм болатын параллель орналасан 1000- 2000 миофибрилдерден трады, сонымен бірге жасуша органелдері (саркоплазмалы ретикулум, клдене ттікшелер жйесі- Т- жйесі )бар.
Миофибрилдер(блшыет талшытары) (сурет 1) блінеді: А- белдеуі- кгірт жолатар, сулені поляризацияланан жарыта екі рет сынуын береді, яни олара анизотропты асиет тн (осыан байланысты ол А- белдеуі деп аталады), І- белдеуі – ашы жолатар, жары сулесіні екі рет сынуын бермейді, яни изотропты (осыдан І- белдеуі деп аталады). І- белдеуіні облысынан кгірт жіішке жола (Z-диск) теді.Екі Z-дискісіні аралыы саркомердеп аталады жне ол ет жасушасыны арапайым жиырылышты бірлігі болып табылады. Саркомер- дегеніміз жуанжнежіішке жіпшелердіреттелген жйесі, олар клдене имада гексагопальдіорналасады. Жуан жіпшеніалыдыы 12 нм, зындыы- 1,5 мкм, жне миозин ауызынан трады.Жіішке жіпшеніалыдыы 8 нм, зындыы- 1 мкм, жне бір шы Z-дискісіне бекітілгенактин ауызынан трады. Актинні шы екі жатаы миозин (ауыз) талшытары арасына жартылай кіріп трады. Миозин жіпшелерді кгірт (А) блігінде, ал актин ашы (І) блігінде болады. Бл бліктер миофибрилла бойында бірінен со бірі кезекпен орналасан. атар- атар жатан миофибрилдерді кгірт бліктері бірыай бір атарда, ашы бліктері екінші атарда орналасан. Сол себепті микроскоппен араанда олар жола- жола болып крінеді. Миозин шиыршыты 150 молекуладан трады. р жіпшені шында екі жмыр (глобула) басы болады. Осы домала сінділері (клдене кпірше) арылы миозин актинге жабысады. Миозинні осы сіндісіні АФ
Сурет 2. Саркомерді микрорылысы.ышылын ыдырататын ферменттік асиеті бар. Актинмен байланысанда осы асиеті 10 есе артады.
Актин жіпшесі(шиыршыты жіпшелерден трады)біреуі екіншісімен айналдыра оралан, райсысыны алыдыы 5 нм болатын екі актин мономерінен трады (сурет 2). Бл рылым р орамда 14 моншаы бар, оратылан екі жіпке сас. Осы актин тізбегінде р 40 нм сайын дайы тропонин молекулалары орналасан. Ал тізбекті зі тропомиозин жіпшесін орайды. Жиырылмаан етте тропомиозин жіпшелері актинні миозин сінділері жабысатын жерін жауып, миозинні актинге жабысуына кедергі жасайды. Блшыет жиырылан кезде жіішке жіпшелер жуан жіпшелер арасына енеді. Осы кезде жіпшелерді зындытары згермей, оларды салыстырмалы жылжуы орындалады. Осы рдіс миозинні ерекше бір тмпешіктерді зара серлесуімен аныталады. Тмпешіктер – миозинде орналасан белсенді центрлері бар клдене кпіршелер болып табылады. Кпіршелер бір- бірінен 14,5 нм аралыта болатындай, жуан жіпшеден периодты трде алшатайды. Миофибрилдерді босасыан (жиырылмаан) стінде тропомиозин молекулалары клдене кпіршелерді (миозинні) актин тізбегіне жабысуына бгет жасайды (сурет 3. а).
Кпірше ажыратылан Тйыталу детілу
