Гулнар тур фирмасыны мысалында
Нарыты экономикада фирманы ызмет жасауы немі айынсыздыпен жне тукелмен байланысты. Ксіпкерлік ызметте тукелсіз нтижеге жету ммкін емес. Тукелге берілген анытамалар кп. Соларды длдігі – ксіпкерлік іс рекет нтижесінде ммкін болатын ауіп атерлер. Туекел ксіпкерлік іс рекетті мнінде бар: байланысты.
А) ксіпкер іс ркет сферасын зі тадауа ерікті, ндіріс ралдарын зі дербес басарады, кейде ателесуі де ммкін.
Б) нарыты жадайда кіспкре немі бседе болады, оны жеіп шыуына кепілдік бермейді.
Тукелді глобалды (мемлекеттік) немесе локалды (ксіпорын дегейіндегі тукел) трін ажыратамыз. Олар бір бірімен байланысты болады. Мысалы, мемелкет дегейінде салы, нисиелік – аржылы саясат туралы абылданан шешімдер ксіпорына тукел элементтерін тудырады. Немесе керісінше, ксіпорын дегейінде абылданан шешімдер (ндіріс клемі мен ассортименті немесе технологиялы процестерді ендіру) мемлекетке серін тигізіп глобалды тукел элементтерін тудырады. Тукелді бірнеше трлері бар: ндірістік, коммерциялы, аржылы, пайызды.
ндірістік туекел – кез – келген ндірістік ксіпорында німді ндірумен жне оны ткізумен байланысты. Бл тукелге німні белгіленген клеміні згеруі, ткізу арыны, материалды жне ебек шыындарыны арты жмсалуы, нарытаы баа дегейіні кемуі, брак себептері тікелей ыпал жасайды.
Коммерциялы тукел - ксіпкерлерге бекітілген тауар мен ызмет крсету процесін ткергенде туындайды. азіргі уаытта коммерциялы тукелді ке тараан тріне – тауарды атып алу бааыны суін, сатып алу клеміні ойламаан жерден тмендеуін, айналым процесіндегі тауарды жоалуын, ткізу клеміні тмендеуін жне т.б. жатызуа болады.
аржылы тукел – ксіпорын мен банк немесе зге де аржы институттары арасында пайда болатын тукел. аржы тукелді екі трі бар:
а) ашаны сатып алуымен байланысты тукелдер (инфляция – ашаны нсыздануы, бааны ктерілуі, дефляция – ашаны сатып алу ммкіндігіні артуы. Инфляция кезінде ксіпкер- ашалай табыс нсызданады, дефляция кезінде – баа тмендейді, ксіпкерді экономикалы жадайы нашарлайды, табыс тмендейді;
б) капитал салуымен байланысты тукелдер (инвестициялы тукел).
Сырты экономикалы, зге де валюталы операциялар кезінде шетел валюта курсыны згеруімен байланысты болатын валюталы шыындар болуын айтамыз.
Пайзды тукел – пайыз нормасыны суіне арай, баалы ааздара бааны тмендеу ммкінділігімен байланысты.
Енді туындыан тукелді жою немесе азайту шін ксіпкер андай іс шаралар олданады?
Тукелді беседетуді бірнеше дістері бар:
ксіпкерлік жоба жасауа істі жеткі білетін кеесшілерді, мамандарды тарту;
жобалау алдындаы ммкін болатын проблемаларды жете білу;
ндірілген німге сранысты болжау;
сатандыру;
болжамсыз шыындарды жабуа керекті аражатты кезекте стау
73. Халыаралы турларды калькуляциясы (шыу туризм) (Алматы аласыны фирмасыны бір нім мысалында)
Енви травел компаниясы сынан: Алматы - Ташкент-Самарканд -Регистан-Бухара-Ташкент-Алматы туры.
затылыы 10 кун.
Турды баасы: 500$
Оны ішінде жолына 200$
онак уй - 200$
Экскурсовод - 100$
1 Кун. 09:00 Ташкент аласына келу, орналасу. Таы ас. Кешке дейін она уйде болу, яни бос кун. Тскі ас – 11500 сом. Кешкі ас – 10000 сом
2 Кун. Самарканд аласына жол жру. она уйге орналасу. Бос кун. Тскі ас-9000 сом кешкы ас-10500сом
3 Самарканд аласы бойынша экскурсия. Регистан мешіттері, Улукбек консерваториясы, Амир темирдин кесенелерін аралау. Тскі ас – 11000 сом. Ески кала орны. Кешкі ас-12000 сом. она уйге каитып оралу
4 она уйдеги таы ас. Самарканд базарларын аралау. Ондаы шыындар : 68000 сом. Тскі ас-8000сом кешкі ас- 9000
5 Самарканд каласынан Бухара каласына келу. она уйге орналасу. Бос кун. Тскі жне кешкі ас- 20000 сом.
6 она уйдегі таы ас. Бухара каласына экскурсовод жргізу. Ескі аланы тамашалау. ала мешіттеріне, кесенелерді аралау. Тскі ас- 8000сом. ала мражайларына бару. Кешкі ас – 10000 cом
7 она уйдеги таматану. Бухара аласындаы базарларды аралау, сувенирлер алу. Тскі жне кешкі ас- 17000 сом. Базара кеткен шыын: 45000 сом
8 Бухара аласынан ташкент каласына оралу. она уйдеги таматану. Туски жне кешкі ас – 22000 сом. Бос кун
9 она уйдеги таматану. Бос кун. Ташкент аласын аралау. Дисней Ленд, Аква парк; ала базарларын аралау. Киім магазиндерин аралау. 200000сом. Тскі жне кешкі ас – 19000сом. Кеткен шыын: 219000 сом
10 Ташкент аласынан Алматы аласына келу.
Барлы шыындар: 709000сом
100 тенге - 13000 сом
709000сом- 55000 тенге