Жастаы балаларды психологиялы-педагогикалы ерекшеліктері.
6-7 жастаы балаларды танымды процестеріні маызды ерекшеліктеріне мыналарды жатызуа болады:
Тіл. Мектепке барар алдында баланы сздік оры лкен кісілермен кдімгі мірді зіне атысты кез-келген мселесі бойынша тсінісе алатындай дрежеге жетеді. Бл жаста бала андай сзді олдануа болады, ал андай сздер соншалыты жаымсыз, тіпті оларды айту ят екендігін тсінеді. Бала сзге дыбысты талдау жасай алады. Сзді дыбыстара бліп, сздегі дыбыстарды ретін анытай алады (егер бала балабашаа барып жрсе). 6 жасар бала тсінікті тілмен-контексті тілмен атынас жасай алады, яни не туралы айтылу керектігін жеткілікті трде толы сипаттап бере алатын тіл дегейінде, сондытан да талыланатын жадай тікелей абылдаусыз да толы тсінікті болады.
Сенсорлы даму. Бала заттарды тсін, пішінін, млшерін жне оларды кеістіктегі орналасуын айырып ана оймай, оан сынылан заттарды да трін, пішінін дрыс атай алады, заттарды млшеріне арай сйкестендіріп (лкен, кіші, аз, кп) анытай алады. Жне ол арапайым пішіндерді бейнелеп, оларды берілген тске бояй алады. Бл жастаы балалар заттарды белгілі бір эталондара сйкестігін крсете алады. (эталондар- бл адамзатты ойлап шыаран заттарыны негізгі асиеттері мен сапаларыны лгісі).
серленушілік пен білуге марлы аншалыты басым боланмен, бл жаста абылдау лі йымдаспаан. лі де масатты трде арау жне кру, тыдау жне есту, т.б. ажетті біліктіліктері алыптаспаан.
Зейінтікелей ызыушылыпен байланысты, йткені ызыты іске бала кілі тез ауады. Ерік кшін талап ететін ырыты зейін лі де болса нашар дамыан.
Айналаны зерттеуге баытталан баланы танымды белсенділігі оны зейінін зерттеу объектілеріне ызыушылыы жоаланша аударады. Егер 6 жасар бала зіне маызды ойынмен айналысан болса, ол аладамай 2 тіпті 3 саат ойнай береді. Осылайша ол за бар ыыласын аударып німді іс-рекетпен айналыса алады. Алайда блай зейінді шоырландыру - баланы айналысан нрсесіне ызыушылыты салдары. Егер оан намайтын іс-рекетте ыыласты болу керек болса, ол ажып, аладап, тіпті зін те баытсыз сезінеді.
Балаа зейінін трбиелеуде кмектесу ажет. лкендер сз нсаулары арылы баланы зейінін йымдастыра алады. Дегенмен де, бл жастаы балалар з тртіптерін еркін реттей алса да, ырысыз зейін басым болады.
Балалара біркелкі жалытыратын жне тартымдылыы аз іс-рекетпен айналысу те иын. Зейінні бл ерекшілігі сабатарда ойын элементтерін енгізуге жне іс-рекет трлерін жеткілікті ауыстырып отыруа негізгі себеп болып табылады.
Ес. Мектепке дейінгі жас - есті арынды даму кезеі. Ес- жетекші танымды процесс болып саналады. Ес процестерінсіз адам баласы мдениетті андай саласы болмасын, алаанынша мегере де, жан-жаты жетіле де алмас еді. Шын мнінде мектепке дейінгі жаста баланы тілді мегеруі соншалыты, ол наыз ана тілін йеленуші (таратушы-носитель) болады. Ес бала шін маызды оиалар мен мліметтерді жадында алдырады жне сатайды. Мектепке дейінгі балалы ша адамны барлы алан міріне кп естелік алдырады.
6 жасар бала енді еркін есте сатай алады, еске сатау тсілдерін саналы олдана алады. Бірата ырысыз еске сатау жемісті бола бермек.
Ойлау. Тіл дамуы жне ылыми ымдарды мегеру бірлігінде дамиды. Баланы сау психикасыны ерекшелігі – танымды белсенділігі.
Ойлау- сырты дние заттары мен былыстарыны байланыс- атынастарыны адам миында жалпылай жне жанама трде сз арылы бейнеленуі.
Баланы білуге марлыы немі айналадаы лемді танып білуге баытталан. Бала ойын барысында эксперимент жргізеді, себеп – салдарлы байланысты жне туелділікті анытауа тырысады. Онда айналадаы мір былыстары бойынша кптеген сратар туындайды. Аыл- ой жаынан бала аншалыты прменді болса, ол сонша кп сратар ояды жне оны сратары соншалыты алуан трлі болады.
Бала затты бейнесін ана емес, оны имыл- озалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау - 6 жасар бала ойлауыны негізгі трі. рине ол жекелеген жадайларды логикалы ойлауды да орындай алады, біра та бл жаста крнектілікке сйенген оыту басымдыра болады.
иял. 6 жасар бала з иялында алуан трлі жадайдар ра алады жне баланы зі ртрлі жаынан крінеді.
Ойын барысында алыптаса отырып, иял баса да іс-рекет трлеріне те алады. Тілі жне иялы жасы дамыан бала ызыты сюжет ойлап шыарып, айтып бере алады. Тез арада жанынан ойлап шыарады (импровизация), з шыармасына рахаттанып, оан баса адамдарды да атыстыра алады. иял бала мірінде лкен роль атарады.
иялды здіксіз жмысы - баланы айналадаы лемді танып білуіні жне игеруіні маызды жолы.
р баланы иял ерекшеліктері оны жеке ызыулары мен асиеттеріне, алдына ойан масатына байланысты болып келеді. иял баланы барлы психикалы процестерімен штасып жататын процесс. иялда творчестволы элементтер пайда болады. Бл элементтерді жйелі оуа кшуде лкен маызы бар.
Кейінгі жылдардаы зерттеулер нтижесі бойынша жас бала те икемді жне жеіл оытылады, ол брыны есептегеннен грі кбірек мегере алады. Ал бл мектепке дейінгі оыту жне трбиелеу бадарламасыны танымды мазмнын маыналы байытуа жаа баыттар береді. Дегенмен, баланы ммкіндіктері шексіз емес, оны жасыны психофизиологиялы ерекшеліктеріне байланысты олар шектеулі.
Мектеп жасына дейінгі балаларды лкен ммкіндіктерін жзеге асыруда олданылатын трбиелеу дістері мен трлері мектепке дейінгі жасты психофизиологиялы ерекшеліктерін ескере отырып рылан жадайда ана е жоары нтиже береді. Мектеп жасына дейінгі балаларды оытуды тек дидактикалы ойындар, тікелей баылаулар жне пндік сабатар, ртрлі практикалы жне бейнелеу іс-рекеттері трінде жргізуге болады, біра ешашанда дстрлі мектеп сабаы трінде жргізуге болмайды.
Мектеп жасына дейінгі балалармен йымдастырылатын жне жргізілетін ойын-сабатарыны негізі ойын- осы жастаы іс-рекетті жетекші-негізгі трі болып табылады.
. Баланы мектепке психологиялы дайындыы
Жоспары:
1. «Мектепте оуа психологиялы дайынды» ымы
2. Баланы мектепте оуа дайындыын анытайтын
шамалар.
1. «Мектепке психологиялы дайынды» деп балаларды рдастары жымында мектептік оу бадарламаларын мегеру шін психикалы дамуды ажетті жне жеткілікті дегейі тсініледі.
Дамуды ажетті жне жеткілікті дегейі, оыту бадарламасы баланы «таяудаы даму аймаына» жететіндей болуы керек. Ал «дамуды таяудаы аймаы» баланы ересектермен біріге отырып ол жеткізетін жетістігімен айындалады. Егер баланы психикалы дамуыны зекті дегейі мектептегі оу бадарламасын мегеру шін ойылатын талаптан тмен болса, онда бала мектепте оуа психикалы дайын емес деп есептеледі.
Кеес жне ресей психологиясында мектепке психологиялы дайынды мселесін теориялы жетілдіру Л.С.Выготскийді ебектеріне негізделеді (Божович Л.И., 1968, Эльконин Д.Б., 1989; Салмина Н.Г., 1988, Кравцова Е.Е., 1991 т.б.).
Мектепте табысты оуа нерлым мнді сер ететін баланы психикалы дамуыны бірнеше лшемдері бар, олар: баланы мотивациялы дамуыны белгілі дегейі (оуды танымды жне леуметтік мотивтері), ерікті рекеті мен зияттылы (интеллектуалды) сферасыны жеткілікті дамуы.
Мектепке дайын бала адамдар оамында белгілі бір баытты (ересектер леміне жетуге жол ашатын) стауа ажеттіліктен (оудаы леуметтік мотив) жне зі йде анааттандыра алмайтын танымды ажеттіліктерден де оыысы келуі ммкін. Осы екі ажеттілікті бірігіп араласуынан баланы оршаан ортаа жаа атынасы пайда болады. Ол «оушыны ішкі станымы» деп аталады (Божович, 1968) Л.И.Божович оушыны ішкі станымын мектептегі оуа дайындыты белгісі деп есептеп, оан лкен мн берген.
Баланы мектепке дайынды мселесіндегі ерітілік сферасыны лшемдері:
- баланы з рекеттерін белгілі бір ережеге саналы
баындыра алуы;
- берілген талаптар жесіне баыттала алуы;
- сйлеп жатан адамды зейінімен тыдай алуы;
- талап етілген тапсырманы лгіні кзбен абылдау
бойынша дербес орындай алуы.
Мектепке психологиялы дайындыты зияттылы
сферасыны лшемі баланы мегерген білімдеріні жиынты санымен емес, зияттылы процестерді даму дегейімен лшенеді: «...бала оршаан шындытаы былыстарды мнді жаын бле білуі, оларды салыстыра, састыы мен айырмашылыын кре білуі керек. Ол ой орытындысын жасай білуі керек. былыстарды себептерін тауып, орытынды шыара білуі керек» (Божович Л.И., 1968). Жасы оу шін бала зіні танымыны пнін бле білуі керек.
Баланы мектептегі оуа психологиялы
Дайындыына жне бір осымша талап – оны тіліні дамуы. Тіл – зиятпен тыыз байланысты жне баланы жалпы дамуымен атар логикалы ойлауыны дегейін де бейнелейді. Бала сздерде жеке дыбыстарды таба білуі керек, яни оны фонематикалы естуі дамыан болуы керек.
Мектепке психологиялы дайындыты анытауда
баланы арым-атынас жйесіне ерекше кіл блінеді. арым-атынасты негізгі ш сферасы блініп крсетіледі: ересектермен ерікті арым-атынас, рдастарымен ерікті арым-атынас, зіні зіне арым-атынасы.
Орта іспен шылданатын сыныпа келген со, бала зі сияты зге балалармен зара арым-атынаса тсе алуы керек. Ол балалар оамына еніп, олармен бірігіп рекет ете алуы жне олармен келісімге келе алуы, орана білуі де керек. Демек, баланы згелермен арым-атынаса тсуге ажеттілігі дамыан болуы, балалар тобыны мдделері мен дстрлеріне баына білуі, оушы рлін алып жруге абілетті болуы керек.
2. Мектепке келумен баланы бкіл мір тіршілігі мен іс-рекеті айта рылады. Бл кезе мектепке 6 жастан келетін бала шін де, 7 жастан келетін бала шін де бірдей иын. Физиологтарды, психологтарды жне педагогтарды баылаулары 1-сынып оушыларыны арасында дара психофизиологиялы ерекшеліктеріне арамай, жаа жадайа иын бейімделетін, жмыс режимін жне оу бадарламасын ре мегеретін немесе млдем мегермейтін балаларды кездесетінін крсетеді. Оытуды дстрлі жйесінде осы балалардан лгермеуші жне екінші жыла алатын балалар шыады.
Баланы оуа дайындыыны мнін, рылымы мен компоненттерін тсінумен байланысты, оны негізгі шамалары айындалады.
Мектепке келген балаларды мектепте оуа жетілгенін анытауда балабаша трбиешілері мен бастауыш сынып малімдеріне кмектесетін арнайы диагностикалы дістемелер бар. Барлы дістемелер трлі дегейлік сыныптарды топтастыруда тжірибеден ткізіліп, длеледенген.
Баланы мектепке дайындыы – жоспарлау, баылау, мотивация, зиятыны даму дегейі сияты шамалармен аныталады.
Бала мектепке дайын емес: зіні рекеттерін жоспарлай, баылай алмайды, оу мотивациясы тмен (тек сезім мшелеріні мліметтеріне сйенеді), зге адамдарды тыдай алмайды, ымдар формасындаы логикалы операцияларды орындай алмайды.
Бала мектепке дайын: зіні рекетін жоспарлап баылай алады немесе баылауа тырысады; заттарды жасырын асиеттері мен оршаан дние задылытарына сйенеді, оларды зіні рекеттерінде пайдалануа тырысады, зге адамдарды тыдай біледі, сздік ымдар формасындаы логикалы операцияларды орындай алады немесе орындауа тырысады.
Баланы мектепке педагогикалы жаынан дайындау
ылым – педагогты баланы мектепке дайындау туралы пікірлері мен зерттеулері. Баланы мектепке дайындаудаы білімдік, іскерлік дадыларын алыптастыру. Баланы дниетанымын алыптастыру жолдары. Педагог - ылымдарды ебектеріне тадау. Оу – іс рекеттерін алыптастыруда ойынны алатын рлі. Саба - баланы мектепке дайындауды негізгі формасы.