Азастан Республикасында трындарды ауруханадаы тсектермен амтамасыз етілу крсеткішіні он жыл ішінде згеруі

Салыстырмалы млшерлерді есептегеннен кейін олара графикалы бейнелеу жргізіледі. Ондаы негізгі масат статистикалы крсеткіштерді крнекті етіп крсету жне талдауды жеілдету. Графикалы бейнелеуді мынадай трлері бар:

1. Диаграммалар (сызыты, тарамдалан, бааналы, ішкі бааналы, секторлы, клемді, т.б.).

2. Картограммалар.

3. Картодиаграммалар.

Графикалы бейнелеу шін абсолюттік де, салыстырмалы да, орта лшемдер де пайдаланылады. Кез келген графикалы бейнені растыранда мынадай ережелерді сатау ажет:

· рбір графикалы бейнені зіндік аты болуы тиіс. Онда бейнені маынасы, уаыты жне орны крсетіледі;

· ол белгілі бір лшемде рылуы керек;

· рбір графикалы бейнеге олданылан бояуа жне осымшаа тсініктеме беру керек;

· графикалы бейне статистикалы крсеткішті маынасына сай келуі тиіс.

Сызыты диаграммалар былысты немесе белгіні динамикалы згеруін крсетеді. Оны кмегімен трындарды табии сімін, балалар ліміні барысын крсетуге болады. Бір диаграммада бірнеше былысты згеруін крсетуге болады, оларды р трлі сызытармен сызады, біра диаграммада трт сызышадан арты олдануа болмайды (1-сурет).

Тарамдалан немесе радиалды – шеберлі координат жйесінде рылады. Оны бір былысты тулік бойы жне апталы, жылды згеруін бейнелеуге пайдаланады (2-сурет).

Бааналы немесе жазы диаграммалар – былыстарды динамикалы немесе траты жадайын бейнелеуге олданылады (3-сурет).

Ішкі бааналы диаграмма, жалпы ауру крсеткішін 100%-а теейді, ал соны рамындаы ауруды трлерін баананы ішінде трлі бояумен немесе сызышалармен крсетеді.

Секторлы диаграмманы кмегімен кріністі рамын бейнелейді. Онда шеберді 100%-а теейді, ал шеберді клемі 360^о боландытан, 1%-3,6^о-а те, яни крсеткішті 3,6-а кбейтіп градусты табады (4-сурет).

Клемді немесе фигуралы диаграммаларда статистикалы крсеткіштерді суретпен (фигурамен) бейнелейді. Мысалы, халы саныны суін адамны фигурасымен, тсек саныны суін тсекті суретімен бейнелейді.

Картограммалар жасаанда географиялы картаа статистикалы крсеткішті млшеріне арай соан сйкес ауданды, айматы, облысты, т.б. бояумен немесе сызышалармен белгілейді Онда нерлым крсеткішті млшері жоары болса, соан сйкес бояуды трі аны болуы керек (5-сурет).

Картодиаграммаларда географиялы картаа трлі диаграмма салынады, кбінесе бааналы диаграмма пайдаланылады (6-сурет).

1-сурет. 1998 жылы азастан Респуубликасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткіші.

2-сурет. 1998 жылы азастан Республикасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткіші.

3-сурет. 1998 жылы азастан Республикасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткіші.

4-сурет. 1998 жылы азастан Респуубликасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткіші.

-Амола облысы – 406,4 -Отстік азастан облысы – 53,7

-Алматы облысы – 99 -Баса облыстар – 177

5-сурет. 1998 жылы азастан Республикасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткішін 100000 адама есептегендегі крсеткіші.

53,7

6-сурет. 1998 жылы азастан Республикасында адамдар психикасы бзылу ауруыны крсеткішін 100000 адама есептегендегі крсеткіші.

Таырып бойынша баылау сратары:

1. Биологиялы статистиканы оыту пні андай?

2. Биологиялы статистиканы олдануды негізгі айматарын атаыз.

3. Статистикалы зерттеуді негізгі трлері?

4. Статистикалы кестені трлерін атаыз?

5. Биостатистикада олданылатын салыстырмалы млшерлер.

6. Графикалы бейнелеуді трлері (диаграмма, картограмма, картодиаграмма).

Орта шамалар

Орта шамалар медицинада жне денсаулы сатау саласында те жиі олданылады:

1) дене суін сипаттауда;

2) адамны азаларыны физиологиялы шамасын баалауда;

3) санитарлы-эпидемиологиялы млшерді, нормативтік млшерлерді белгілеуде;

4) денсаулы сатау мекемелеріні жмысын сипаттауда, т.б. жадайларда.

Орта шама – жиынтыты санды белгілерін сипаттайтын орытынды млшер.

Санды белгіні орта млшерлерін есептегенде орта шаманы бірнеше трін табуа болады: орта арифметикалы, орта квадратты, орта йлесімдік. Статистикалы зерттеулерде жиі пайдаланатыны – орта арифметикалы шама. Орта шаманы табу шін зерттелген былысты санды млшерлерін белгілі ретпен орналастыру керек, яни вариациялы атар ру ажет.

Вариациялы атар – зерттелетін белгіні санды млшерлерін жоарылату немесе тмендету ретімен орналастыру. Вариациялы атарды белгілеу тртібі:

- варианта (V) – зерттелетін белгіні санды маызы;

- жиілік (Р) – р вариантаны кездесу жиілігі;

- жалпы баылау саны (n=P).

Вариациялы атарды арапайым жне топтастырылан трі бар. арапайым трінде рбір варианта блек беріледі, ал топтастырылан трінде бірнеше санды маызы бірдей варианталар бір топа топтастырылып, топа кіргізілген варианталарды бріні жиілігі осылады.

Орта арифметикалы шаманы (М) екі трі болады: жай арифметикалы орта шама жне лшемді арифметикалы шама. Жай арифметикалы орта шаманы есептеу формуласы:

М = (6)

Бл формула р вариантаны біркелкі жиілікпен кездесуінде жне баылау саныны осындысы n30 жадайларында пайдаланылады.

лшемді орта арифметикалы шаманы есептеу формуласы:

М = (7)

Егер р вариантаны жиілігі біркелкі болмай кездессе жне баылау саныны осындысы кп болса (n>30) пайдаланылады.

Орта квадратты ауыту жиынтыты ішкі рылымын сипаттайды. Орта квадратты ауытуды есептеу формуласы:

(8)

Егер n<30 болса, онда:

(9)

мндаы d – орта арифметикалы шамадан ауытуы: d = V – M

Егер жиынтыты екі белгісіні (салма, бой) згерушіліктерін салыстыру керек болса немесе бір белгіні (салматы згерушілігі нрестелерде жне 10 жасар балаларда) екі салыстырмалы топтаы айырмашылыын білу керек боланда вариациялы коэффициенті (С_v) пайдаланылады.

(10)

мндаы С_v– вариациялы коэффициент (крсеткіш) – салыстырмалы лшем.

Орта квадратты ауыту () орта арифметикалы шаманы орта атесін есептеу шін ажетті жне тадамалы статистикалы жиынтыпен жмыс жргізгенде аншалыты жалпы жиынтыты дрыс сипаттайтынын есептеуге пайдаланады. Ол шін орта арифметикалы санны орта атесін есептейді. Орта арифметикалы лшемдерді атесі мына формуламен есептелінеді:

а) егер n30, (11)