Шойынны тзілуі
Пешті барлы клемінде тотысызданатын темір атты кйде алынады, себебі оны балу температурасы (1535С) домна пешіндегі температурасынан жоары болады, бл кезде шикірамны атты кесектерінен тотысызданан темір атты губка трінде алынады. СО мен кміртегіні жоалымы кезінде губкалы темір кміртегіні ерітеді. Бл рдіс 400 - 600С температурада арынды дамиды жне катализатор болып саналатын губкалы темір бетінде СО - ны лауы жреді (2СО = С + СО2) жне блінетін шгінді кміртегі келесідей ерітінді тзіп, темірге теді: Fе + С = [С].
Кміртектену шамасына арай темірді балу температурасы тмендейді, ал оны зі аса жоары температура аумаына тседі. Белгілі бір уаытта, кміртектенген темірді балу температурасы пештегі температурамен теескен кезде темір балиды, кокс кесектеріні арасымен крікке аып тседі. Сйы кйінде темір одан да арынды кміртектене тседі - коксты тамшымен байланысу кезінде жне орытпаны кріктегі кокспен байланысуы кезінде коксты металда еруі жзеге асады.
озалыстаы металл тамшылары жне бліктері сйы темірге аздаан млшерде пешті р бойлытарында зге тотысызданан элементтер де (кремний, марганец, фосфор жне кей жадайда ванадий, мышьяк, хром, никель, мыс), сонымен атар ккірт те бастайды. Темірді кміртегімен жне згеде элементтермен орытпасы крікте жиналады.
Осылайша, сйы тотысызданан темірден шойынны тзілуі оны кміртектенуіне, балуына, жне онда зге де тотысызданан элементтерді еруіне негізделген (детте бл марганец, кремний, фосфор жне ккірт).
Шойындаы кміртегіні наты рамы крікте аныталады, ол реттеуге келмейді жне шойын мен оны орытпаларыны температурасына туелді.
Марганец пен хром, карбидтзуші элементтер сияты шойындаы кміртегі млшеріні артуына алып келеді.
Кремний, фосфор жне ккірт темірмен силицидтер, фосфидтер жне сульфидтер тзеді, олар темір карбидіне араанда берік байланыстар тзе отырып, шойында кміртегі млшеріні тмендеуін туыза отырып, оны бзады. Шойын температурасыны лаюы онда кміртегі млшеріні артуына алып келеді. азіргі тадаы домна балытуында шойындаы кміртегіні жуы шамасын келесі формуламен анытауа болады:
С = 4,8 + 0,03Мn - 0,27Si - 0,32Р - 0,032S.
айта делетін шойындарда кміртегіні млшері детте 4,4 - 4,8%, ймалыда - 3,5 - 4%, ал ферромарганецте - 7%. Шойынны кріктегі температурасы: 1400 - 1500С.
Баылау сратары:
1. Тотысыздану рдісі неге негізделген?
2. Неліктен гидратты ылалды блінуі балуа сер етпейді?
3. Тікелей тотысыздануды жанамадан айырмашылыы андай?
4. Темірді тотысыздану рдісін сипаттаыз.
5. Марганецті тотысыздану рдісін сипаттаыз.
6. Кремнийді тотысыздану рдісін сипаттаыз.
Глоссарий:
1.Жылу алмасу - лдеайда жылы денеден лдеайда салын денеге жылу энергиясыны берілуіні физикалы рдісі.
2.Ылал - бір нрседегі сйыты, су немесе оны булануы.
3.Шойын - 2,14% - дан кп емес рамды кміртегімен темірді орытпасы.
4.айта деу рдісі - шойыннан болат алу рдісі.
Блиц - тест:
Нса
1. Кріктен алыстаан сайын пештегі температура алай згереді?
a) 1400 - 1600 - дан 200 - 350С - а дейін тмендейді
b) 1500 - 1600 - дан 500 - 750С - а дейін тмендейді
c) 1600 - 2000 - нан 100 - 200С - а дейін тмендейді
d 400 - 600 - ден 2000 - 3500С - а дейін жоарылайды
e) 200 - 300 - ден 1000 - 1500С - а дейін жоарылайды
2. Гидратты ылалдылы андай жадайда пайда болуы керек?
a) Шикірамды ыздыранда
b) Пешке темір кенін енгізгенде
c) Газдарды ызуы кезінде
d) ожды балуы кезінде
e) Отынны жануы кезінде
3. ыздыру кезінде карбонаттар алай ыдырайды?
a) CO мен металл тотыына
b) С мен металл тотыына
c) CO2 мен металл тотыына
d) O2 мен металл тотыына
e) CO2 мен метала
4. Темір тотытарыны тотысыздану задылыы:
a) Fе - FеО - Fe2O - Fe2О3
b) FеО - Fе2О - Fe2O3 - Fe
c) Fе2О3 - FеО - Fe2O - Fe
d) Fе2О3 - Fе2О - FeO - Fe
e) Fе2О - Fе2О3 - FeO - Fe
5. FeO тотыы андай температурада трасыз?
a) 570С - тан жоары
b) 680С - тан жоары
c) 398С - тан жоары
d) 273С - тан тмен
e) 570С - тан тмен
6. андай тотысыздану жанама деп аталады?
a) Газбен
b) Сйытармен
c) Кміртегімен
d) Кремниймен
e) Марганецпен
7. Домна пешіндегі темірді тотысыздану дрежесі андай?
a) 0,55 - 0,58
b) 0,98 - 0,995
c) 0,96 - 0,98
d) 0,99 - 0,998
e) 0,96 - 0,97
8. айта делетін шойыннан ймалы балытуа пешті ауысуы неге негізделген?
a) Кокс шыыны деттегімен салыстыранда 10 - 20% - а лкен боланда
b) Кокс шыыны деттегімен салыстыранда 10 - 15% - а лкен боланда
c) Кокс шыыны деттегімен салыстыранда 15 - 20% - а лкен боланда
d) Кокс шыыны деттегімен салыстыранда 20 - 25% - а лкен боланда
e) Кокс шыыны деттегімен салыстыранда 25 - 30% - а лкен боланда
9. айта делетін шойынды балыту кезіндегі марганецті тотыу дрежесі:
a) 25 - 35%
b) 35 - 45%
c) 45 - 55%
d) 55 - 65%
e) 65 - 75%
10. Темір фосфаты андай температурада тотысызданады?
a) 500 - 600C
b) 600 - 700C
c) 800 - 900C
d) 800 - 900C
e) 900 - 1000C
Нса
1. Кокстаы гидроскопиялы ылалды лесі андай?
a) 0,5 - 1%
b) 0,5 - 2%
c) 0,5 - 3%
d) 0,5 - 4%
e) 0,5 - 5%
2. Гидратты ылалды оыр теміртаспен байланысыны ыдырауы андай температурада жзеге асады?
a) 100 - 200С
b) 200 - 400С
c) 300 - 500С
d) 400 - 1000С
e) 1000 - 2000С
3. андай температурада келесі реакция жреді: СО2 + С = 2СО?
a) 500С - тан тмен
b) 1000С - тан тмен
c) 1000С - тан жоары
d) 1500С - тан жоары
e) 2000С - тан жоары
4. андай тотысыздануды тікелей тотысыздану деп атаймыз?
a) Сутегімен
b) Кміртегімен
c) Оттегімен
d) CO
e) CO2
5. Домна атмосферасындаы сутегі млшері андай?
a) 8 - 12%
b) 12 - 15%
c) 18 - 22%
d) 22 - 23%
e) 28 - 32%
6. Табии газ немесе мазут олданбай жмыс жасайтын пештерде тура тотысыздану дрежесі андай?
a) 20 - 30%
b) 40 - 60%
c) 60 - 65%
d) 70 - 80%
e) 80 - 90%
7. Марганецті тотысыздану задылыы:
a) МnО2 - Мn2О3 - МnЗО4 - МnО - Мn
b) МnО2 - Мn3О4 - Мn2О3 - МnО - Мn
c) МnО - МnО2 - Мn3О - Мn2О3 - Мn
d) МnО2 - Мn2О3 - Мn3О4 - МnО
e) МnО2 - Мn3О4 - МnО - Мn2О3 - Мn
8. Кендерде кремний негізінен андай трде кездеседі?
a) Темір силикаттары
b) Кальций силикаттары
c) Аралы рамдаы силикаттар
d) Кремнезем
e) Оливиндер
9. Тменде крсетілген химиялы элементтерді айсысы е аз тотысыздану дрежесіне ие?
a) Cu
b) Ca
c) Ni
d) Ti
e) Mn
10. Кріктегі шойын температурасы андай?
a) 1300 - 1400С
b) 1400 - 1500С
c) 1500 - 1600С
d) 1780 - 1800С
e) 1800 - 1900С
Дріс 4