Нса Б - Кдімгі емен
НСА А – Батпаты иір
1-кезе
1. ндірілген сімдік – Батпаты иір.Acorus calamus.
2. Дрілік сімдік шикізаты – Батпаты иір тамырсабаы. Rhizomata Acori Calami.Тымдасы - Иірлер – Araceae.
3. Батпаты иір - п жылды, тамырсабаы клбеу сетін сулы жерді сімдігі. Тамырсабаыны сырты белгілеріні сипаттамасы: тамырсабаы зын 1,5м –ге дейін жетеді, диаметрі 3см, блшектері жеіл, цилиндр трізді, сл майысан, кейде бтаталан,ткп блігі зыннан кесілген, атан абатынан тазаланбаан, стігі жаында ураан жапыратарды жарты ай трізді ке іздері бар, астыы жаынан кесілген тамырлардан кптеген са дгелек іздері бар. Сынан жері тегіс емес, тйіршіктелген. Негізгі тамырды сырты жасыл кк, ішкі жаы а.. Жуан тамырды зындыы 120 см-ге дейін жететін ш ырлы зын саба сіп шыады. Блік зындыы 30 см, алыдыы 2 см-ге дейін.
2-кезе
1. Тамырсабаыны сырты белгілеріні сипаттамасы: тамырсабаы зын 1,5м –ге дейін жетеді, диаметрі 3см, блшектері жеіл, цилиндр трізді, сл майысан, кейде бтаталан,кп блігі зыннан кесілген, атан абатынан тазаланбаан, стігі жаында ураан жапыратарды жарты ай трізді ке іздері бар, астыы жаынан кесілген тамырлардан кптеген са дгелек іздері бар. Сынан жері тегіс емес, тйіршіктелген. Негізгі тамырды сырты жасыл кк, ішкі жаы а. Сындырып араанда іш жаынан ауа жретін кптеген уыстары бар. Жуан тамырды зындыы 120 см-ге дейін жететін ш ырлы зын саба сіп шыады. Блік зындыы 30 см, алыдыы 2 см-ге дейін.
2. зын жа тамырсабатарын зындыы 15-20 см бліктерге бліп, ал алы тамырсабатар ауада жасы кебу шін ен бойынша кесіп кептіреміз. Кептіруді ауада жргіземіз, шикізатты жиі жылы ауада кептіреді. Жылы ауада кептіру 20-30С температурада кептіреді, себебі лкен температурада эфир майлары шып кетуі ммкін. Шикізатты ра, кн сулесіні тік тспейтін, желдетілетін жерде сатау керек. Жарамдылы мерзімі 2 жыл.
3-кезе
1. Иір тамырыны химиялы рамында сер етуші заттар - эфир майлары 5% дейін: оны ішінде бициклді монотерпендер: (D-a-пинен (1%), D-камфен (7%), D-камфора (9%)), біратар спецификалы циклді сесквитерпендер: каламен жне элемен. Кетондардан - калакон жне акорон. Сонымен атар фенолдар жне фенолды эфирлер, соны ішінде азарон, азарилальдегид, эвгенол, метилэвгенол, ащы зат акорин. Сонымен атар 40% дейін инулин полисахаридіде бар. Иір тамырыны химиялы рамында ілеспелі заттары: ащы гликозид-акорин, иілік заттар, аскорбин ышылы (150 мг/100 г дейін) жне баса да заттар бар.
ББЗ бліп алу. саталан шикізатты колбаа салып, 300 мл су осады, колбаны бу ткізгіш ттікшемен біріктіріп, варонкамен аяталатын, резинкалы ттікшені кмегімен кран арылы градуирленген жне аынды ттікшелерді сумен толтырады. Кейін бйір ттікше арылы пипетканы кмегімен абылдаыша шамамен 0,5 мл декалинді яды жне наты клемін сйытыты дегейін ттікті градуирленген блігінедейін тсіріп лшейді. Кейін МФ крсетілген 2 діс бойынша жргізеді. Айдау уаыты 1,5 саат.
4-кезе
1. Сапалы анытау. Ащылара реакция
Шталь реактивімен:Пробиркаа 1 мл ДШ сыындысын салып, 0,5 мл Шталь реактивін осады. оспаны су моншасында 1-2 мин ыздырады.
Шталь реактиві: 5 мл аныан хлорсутек ышылы, 1,0 г п-диметиламинобензальдегидті сыйымдылыы 100 мл колбада 96% этанол ерітіндісімен ерітеді.
Трим-Хилл реактивімен: Пробиркаа 1 мл ДШ сыындысын салып, 0,5 мл Трим – Хилл реактивін осады. оспаны су моншасында 1-2 мин ыздырады.
Трим – Хилл реактиві: мзды сіпке ышылы, аныан хлорсутек ышылы жне 0,2 % сулы мыс сульфаты ерітіндісіні (20:1:2) оспасы
2. Санды анытау.Шикізатты аналитикалы сынамасын, тесіктеріні диаметрі 2мм елеуіштен тетіндей, блшектік лшемге дейін сатайды. 10г саталан шикізатты рамындаы эфир майын МФ крсетілген діс бойынша анытайды. Айдау уаыты 1,5 саат.
5-кезе
1. Тнбаны (Tinctura Acori calami) батпаты иірді тамырынан (Rizoma Acori calami)1:10 атынасында дайындайды, экстрагент- 70% спирт, перколяция тсілімен алады.
Тнбаны дайындау процесі мынадай сатыларын трады:
1. сатау. Шикізатты 0,5-1мм ірілікте сатайды, таразыда лшеп экстрактора жібереді.
2. Спиртті сйылту. Сйылту арылы 70% спирт алынады.
3. Перколяторды жктеу.саталан шикізатты аздаан бліктермен экстрактрге салып, мият 70%-ды спиртте араластырады. оспаны ісіну шін 30 мин блме температурасында алдырады.
4. Ыыстыру. сімдік шикізаты экстрагентпен толы апталуы шін, перколятора ауыстырады жне жай блме температурасында перколяциялайды. Перколяция процесінбліндіні млшері 1:10 атынасына жеткенше сатайды.
5. Тндыру жне стандартизациялау. Тнбадаы ра алдыты тексереді, ауыр металдара анытама жргізеді, спиртке санды анытама жргізеді, сондай-а тнбаны микробиологиялы тазалыын тексереді.
6. Сзгілеу жне лшеп орау.Бтелкелерге яды, бтелкелерді бірден алпашалармен жне бітеушелермен ымтап жабадыжне бтелкелерге этикетка жабыстырады.
олданылуы. Тіс ауруын емдеуде.
Медицинада олданылуы: ащы айнатпасы ароматты ащы трінде тбетті шаыру жне ас орытуды реттеу шін олданылады. Иір майы «Олиметин» препаратыны рамына кіре отырып, бйрек жне т тастарын емдеуге олданылады. нта жне таблетка тріндегі препараттары асазан мен он екі елі ішек ойы жарасы мен гиперацидті гастрит кезінде олданылады.
2. Батпаты иір препараттары: иір тамырыны ащы айнатпасы (Decoctum Rhizomae Calami), иір тамырыны майы (Oleum Rhizomae Calami) «Олиметин» препаратыны рамына кіреді, иір тамырыны нтаы (Pulveris Rhizomae Calami). Иір тамырыны нтаы «Викалин» жне Викаир» препараттары рамына кіреді.
Нса Б - Кдімгі емен
1-кезе
1. ндірілетін сімдік – Кдімгі емен – Quercus robur
2. Дрілік сімдік шикізаты – Емен абыы - Cortex Quercus
Шамшаттар тымдасы – семейство буковые - Fagaceae
3. ДШ морфологиялы сипаттамасы: Биіктігі 40 м жасы тарматалан ірі тамыры, ке жайылан діі, бурыл-оыр тсті, жарылан тоз тамыры бар ааш. Глдері біржынысты, жапыраы кезекті орналасан, кері-жмырта трізді ауырсын салалы, ескі бтатарыны абыы оыр тсті.
Суір-мамыр айларында глдейді, ыркйек-азан айларында жеміс береді. Емен аашы негізгі ылан жапыраты орман тзуші ааштар атарына жатады.
2-кезе
1. Санды крсеткіштері. Бтін шикізат. Иілік заттар 8%-дан кем емес; ылалдылы 15%-дан кп емес; жалпы клі 8%-дан кп емес; іш жаынан арайан абытары 5%-дан арты емес; алыдыы 6 мм арты абы бліктері 5%-дан арты емес; органикалы оспалары 1%-дан арты емес; минералды оспалары 1%-дан арты емес.
саталан шикізатта. 7 мм арты бліктері 10%-дан арты емес; лшемі 0.5мм елегіштен тетін бліктері 5%-дан арты емес.
нтаталан шикізатта. лшемі 0.5мм елегіштен тетін бліктері 5%-дан арты емес.
2. Жас бталарыны абыын ерте кктемде сімдік бойында сл жретін кезеде жинайды. Клекеде, жасы желдетілген блмелерде кептіреді.
Микроскопиясы.Емен абыыны жмсартылан шикізатынан микротомны (алмасты) кмегімен клдене кесіндісі жасалады. Препаровалды инені кмегімен нысан затты шыныа кшіріледі. Жарытандыру шін хлоралгидрат не глицерин ерітіндісінен 1 тамшы тамызылады, жабынды шынымен жабады жне микроскопты кіші жне лкен лшемімен аралады.Емен абыы препаратыны микроскопиясында келесідей диагностикалы элементтерді табады: Клдене кесіндісінде кптеген жасушалар абатынан тратын ошыл тыынды абаты крінеді.
3-кезе
1. Жас ааштарыны абыында катехиндерді тотыу полимеризациясыны нтижесінде пайда болатын 7-12% иілік заттар табылан. Бдан баса галла жне эллага ышылы, флавоноидтар – кверцетин, кверцитрин, левумин, друмендер В1, В2, С, РР, В6, патонен ышылы, стероидтар, уштерпеноидтар, 13-14% пентозалар, 6% пектинді заттар, шайырлар, флобафен, крахмал табылан. Жааында 40% крахмал, 5-8% иілік заттар, 5% майлы майлар, анттар мен ауыз заттар бар.
2. 1.0 г 1 мм дейін саталан шикізатты, сиымдылы 250 мл колбаа саламыз, 50 мл ысты су осып 20 минут су моншасында айнатамыз. Суыан бліндіні мата арылы сзіп алып кейін сапалы реакцияларды жргізу шін олданылады.
4-кезе
1. Иілік заттарды анытау шін келесідей сапалы реакцияларды жргіземіз.
Жалпы тнбаа тсіретін реакциялар:
1. Ауызбен . 2 мл тазартылан бліндіге тамшылатып 1% желатин ерітіндісін осады.
2. Алкалоидтармен. 2 мл бліндіге бірнеше тамшы 1% хинин хлоридіні ерітіндісін осамыз.
Тсті реакциялар:
3. Теміраммонилік квастеріні ерітіндісімен. 2 мл бліндіге 4 тамшы Теміраммонилік квастеріні ерітіндісін осамыз.
Жеке реакциялар:
4. Иілік заттарды конденсирлеуге арналан реакция.
2 мл бліндіге тамшылатып бром суын (1 л суда 5, 0 гр бром) бром иісі пайда боланша осамыз.
5. Иілік заттарды гидролиздеуге арналан реакция. 2 мл бліндіге бірнеше натрий нитратыны кристаллдарын жне 2 тамшы 0,1 хлорсутекті ышылды осамыз.
2. Санды анытау
2,0г шикізатты сатап жне тесігіні лшемі 3 мм болатын иеліктен ткізеді.Шикізатты наты лшемін (2,0г шамалап) тбі тегіс клемі 500 мл колбаа салып , 250 мл айнатылан суды йып жне де электрплитада кері мздатышпен 30мин бойы араластыруымен айнатамыз. Сйытыты блме температурасына дейін суытамыз жне конус трізді клемі 200-250 мл колбаа матта арылы шамамен 100мл-ді сземіз.
25мл бліндіні пипетка арылы алып,конус трізді 750 мл колбаа орнатады. 500мл суды жне 25 мл индигосульфо ышылды осамыз.айта араластыру кезінде калий перманганатыны ерітіндісімен (0,02 моль\л ) алтын сары тске дейін титрлейміз.
X=(V-V1 )* K*250*100*100\m*25*(100-W)
5-кезе
1. айнатпалар – бл ДШ– нан сулы блінді болып табылатын
сйы дрілік формалар.
айнатпаларды жалпы технологиясы. Бліндіні алу процессіні механизмі бірнеше жй процесстерден трады: диализ, арапайым еру, десорбция, механикалы шаю жне еркін диффузия.
Бліндіні алу процессіне сер ететін фактолар:
1) ДШ стандарттылыы
2) ДШ сатылыы
3) Шикізат пен блінді саныны атынасы
4) Шикізатты физико-химиялы рамы
5) Экстракциялар режимі
6) Блінді рН-ы жне оны табиаты
7) Ферменттер мен микроорганизмдер сері
8) Концентрациялар трлілігі
Сулы блінділері дайындау сатылары:
1) ДШ сатау
2) Шикізатты шанан бліп алу
3) Адын ала жылытылан инфундиркаа лшенген шикізатты салып, тазартылан блме температурасындаы саналан су млшерін ямыз, себебі айнап тран су ауызды коагуляциясын жне шырышты бзылуын шаырады.
4) Су моншасында тндыру
5) Блме температурасында тндыру.
6) Цилиндра екі абаталан дке арылы сземіз.
7) Цилиндра алан массаны сыу.
айнатпаны салын жерде сатаймыз, олданар кезінде шайаймыз.
2. Еменні абыынан дайындалан айнатпасын абынуа арсы жне бырыстырыш дрмек ретінде стоматитте, гингивиттте, созылмалы тонзилитте, фарингитте, орылда, ызыл иекті абынуынан аяты тершендігі кезінде, кйгенде, тері ауруында, іш туінде олданылады. Еменні абыына айнатпа мен тнба кйінде жинатарды рамына жректі блшыеттерін ыайуа олданылады.