Нса –«В» дрілік тырнагл
1 КЕЗЕ Дрыс жауап эталоны:
1. ндірілетін сімдік – Дрілік тырнагл
Planta productivа- Сalendula officinalis.
2. Дрілік сімдік шикізаты–дрілік тырнагл глдері
Materia vegetabilis medicinalis- Flores Calendulae officinalis
3.Тымдасы-Крделіглділер
Familia –Asteraceae
ДШ морфологиялы сипаттамасы: диаметрі 5см дейін бтін немесе себілген себеттер, глшоыры жо немесе зындыы 3см аспайтын алды глшоыры бар. Орамасы ср жасыл бір екі атарлы; жапырашалары сызыты, шталан, алы салынан.Глтабаны аздап дес, жалааш. Шеткі глдері тілше трізді, зындыы 15-28мм, ені 3-5мм, майысан ыса ткті ттікше, 3 тісті жазылады, орамасын екі есе асыратын жне 4-5 талшытары бар. Ткті еместерді глдері 2-3 атарда орналасан, ал ткті формаларында атар саны 10-15-ке дейін болады. Аналыы тменгі иілген байламы бар бір яда жа тізбекпен жне екі кректік тозада орналасан. Орталы глдері ттікшелі, бес тістік тжі бар. Шеткі глдеріні тсі ызыл – сарыш, сарыш, ашы немесе бозылт сары; Ортаылары – сарыш, сары – оыр немесе сары. Иісі - лсіз, дмі тзды ащы.
2 КЕЗЕ (нса –«В» дрілік тырнагл) Дрыс жауап эталоны:
1.Глі - диаметрі 5см дейін бтін немесе себілген себеттер, глшоыры жо немесе зындыы 3см аспайтын алды глшоыры бар. Орамасы ср жасыл бір екі атарлы; жапырашалары сызыты, шталан, алы салынан.Глтабаны аздап дес, жалааш. Шеткі глдері тілше трізді, зындыы 15-28мм, ені 3-5мм, майысан ыса ткті ттікше, 3 тісті жазылады, орамасын екі есе асыратын жне 4-5 талшытары бар. Ткті еместерді глдері 2-3 атарда орналасан жне ткті формаларында 10-15. Аналыы тменгі иілген байламы бар бір яда жа тізбекпен жне екі кректік тозада орналасан. Орталы глдері ттікшелі, бес тістік тжі бар.
2. Химиялы рамы - Дрілік тырнагл химиялы рамында сер етуші заттар- каротиноидтар (3% дейін) : - - каротиндер, ликопин, лютеин жне каротинні оттекті осылыстары: виолаксантин, цитроксантин, рубиксантин, флавоксантин т.б.; аскорбин ышылы, флавоноидтар (0,33-0,88%), изорамнетин, кверцитрин; кумариндер; илік заттар (6,4%); полисахаридтер (шырыш 2,5-4,0 %), эфир майы ( 0,02%), ащылар
(календен), смола (3,4 %жуы), тритерпен осылыстары, органикалы ышылдар, алкалоидтар іздері.
3.Микроскопиясы.сыныландрілік тырнаглді калий гидроксидіні 2,5 % ерітіндісінде 5 минут айнатады, Петри табашасына ауыстырып, бірнеше рет аын сумен жуады. Препаровалды инені кмегімен нысан затты шыныа кшіріледі. Жарытандыру шін хлоралгидрат ерітіндісінен 1 тамшы тамызылады, жабынды шынымен жабады жне микроскопты кіші жне лкен лшемімен аралады. Дрілік тырнагл препаратыны микроскопиясында келесідей диагностикалы элементтерді табады: тілше глдерін беткейлік араанда ызыл сары дгелектенген хромопластары бар созылыы эпидермис клеткалары крінеді; тісшелерінде эпидермис емізіктерімен бірге, кейде лептесігі бар; аналы ттікшесі жай жне безді бір екі атарлы тктері бар алы жабындымен жабылан; байланысан жері де тктелген, дес жаында бездері, ойыс жаында шетінде жай екі атарлы тктері бар. Безді тктеріні басында 2,4 не 8 жасушалары болады. Ттікшелі глдеріні эпидермисі тілшелілерге сас, біра оны тісшелерінде емізіктері зындау; аналы ттігіні тменгі блігі жне байланысан жері ткті, бір екі атар бездері бар, сирек жай екі атар тктері бар. Кутикула ыртысы жай атар орналасан (тктермен жабылан) хромопластармен жабылан, жеке бліктерінде ана крінеді, тозаы дес, тікенекті оралма жапырашаларыны эпидермисі шетінде тіке абырасы бар зын клеткалары бар, ортаы блігінде иілген абыралар мен лептесігі бар; оралма жапырашалары ткті, шетінен зын, бір – екі атар жай ткпен; екі атар бездер жне бтаталан ткті, орта блігі – тек безді талшытар.
3 КЕЗЕ (Нса –«В» дрілік тырнагл ) Дрыс жауап эталоны:
1. Дрілік тырнагл химиялы рамында сер етуші заттар- каротиноидтар
(3% дейін) : - - каротиндер, ликопин, лютеин жне каротинні оттекті осылыстары: виолаксантин, цитроксантин, рубиксантин, флавоксантин т.б.; аскорбин ышылы, флавоноидтар (0,33-0,88%), изорамнетин, кверцитрин; кумариндер; илік заттар (6,4%); полисахаридтер (шырыш 2,5-4,0 %), эфир майы (0,02%), ащылар (календен), смола (3,4% жуы), тритерпен осылыстары, органикалы ышылдар, алкалоидтар іздері.
ажетті лабораториялы ралдар (лшеуіш колба, воронка, келі мен келсап, сзгіш ааздар, таразылар, лшегіш тастар, пробиркалар, елеуіш, пробиркалар, елеуіш, реактивтер, су моншасы, тазартылан су) тадап алынады. Дрілік сімдік шикізатын келіге салып нтаа дейін геді.1г. жуы саталан дрілік шикізатын сиымдылыы 100мл колбаа салады. лшенген шикізата 10мл экстрагент кяды. Су моншасында (50-60 оС) ыздыра отырып айнатады. аазды сзгіш арылы сзіп, бліндіні алады.
2.Сан крсеткіштері. сер етуші зат - каротинні млшері 3% тмен емес, 70%спиртпен бліп алынан экстрактивті заттар35 % кем емес; ылалдылыы 14 %; жалпы клі 11 %; себеттен блініп алан гл сабатары 6 %; тілше жне ттікшелі глдермен толтырылан себеттер 20 %; сімдікті баса да бліктері 3 %; органикалы оспалар 0,5%; минералды оспалар 0,5%.
4 КЕЗЕ (Нса –«В» дрілік тырнагл ) Дрыс жауап эталоны:
1. Дрілік тырнагл химиялы рамында сер етуші заттар- каротиноидтар (3% дейін) : - - каротиндер, ликопин, лютеин жне каротинні оттекті осылыстары: виолаксантин, цитроксантин, рубиксантин, флавоксантин т.б.; аскорбин ышылы, флавоноидтар (0,33-0,88%), изорамнетин, кверцитрин; кумариндер; илік заттар (6,4%); полисахаридтер (шырыш 2,5-4,0 %), эфир майы ( 0,02%), ащылар (календен), смола (3,4 %жуы), тритерпен осылыстары, органикалы ышылдар, алкалоидтар іздері.
2.Санды анытау. Дрілік сімдік шикізатыны сер етуші заты - каротинні млшері 3% тмен емес, 70%спиртпен бліп алынан экстрактивті заттар35 % кем емес;
· ажетті лабораториялы ралдар (лшеуіш колба, воронка, келі мен келсап, сзгіш ааздар, таразылар, лшегіш тастар, пробиркалар, елеуіш, пробиркалар, елеуіш, реактивтер, су моншасы, тазартылан су) тадап алынады.
· Дрілік тырнагл гліні тесіктеріні диаметрі 2 мм елеуіш арылы елейді.
· Дрілік тырнагл глін 5 г наты лшемін алып, клемі 100 мл ке мойынды делек колбаа салады.
· Шикізата 50 мл гексан: этил спирті 96% (1:1) оспасын яды, 2 саат шайап стайды.
· оспаны араластырып, бліндіні сзіп алады.
· Алынан сзіндіден ажетті млшерін алып, алындыы 10мм кюветаа яды.
· Ерітіндіні 450нм толын зындыында оптикалы тыыздыын лшейді, салыстырушы ерітінді ретінде гексан - этил спирті 96% (1:1) оспасын пайдаланады.
· Параллельді трде С калий бихроматы ерітіндісіні оптикалы тыыздыын лшейді.
· - каротинні млшерін мына формула бойынша анытайды:
X= D1×0,00208×25×50×100×100/D0×m×15×(100-W)
мндаы, D1 – 450нм зерттелетін ерітінді толын зындыы;
D0 – 450нм, калий бихроматы С ерітіндісіні оптикалы тыыздыы;
0,00208 – каротинні млшері,мг
m – ДШ массасы;
W – ДШ кептіргендегі салмаын жоалуы, %.
5 КЕЗЕ (Нса –«В» дрілік тырнагл) Дрыс жауап эталоны:
1.Медицинада олданылуы:бактерицидтік жне трлі абынуа арсы пайдалынады.Жоары тыныс алу жйесіні жолдары абынанда жне ауыз уыланда (стоматит) таматы жне ауызды шаю шін, спазмолитикалы, т айдаушы, армаушы зат ретінде олданылады
2.Препараттар: тырнаглді себет трізді глінен дайындалан тнба жне ртрлі іріді жаралара, кйікте, фурункулде олданылатын жаылма, таы да тонзиллитте, ангинада, пародонтозда шаюа арналан тндырмалары олданылады. Ішке асазан жарасы жне т айдаыш ретінде олданылады.
«КН» тырнагл мен никотин ышылынан жасалан таблеткалар, АІЖ атерлі ісігінде олданылады.
«Каферид» тотыан темір оксидімен оспасы, ан аздыта, суле ауруында, атерлі іскті кейбір формаларында олданылады.
«Калефлон» сімдікті тазартылан экстрактісі, созылмалы жне жедел гастритте, ойы жарада олданылады.