Цунами жаршысы алдын алу шаралары.
Цунами деген сз жапон сзінен шыан, тура аударанда лкен толын деген сзді білдіреді. Ол су асты жанар тауларыны атылауынан пайда болатын лкен зындытаы гравитациялы толындар. Су кші жылдамдыыны жне жер асты бааналарыны згерісі серінен су бетінде ктерілулер жне тмен тсулер байалады. Пайда болан ктерілулер суды тербелісті озалуына ауысып, теіз тбінен 50-100км/са жылдамдыпен тарайды.Кршілес толындар араашытыы 50 км-ден 1500 км-ге дейін. Толындарды биіктігі-0,1-5м ,жаалауда 10 м дейін жетеді, жазытытарда 50м дейін жетіп , жолында орналасан жаалаудаы елді мекенді иратып те лкен шыындар тудырады. рлы тередігінде цунами 3 км дейін жетеді, оны цунами толындары деп атайды.Цунамиді 1000-а жуы оиасы тіркеліп, оны 100-ге жуыы апатты шыына келген.Цунамиді 80% Тыны , Атлант , нді мхиттары , Жерорта теізі аймаында орын алады.Апат ошаындаы кмек.Осы айматардаы тару жне емдеу –эвакуациялау шараларын жргізгенде адамдарды суы суда болу уаыты тым шектелетінін есепке алу аса маызды. Суы судаы адамны аза болуы сырты орта температурасына байланысты, егер температура +2-3градус боланда 10-15 минут , ал -2 градуста 5-8минут аралыында адам аза болуы ммкін. Сондытан тару жне емдеу –эвакуациялау шаралары кезінде міндетті трде шатар мен тез жретін кемелерді пайдалану ажет. Су басан айматардаы адамдар су басып лгермеген имааттар тбесінде , жоары орналаан жерлерде бірнеше саата дейін шыдауа ммкіндіктері болады.Су апатынан зардап шеккендерді жааа жеткізгеннен кейін крсеткіштері бойынша олара шоа арсы кешенді ем жне реанимациялы шаралар жргізіледі. Осындай зардап шеккендерді кпшілігіндегі жарааттар терапиялы профильдегі болып келеді, себебі жылды суы мерзімінде суда болан адамдарда пневмония жиі дамиды.
14.Су тасыны, жіктелуі жне себептері , алдын алу шаралары.Су тасыны д/з-арды тез еруі, нсер , кшті желмен су аысыны жылдамдауы салдарынан зен, кл н/е теіз дегейіні ктеріліп , ра жерді едуір блігін суды уаытша басуы.пайда болан себептерге байланысты су тасынын шартты трде 3 топа блуге болады :
1.Кшті жауын шашынна н/е арды еруінен 2.уалай соан желді серінен жне зенні теізге ятын сааларында 3.Су астында жер сілкінуді салдарынан пайда болады.
Теіз жаалаулары мен аралдарда су тасыны жер сілкінісіжанар тауларды атылауы салдарынан пайда болан толынны серінен туындайды. Теізден пайда болан тасындарды Жапония жаалауларында , тыны мхит аралдары аймаында жиі байалады, олардан ауыл шаруашылыы мен ндіріске орасан зор экономикалы шыын келеді. СУ ТАСЫНЫ - бл арды еруі, жауын-шашын, суды желмен айдаан жне кептелу кезінде зендердегі, клдер мен теіздердегі су дегейіні ктерілуі нтижесінде жерді айтарлытай су басу. зендер арнасына суды желмен айдау арылы болан су тасыны ерекше трге жатады. Су тасыны кпірлер, жолдар, имараттар, рылымдарды ирауына, елеулі материалды шыына, ал суды кп жиналуы (4 м/с астам) жне су лкен биіктікке ктерілсе (2 м кп) адамдар мен жануарларды опат болуына келіп сотырады. ирауды негізгі себептері имараттар мен рылымдара су массасыны, жоары жылдамдыта жзіп жрген мздарды, ртрлі сынытар мен жзіп жрген заттарды, т.б гидравликалы соысы болуы ммкін. Су тасыны кенеттен пайда болып жне бірнеше сааттан 2-3 аптаа дейін созылуы ммкін. Су тасынына алай дайындалу керек
Егер де Сізді аумаыыз су тасынынан жиі зардап шексе, су басу ммкін жерлерді шекарасын, сондай-а трылыты жеріізге жаын тран дестеу сирек су басатын жерлерді, оан баратын е ыса жолды зерделеп, еске сатаыз.
Отбасы мшелерін йымдасан жне жекелей кшіру кезінде рекет ету, сонымен атар кенеттен жне буыранып келе жатан су тасыны кезіндегі ережелерімен таныстырыыз. айытар, салдарды жне оларды жасау шін рылыс матеиалдарын сатау орындарын еске сатаыз. Кшіру кезінде алып шыатын жаттар, млік жне дрі-дрмектерді тізімін алдын-ала жасап ойыыз. Арнайы чемодан немесе рюкзака ндылытарды, ажетті жылы затарды, азы-тлік орын, су жне дрі-дрмекті салыыз.
Су тасыны кезінде алай рекет ету керек
Су тасыны аупі жне кшіру туралы дабылды аланнан кейін кттірместен, белгіленген тртіп бойынша зімен бірге ажетті заттар мен бзылмайтын азы-тлікті екі кндік орын алып апатты су басуы ытимал ауіпті ауматан белгіленген ауіпсіз аумаа немесе дестеу жерлерге барыыз (шыыыз). Кшіру пунктіне жеткеннен кейін тіркелііз. йден кетер алдында электр уаты мен газды сндірііз, отын жау пештеріндегі отты шірііз, имаратты сыртындаы барлы алитын заттарды бекітіп ойыыз немесе осымша жайлара орналастырыыз. Егер де уаытыыз болса йдегі нды заттарды шатыра немесе жоары абаттара орналастырыыз. Есктер мен терезелерді жауып, ажет болса жне уаыт жеткілікті болса бірінші абатты терезелері мен есіктерін сыртынан татайлармен жабыыз. Оан оса, немі апат туралы дабылды берііз: кндіз – жасы крінетін шберекті ааша байлап іліп немесе блау, ал тнде жарыты дабылмен жне дауыс беру ажет. тарушылар келген кезде дрбеле тудырмай, саты шараларын сатай отырып, жзу ралдарына кшііз. тарушыларды талаптарын млтіксіз сатап, жзу ралдарыны шамадан тыс жктелуіне жол бермеу керек. озалу кезінде белгіленген орындардан кетпей, борта отырмаыз, экипажды талаптарын млтіксіз орындаыз. Су басан ауданнан тек ана зардап шеккендерге медициналы кмек ажет боланда жадайлар, су дегейіні ктерілуіні жаласуы, жоары абаттарды (шатырларды) су басу аупі болу сияты себептер болан кезде ана здігінен кетуге кеес береді. Бл кезде сенімді жзу ралы болып жне озалыс баытын білу керек. здігінен шыу кезінде апат дабылын беруді тотатпау керек. Суда малтып жрген жне батып жатан адамдара кмек крсетііз.
Егер адам батса
Батып жатан адама жзетін зат латырып, оны сергітііз, кмек шаырыыз. Зардап шегушіге бару кезінде зен аысын ескерііз. Егер батушы адам зіні іс-рекеттерін баыламаса, оны артынан жзіп барып, шашынан стап алып, жаалауа сйреіз.
Су тасынынан кейін алай рекет ету керек .имарата кірер алдында андай-да болмаса бір затты лау немесе опарылу аупі бар ма жо па тексерііз. Жайды желдетііз (жиналып алан газдан тазарту шін). Жайларды толы желдетпейінше жне газбен амту жйесіні жарамдыын тексермейінше электрді оспаыз, ашы отты пайдаланбаыз жне сірікені жапаыз. Электр ткізгіштерді, газбен амту, су жне канализация бырларыны жмыса жарамдылыын тексерііз. Оларды мамандарды кмегімен тексеріп жарамдылыына кз жеткізгенбейінше олданбаыз. Жайларды кептіру шін есіктер мен терезелерді ашыыз, едендегі жне абыралардаы кірді жуып, подвалдардаы суды шыарыыз. Сумен тікелей жанасан тама німдерін пайдаланбаыз. дытарды тазартуды йымдастырып ондаы лас суды шыарыыз.
Алдын алу жмыстарыны ттас жйесі бар: суды басуы болатын ауматы тасын суды арнасын бру; су оймасы, ьгет, тосауыл трызу; жааны биіктету жне тбін тередету жмыстарын жргізу; имараттар мен й-жайларды судан ошаландыру ондырысын ою; ыса бталы ааштар отырызу; жзу жне тару ралдарын жасау жне даярлау; толын соыларына тзетін крделі рылысты трызу; отбасыны барлы мшелерін жзуге йрету; айыты болуы; жаын орналасан биік жерді білу; жаындаан зілзала туарлы хабарды алуа дайын болу; трын йді жанына топыра салынан тосауылдар ою, топыра тгу.
Трындарды уаытша кшіруді басталуы мен тртібі туралы жергілікті радио мен теледидар, ал жмыс істейтіндерге ксіпорын, мекеме жне оу орындары арылы, ал ндіріс пен ызмет крсету саласында жмыс істейтін халыа трын й басармасы органдары арылы хабарланады.
Халыа жиналатын орынды, жиналу мерзімін, кшу кезінде жаяу баратын баыт, сондай-а апатты ктілген клеміне орай туындаан жадайларды, оны ауыздытау жолдарын жне барысын жне баса да мліметтер хабарланып отырады.
Уаыт жеткілікті болан жадайда ауіпті айматаы халы дние-млкімен бірге су басу аймаынан тыс орналасан жаын елді-мекендерге кшіріледі.
Ксіпорын мен мекемелер су ауіпі тнген жадайда жмыс тртібін згертеді, ал кей жадайда жмыс млдем тотайды. Су басу ытимал аймата мектептер мен ба мекемелері уаытша жмысын тотатып, балалар ауіпсіз жерге орналасан ментеп пен балалар мекемесіне ауыстырылады. Егер тменгі абатта тратын жне кешенді адамдар суды ктерілуін байаса, жоары абаттара ктерілуге, егер й бір абатты болса, шатыра шыу тиіс. Жмыста кімшілік нсауымен белгіленген тртіпті сатап, биік орналасан орындара ктерілу керек. Далада кенеттен су басан кезде деске немесе ааша шыып, р трлі жзу ралдарын пайдаланан жн.
йден (птерден) шыан кезде зіізбен бірге жаттарыызды, нды заттарды, аса ажетті заттарды, екі-ш тулікке жеткілікті азы-тлік орын алу сынылады.
Суды басуынан сатауды ажет ететін жне алу ммкін емес млікті жоары абата, шатыра шыару керек. йден (птерден) шыарды алдында электр мен газды ажырату, пешті шіру, есікті, терезені, имараттаы желдеткішті жне баса да салауларды ныыздап жабу керек.
Су басан ауматаы ададмдарды іздеу шыл йымдастырылып осы жмыса А жне ТЖ рамалары, скери блімдері, жзу ралдарыны экипажы мен баса барлы олда бар кш пен ралдар тартылады. тару жмыстары кезінде стамдылы танытып, тарушылар талабын блжытпай орындау керек. Жзу ралдарына (атар, айы, желкен жне т.б.) шектен тыс салма алуа болмайды, йткені бл адамдарды міріне ауіпті. Кмекті бірінші кезекте балалара, ауру адамдар мен арттара крсетілетінін есте стаан жн.