Азастан Республикасындаы сатандыру секторыны крсеткіштері мен даму барысы
Экономиканы нары жадайындаы дамуы кезеіндегі аша-несие жйесіні тбірлі згерістері процесінде сатандыруды, сатандыру атынастарын жне осы арым-атынастар жріп жатан нарыты зерттеу - те маызды, йткені бл мселе халы, коммерциялы рылымдар мен мемлекетті мдделерін озайды. Сатандыруды лемдік нарыыны жаандануы крінісінде азастанны крсеткіштері біршама тмендеу крінеді. Жекелеп айтса, сатандыру сыйаыларыны елді ЖІ-не атынасы 1997-2008 жылдар аралыында 0,19%-дан 0,8%-а дейін скен. 2008 жылы республикадаы сатандыру сыйаыла-рыны бір жана шаандаы крсеткіші 2 629,6 тегені рады (1-кесте).
азастанда сатандыру йымдарыны жалпы саны 1997 жылдан 2008 жыла дейін 32 компанияа ысаран. 2010 жылды 1 атарында 36 сатандыру (айта сатандыру) компаниялары тіркелген, оны ішінде 2-уі шетел сатандыру (айта сатандыру) йымдарыны кілдері: "Ингосстрах" жне "азастан-Росно" АА "Росно ресейлік сатандыру халы оамы". Сонымен атар резидент емес тлаларды атысуымен рылан сатандыру компаниялары 1-уіне ысарды, мірді сатандыру бойынша небрі 2 компания бар.
1-кесте. Сатандыру секторыны негізгі крсеткіштеріні динамикасы"
| Крсеткіштер | |||||
| ЖІ. млн теге | 2599900,0 | 3250600,0 | 3 747200,0 | 4449800,0 | 4863631,4 |
| Халы саны, млн адам | 14,8 | 14,4 | 14,8 | 14,9 | 15,2 |
| Сатандыру сыйаыларыны ЖІге атынасы. % | 0,32 | 0,43 | 0,61 | 0,65 | 0,8 |
| Жеке капиталыны ЖІге атынасы, % | 0,18 | 0,16 | 0,16 | 0,20 | 0,5 |
| Активтерді ЖІге атынасы, % | 0,32 | 0,49 | 0,34 | 0.47 | 0,9 |
| 1 жана шакандаы сатандыру сыйаыла-ры- атынасы, теге | 530,35 | 963,43 | 1535,09 | 1937,60 | 2629,6 |
Соы 3 жылы сатандыру брокерлеріні саны 3 компанияа, актуарийлер-ді саны 1 компанияа жне аудит компанияларыны саны 6 компанияа кбейді (2-кесте).
Кейінгі 7 жылда сатандыру йымдарыны меншік капиталдары-ны жиынты клемі 2 169%-а немесе 22,8 млрд тегеге сті. Сонымен бірге, 1997жылдан 2008 жыла дейін сатандыру компанияларыны активтері 40,3 млрд тегеге немесе 1152,7%-а скенібайалды (3-кесте). Берілген крсеткіштерді осындай арынды трде суі жаа сатандыру компанияларыны пайда болуымен тсіндіріледі.
2-кесте. Сатандыру секторыны институционалды рылымы.
| Крсеткіштер | |||||
| Сатандыру йымдарыны жалпы саны (жыл аяына), соны ішінде: | |||||
| Резидент емес тлаларды атысуымен | м/ж | м/ж | |||
| мірді сатандыру бойынша | |||||
| Сатандыру брокерлеріні жалпы саны | м/ж | м/ж | |||
| Актуарийлер саны | м/ж | м/ж | |||
| Сактандыру йымына аудит ткізуге лицензиясы бар аудит йымдарыны саны | м/ж | м/ж |
3-кесте. Сатандыру компанияларыны аржылы крсеткіштері, млн теге[1].
| Меншік капиталыны жалпы клемі | 4617,0 | 5 320,2 | 6 100,0 | 9031,0 | |
| телген жарылы капитал клемі | 9 779,0 | 4 097,0 | 4819,0 | 7 110,0 | 17383,4 |
| Сатандыру резервтері | 2 280,8 | 8619,1 | 2 700,0 | 4500,0 | |
| Активтер | 8 347,2 | 15768,3 | 12 500,0 | 20716,0 | 44 100,0 |
Соы сегіз жыл бойы елді сатандыру резервтеріні су тенденциясы байалуда. Осылайша, егер 1997 жылдан 2000 жыла дейін сатандыру резервтері 1,5 млн тегеге ссе, 2005 жылды орытындысы бойынша олар 1,5 млн тегеге (51,9%-а) тмендеген, ал келесі жылы бл крсеткішті 6,3 млрд тегеге суі байалан. Біра, 2008 жыла атысты 2009 жылы сатандыру резервтеріні крсеткіші айтарлытай млшерге, яни 10,2 млрд тегеге (326,7%-а) скен. Сатандыру резервтеріні ЖІге атысты соы жылдардаы тенденциясын 1-суреттен круге болады.
1-сурет. Жылдар бойынша компанияларды сактандыру резервтеріні лесі,%.
1-суреттен 2009 жылы елді ЖІ-дегі сатандыру резервтерініц лесіні крт скені крініп тр. Біра келесі жылы-а бл крсеткіш 0,27%-дан 0,07%-га тмендеген. 2007 жылдан жалпы ішкі німдегі сатандыру резервтеріні лесіні біртіндеп суі байалан. Жне тек 2010 жылы ана берілген крсеткіш 0,1%-дан 0,3%-а дейін сті.
Сатандыру компанияларыны ызметіні тиімділігін баалауды маызды крсеткіші болып сатандыру резервтерні сомасы табылады. 2-суретте 10 компания крсетілген, дл осы компанияларды лесіне 2010 жылы сатандыру резервтеріні 76,4% келеді.
Республикамызды сатандыру нарыыны азіргі даму жадайын айтпас брын ткен жылдара кз жгіртейік.
Соы жылдары азастанны аржы нарыыны сатандыру секторы жанданып келе жатыр. Бiра аржы нарыыны баса секторларына араанда ол лдеайда артта алып отыр. Бiрнеше жылдар атарында сатандыру нарыы бiр нктеден жылжымады, тек 2006 жылдан бастап негiзгi крсеткiштерiнi сiмi байала бастады. азiргi стте сатандыру саласы жедел арынмен дамып келе жатыр.
аржы нарыы жне аржы йымдарын реттеу мен адаалау агенттiгiнi млiметi бойынша, азастанда 2009 жылы 37 сатандыру йымыны сатандыру ызметiн iске асыруа лицензиясы болды. Осы компанияларды iшiнде тек 3-i мiрдi сатандыру, 29-ММ транспорт иелерiн мiндеттi сатандыру, 8 сатандыру брокерi, 28 актуарий, 34 аудиторлы йым, 69 аудитор сатандыру нарыында ызмет етiп келді.
2-сурет. 2010 жылы сатандыру резервтеріні сомасы крылымындаы сатандыру компанияларыны лесі, %.[2]
2-суреттен кріп отыранымыздай, сатандыру резервтері бойынша е жоары лес "Евразия СК" лесіне келіп тр (18,4%), одан кейін 15,6% лесімен "Казкоммерц-Полис" СК тр. "КИС Казахинстрах" Аны лесіне сатандыру резервтеріні барлы сомасынан 10,2% лес тиіп тр
2008 жылмен салыстыранда 2009 жылы сатандыру компанияларыны жиынты активтерi 66,3% сiп, 73,3 млрд. теге рды, ал жиынты меншiк капиталы 53,0% есейiп, 45,3 млрд. теге болып отыр. Капитал сiмi шетел компанияларына айта сатандыруа берiлген сыйаы млшерiнi ысартылуына ыпал еттi.
Сатандыру сыйаысы жалпы млшерiнi 26,5 млрд. теге айта сатандыруа баытталды, соны iшiнде 9,3 млрд. теге айта сатандыру шiн шетел компанияларына берiлген болатын. Бкiл жиналан сатандыру сыйаы клемi 67,1 млрд. теге ран болатын. Сондай-а, мiндеттi сатандыру сыйаысы 13,0 млрд. теге, ерiктi жеке сатандыру сыйаысы 7,8 млрд. теге, ал ерiктi млiктi сатандыру сыйаысы 46,3 млрд. теге рды.
Сатандыру сыйаыларыны рылымында мiрдi сатандыру баыты бойынша сыйаы клемi те аз. Ал дамыан елдерде керiсiнше мiрдi сатандыру секторыны е дамыан трi болып келедi. Десек те, екi жыл атар адам мiрiн сатандыру секторынан тскен сыйаы млшерiнi суi байалуда. Бгiн, сатандыруды бл баыты бойынша сыйаы клемi, ткен жылмен салыстыранда 2,2% сiп, 1,4 млрд. тегенi рап отыр.
Крсетiлген млiметтер мiрдi сатандыру секторыны бiр нктеден жылжыандыын крсетiп отыр. Мндай сiм негiзiнен ипотекалы несиелеудi дамуыны есебiнде пайда болды. Себебi, несие алушы тла мiндеттi трде, зiнi мiрiн сатандыру компаниясында сатандыруы керек. Сондай-а, сарапшылар мiрдi сатандыру секторыны рiстеуiн, лтты экономиканы дамуымен, халыты материалды жадайыны жасаруымен де байланыстырып отыр.
Сонымен атар, Салы кодексiне згертулер енгiзiлгеннен кейiн, сатандыру секторында жаа жеiлдiктер пайда болды, бл, рине, сатандыру компанияларына клиенттердi кптеп тартуа о ыпал еттi. олда бар млiметтерге жгiнсек, 2009 жылмен салыстыранда СК сатандырушыларыны саны 30% скенiн байауа болады. Сарапшыларды болжамына араанда «адам мiрiн сатандыру» секторы сатандыруды негiзгi баытына айналуы бден ммкiн.
Сатандыру нарыыны суi сатандыру тлемдер клемiнi лаюымен (10,8 млрд. теге) тспа-тс келдi. Сатандыру тлемдерi 2009 жылмен салыстыранда 59,7% немесе 4 млрд. тегеге есейдi. Тлемдердi жалпы сомасыны негiзгi клемi брыныдай, автоклiк иелерiнi азаматты-ыты жауапкершiлiгiнi мiндеттi сатандыру класына тлендi. Сатандыруды бл трi бойынша шыындылы коэффициентi 65,8% рды, ал салыстырмалы трде айтатын болса, сатандыруды баса трлерi бойынша бл коэффициент 16% райды.
Сатандыру сыйаыларыны жан басына шаанда, мысалы, АШ-та 3800 доллар, Ресейде 100 доллардан астам, ал азастанда не бары 30 доллар райды.
4-кесте Сатандыру сыйаыларыны жан басына шаандаы млшері (АШ доллары)
| мемлекет | жан басына шаандаы сыйаылары (АШ доллары) |
| АШ | |
| Ресей | |
| азастан |
Ал оларды IЖ атынасы дамыан елдерде 6-10%, Ресейде 3%, ал азастанда тек 1%. Бл атынасты келесі диаграмма арылы крсетуімізге болады :
3 сурет - Сатандыру сыйаыларыны ІЖ атынасы.
Сатандыру компаниялар жылдан-жыла жетiлiп келе жатыр, бiра азiр оларды ммкiндiктерi шектеулi.
Мселен, отанды компаниялар банктi депозитi сияты iрi жобаларды сатандыра алмайды. Кп жадайда олар экономика мен аржы нарыны ажеттiлiгiн тей алмайды. азiргi кезде бiратар факторлар сатандыру ызметiн иындатып отыр. Кптеген дамушы елдер сияты азастанда майда сатандыру компанияларыны саны кп. Бл з кезегiнде сатандыру нарыыны трасыздыын кшейтедi жне оны Ресей мен халыаралы сатандыру нарытарына туелдi ылады.
Сонымен атар, таы бiр крделi мселе болып сатандырушыларды уаытша бос аша аражаттарын орналастыру шiн аржылы ралдарыны шектеулi болуы. Осы тста ор нарыын дамыту мселесiнi маыздылыы артып тр. ор нарыы сатандыру компанияларыны инвестициялы потенциалын ткiзудi негiзгi механизмi ретiнде шыады. Сондытан бос ашалай капиталдарды орналастыру дiстерi мен шарттарын арау сатандыру компаниялар ызметтерiнi ажеттi талаптарыны бiрi болып табылады.
2010 жылды атар айында сатандыру сыйлыаыларыны клемі 12,2 млрд. теге болды, бл 2009 жылы атар айындаы осындай кезедегі крсеткіштен 42,7%-а жоары. Бл туралы Р аржы нарыы мен аржылы йымдарды реттеу жне адаалау Агенттігінен хабарлады.
Міндетті сатандыру бойынша сатандыру сыйлыаыларыны клемі 33,2%-а сіп, 1,6 млрд. теге болды, ерікті жеке сатандыру бойынша - 1,1 млрд. теге болды (47,4%-а сті) жне ерікті мліктік сатандыру бойынша - 9,5 млрд. теге болды (сім 43,8%).
"мірді сатандыру"саласы бойынша сатандыру сыйлыаыларыны клемі 25,3-а немесе 0,238 млрд. тегеге дейін сті, ал жиынтыты сатандыру сыйлыаыларындаы мірді сатандыру лесі 2009 жылы 1 апанда 2,2%-а арсы 2,0%-а жетті.
айта сатандыруа берілген сатандыру сыйлыаыларыны сомасы 5,2 млрд. тегені рады немесе сатандыру сыйлыаыларыны жалпы клеміні 42,6%-ы болды, бл ретте резидент еместерге айта сатандыруа берілген сатандыру сыйлыаыларыны жалпы клеміні 40,1%-ы берілді (01.02.2009ж резидент еместерге айта сатандыруа берілген сатандыру сыйлыаыларыны лесі 20,9% болан).
Аымдаы жылды бір айында жасалан сатандыру тлемдеріні млшері 1,2 млрд. теге болды, бл осыны алдындаы жылды крсеткішінен 33,1%-а жоары. Оны ішінде міндетті сатандыру бойынша сатандыру тлемдеріні клемі 0,4 млрд. теге болды (сім 1,1%), ерікті жеке сатандыру бойынша - 0,2 млрд. теге (сім 2,7 %) жне ерікті мліктік сатандыру бойынша - 0,6 млрд. теге (сім 36,6%) болды.
2010 жылы атарда сатандыру йымдарыны жиынты активтері 5,8%-а сіп, 2009 жылы 1 атарда 143,4 млрд. теге болды. Жиынты меншікті капитал 8,4%-а сіп, 86,9 млрд. теге болды. Сатандыру резервтеріні сомасы 69,4 млрд. теге болды.
азіргі уаытта сатандыру тлемдеріне кепілдік беру жйесіне 33 сатандыру (айта сатандыру) йымы атысып отыр.
2009 жылы атарда сатандыру рыногыны ызметін реттейтін занаманы бзылуын жою масатында Агенттік сатандыру йымдарыны атына 5 йарым-хат жіберді.
2010 жылы 1 апанда республиканы аржы рыногында Агенттік берген лицензиялара сйкес 40 сатандыру (айта сатандыру) йымы жмыс істейді, бл ретте мірді сатандыру бойынша ызметті жзеге асыруа 5 йымны, клік ралдары иелеріні АЖ міндетті сатандыру бойынша ызметті жзеге асыруа 30 йымны лицензиясы бар. Сондай-а сатандыру ызметін крсету рыногында 12 сатандыру брокері жне 37 актуарий сатандыру ызметін жзеге асырады. 2009 - 2010 жылдары сатандыру нарыында болан згерістерді келесі кестеден круімізге болады:
5 кесте 2009- 2010 ж сатандыру нарыындаы згерістер
| белгілері | 2009 ж | 2010 ж |
| Сатандыру йымдары оны ішінде: мірді сатандыру йымы міндетті сатандыру йымы | ||
| сатандыру брокерлері | ||
| актуарийлер саны | ||
| жиынты актив млшері | 73,3 млрд | 143,4 млрд |
| жиынты меншік капитал млшері | 45,3 млрд | 86,9 млрд |
Сонымен атар сатандыру нарыында болан аржылы згерістерді келесі суреттен круімізге болады:
4 сурет - сатандыру нарыындаы аржылы згерістер
Таы бір айта кететін жайт, Алматыда 2009 жылды 26-27 суірінде "InterContinental Almaty" (Анкара) она йінде туекелді басару жніндегі дстрлі шінші Халыаралы бас осу теді, деп хабарлайды Kazakhstan Today агенттігіні тілшісі.
Бас осуды осымен шінші жыл атарынан ткізуге бастама ктеруші рі йымдастырушысы - "Евразия" жетекші сатандыру компаниясы.
Аталмыш бас осуда туекелді басару жніндегі бас мамандар мен сарапшылар, ірі азастанды жне халыаралы йымдарды топ-менеджерлері баяндамалар жасап, здеріні пікірлері мен кзарастарын білдіреді. Осы жылы аталмыш бас осуа азастаннан, ТМД елдерінен, Таяу Шыыс жне Солтстік Америка мен баса да елдерден 200-ден астам адам атысады деп ктілуде. Бас осуа келесі спикерлер шаырылан: Еуропалы айта ру жне даму банкіні президенті Жан Лемьер, лемдік банкті аламды басару институтыны директоры Даниель Кауфман жне баса да кптеген тлалар.
Сондай-а, азастан Республикасыны лтты банкіні, азастан Республикасыны аржы нарыы мен аржы йымдарын реттеу жне адаалау жніндегі Агенттігіні, азастан Республикасыны Алматы айматы аржы орталыыны ызметін реттеу жніндегі Агенттігіні, азастан аржыгерлері ауымдастыыны жне таы баса да кілдер атысады деп жоспарлануда.
Брын хабарлаандай, ""Еуразия" Сатандыру компаниясы" А 1995 жылы рылан. Компания азастанны сатандыру нарыыны тарихында бірінші рет 2008 жылы бір жыл ішінде 100 млн АШ долларынан астам сатандыру сыйаыларын жинады. Сонымен атар, з иелігінде алан аржы дегейі 9 млрд тегеден (72 млн АШ доллары) асты.
2008 жылы ""Еуразия" Сатандыру компаниясы" А халыаралы рейтингтік агенттіктерді аржылы тратылы жніндегі рейтингіне ие болды. Мселен, Standard & Poor's агенттігі "Еуразия" сатандыру компаниясына контрагент ретінде за мерзімді несиелік рейтинг берсе, сатандыру компниясыны аржылы тратылыына атысты "В+" рейтингін, сондай-а, лтты шкала бойынша "kzBBB" за мерзімді рейтингін "Траты" деген болжаммен берді.
Ал "A.M.Best" агенттігі аржылы тратылыы бойынша B++ (Very Good) дегейіндегі рейтингін , сондай-а, "bbb" несиелік рейтингін берген, рейтингтерді болжамы - "Траты".
Міне, осындай бас осулар мен жиындар ткізу барысында азастан Респибликасыны Сатандыру нарыы айтарлытай жетістіктерге жететіні сзсіз.
Сонымен атар, азастан сатандыру нарыыны бл жетістіктерімен атар кемшіліктерін айта кеткеніміз де жн.
Сатандыру дегенде е алдымен, автоклік иелеріні азаматтык-ыты жауапкершілігі еске тседі. Расында да, міндетті сатандыруды осы трі елімізді кез-келген елді мекенінде жасы таныс. Автосатандыруды сатандырушы компаниялар жатыра бермейді. йткені, компанияа тленетін сыйаы 4 мы теге тірегінде, ал клігін соып аландар кп, сондытан ттынушыа тленетін тлемаы да кп. аржылы адаалау агенттігіні дерегінше, сатандыру компаниялары биыл тоыз айда міндетті сатандыруды сегіз трі бойынша, 13 млрд теге аржы жинаан. Мны трт млрды, яни штен біріне де жетпейтін млшері ана трлі жадайлара тап болан ттынушылара тлемаы трінде тленген. азір аржылы адаалау агенттігіне тсетін шаымдарды жартысына кбін жол-клік оиасына тап болып, біра сатандыру тлемін ала алмаандар немесе оны млшеріне коілі толмаандар крайды. аржылы адаалау агенттігіне тскен шаымдарды 80 пайызын – осы автосатандыруа атысты шаымдар райды. Дегенмен, сот отырыстары кейінге алдырылып, бірнеше айа созылып кететіндіктен, адамдарды кбі уаытымды боса жоалтпайын деп клігін зі жндетіп алуа тырысады. аржылы адаалау агенттігіне тскен шаымдарды 80 пайызы – осы автосатандыруа атысты. Ал, сатандыру компаниялары болса, міндетті сатандырудан бізге пайда аз, сатандыру сыйаысыны млшері кбейтілсін дейді.
Міндетті сатандырудан е кп жапа шеккен - фермерлер. 2008 жылы сімдіктерді міндетті сатандыру кшіне енгенде фермерлер сатандырушы компаниялара сыйаыларын тлеген еді. Бидайы шыпай алан кезде темаы аландар некен-саяк. Былтырды зінде бір ана Батыс азастан облысында егістік жерлерді 47 пайызына бидай шыпай алды. Егінді рашылы кйдіріп жіберді. Алайда, астыты міндетті сатандырумен айналысан компаниялар рашылы туралы зада жазылмаан деп тлемаы тлеуден бас тартты.
Ауа райыны олайсыздыынан жне табиат апатынан зардап шеккен шаруаны сатандырады деген «сімдік шаруашылыын міндетті сатандыру» туралы заны тигізер пайдасынан тйткілді тстары кп болып тр. Республикада сатандырумен айналысатын бес компанияа ауыл шаруашылыы тауар ндірушілерінен сатандыру тлемдерін тлеу туралы 1567 тініш тсіп, соны 1065-і аралып, 182-і ана анааттандырылыпты. алан 183 тінішті жылы жауып ана оя салан. Мны соы шаруаларды сатандыру компанияларымен соттасуына келіп соып, оны 294-і сотта аралып, 269 арызданушы сотта жеіп шыан. Сотта жеіп шыан талап-арыз бойынша 310 миллион теге тленуі тиіс болса, соны тленгені 129,2 млн. Осы жайта пікір білдірген мамандарды басым кпшілігі «гп сатандыру компанияларыны ашаратыында емес, аталмыш заны жартыкештігінде» деген пікірге кбірек тоталды.
Тменгі таблицада аржыларды салу баыттары бойынша сатандыру компанияларыны инвестициялы ызметіні крсеткіштері крсетілген. Инвестициялар рылымына талдау жасай отырып, одан 2008 жыла сатандырушылар резервтеріні негізгі блігіні жедел депозиттерге 22% жне 27%, мемлекеттік баалы ааздара 1,6%, борышты баалы ааздара -5,7% салынан. 2010 жыла салымдарды негізгі блігі мемлекеттік баалы ааздара 20% салынан, ал 2009 жыла араанда борышты баалы ааздара салымдар 3% сті.
6-кесте Сатандыру компанияларыны инвестицялы ызметіні крсеткіштері
| Салымдар баыты | ||||||
| сомма | лес салмаы | сомма | лес салмаы | сомма | лес салмаы | |
| Жедел депозиттер | 1185,7 | 2099,4 | 1608,1 | |||
| Мемлекеттік баалы ааздар | 1,6 | 167,7 | 2,3 | 1746,3 | 20,8 | |
| Борышты баалы ааздар | 300,6 | 5,7 | 157,8 | |||
| озалмайтын млік | 1569,3 | 22,5 | 646,6 | 7,7 | ||
| Аымдаы шоттаы аржылар | 464,3 | 8,8 | 660,8 | 760,4 | 9,2 | |
| Кассадаы аша | 51,2 | 0,9 | 91,3 | 1,3 | 78,1 | 0,9 |
| Баса активтер | 1792,5 | 2550,4 | 34,9 | 3297,5 | 39,4 | |
| Барлыы | 5330,3 | 7296,7 |
азіргі кезде мемлекетті сатандыру заында инвестицияларды мына баыттары аныталан:
1. азастан Республикасыны мемлекеттік баалы ааздары “азастан ор биржасыны” ЖА сауда жйелер айналымына жіберілген жергілікті орындау органдарымен шыарылан мемлекеттік баалы ааздарды оса сатандыру резервтеріні соммасынан 40 – тан кем емес жне 80 – нен аспайтын клемде орналастырылады жне Р лтты комиссиясымен рсат етілген зейнетаы есебінен сатандыру резервтеріні соммасынан 10 проценттен аспайтын млшерде орналастыруа рсат алынан баалы ааздарды алу.
2. Екінші дегейдегі банктерді халыаралы стандарта ту тртібі туралы Р лтты банкіні нормативті ыты актілерді талап етуге байланысты салымдар мен жедел салымдар немесе:
- еншілес банктер, туелді банктер – Р лтты Банкімен бекітілетін тізімдеріні кез – келген рейтингктік агенттіктерінен “А” категориясынан кем емес за мерзімді, ыса мерзімді жеке рейтингісі бар резиденттер емес;
- халыаралы стандарта ту бойынша бадарламалар талабын орындаан Р лтты банкіні Басаруыны аулысымен танылан;
Жедел салымдар сатандыру резервтер соммасынан 20 проценттен аспайтын млшерде орналастырылады; талап етілгенге дейінгі салымдар сатандыру резервтер соммасынан 5 проценттен кем емес жне 10 пайыздан аспайтын млшерде орналастырылады.
3. азастанды эмитенттерді акциялары (баса мемлекеттер заына сйкес шыарылан акциялар, (ADR, GDR)), сатандыру резервтеріні соммасынан 15 пайыздан аспайтын млшерде орналастырылады жне “А” категориясындаы ЖА “азастанды ор биржаларыны” баалы ааздарыны ресми тізімге кіргізілген азастанды эмитенттеріні облигациялары - сатандыру резервтеріні соммасынан 20 пайыздан аспайтын млшерде орналастырылады.