Сынып. азастан тарихы 3 страница

IV. Жаа сабаты бекіту.

1) азастана йырлар мен днгендерді оныс аударуына не себеп болды ?

2) азастана йырлар мен днгендерді кшірілуі Ресей империясыны рекеті ?

3) Осы кезде андай жарылар абылданды ?

V. Баалау:

1) Адасова . - ________;

2) Рамазанов А. - ________.

VI. йге тапсырма: айталау.

Сынып: 8 «а». Саба №:____________ Кні:_______________

Пн: азастан тарихы.

Сабаты таырыбы: азастанны ХІХ асырды екінші жартысындаы леуметтік-экономикалы дамуы.

Сабаты масаты:

· Оушылара азастан аумаында ХІХ асырды 2-ші жартысынан бастап болып ткен жаалытар туралы тстіндіру;

· Оушыларды болып ткен жаалытарды салыстыра келе, оларды салыстыру апаратты сараптау дадыларын алыптастыру;

· Оушыларды патриоттыа, отансйгіштікке трбиелеу.

Сабаты трі: аралас.

дісі: жаа сабаты баяндау, дріс.

Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.

II. й тапсырмасын тексеру.

III. Жаа саба.

IV. Жаа сабаты бекіту.

V. Баалау.

VI. йге тапсырма.

Сабаты барысы:

І. йымдастыру кезеі.

· Оушылармен амандасу.

· Оушыларды тгендеу.

· Оушыларды зейінін сабаа аудару.

II. й тапсырмасын тексеру.

1) Патша кіметіні оныс аудару саясатыны нтижесінде азастана андай лт кілдері оныс аударды ?

2) Ресейді андай блігінен халы кптеп оныс аударды ?

3) «Петербург шартыны» нтижесі ?

Жаа сабаты жоспары:

1) Сауда-сатты атынасы.

2) нерксіп.

3) азастандаы этносты топтар.

III. Жаа саба.

Егер XVIII асырда азатармен еркін сауда-сатты негізінен шекара шебіне таяу бекіністерде жргізіліп келген болса, енді XIX асырда оны сипаты млде згерді. Олар "кімшілік реформаларыны жргізілуімен, сондай-а оныс аударушы шаруалар арылы отарлау рекеттерімен байланысты болды. Сауда орталытары бірте-бірте азастанны ішкі аудандарына арай ойысты. Олар округ орталытарына, оныс аударушы шаруаларды елді мекендеріне жне жаа алалара арай жаындай тсті. Брын сауда-саттыты басты орталытары Орынбор, Троицгс, Петропавл, Преснегоръков, Омбы, Семей жне Орал бекініс амалдары болып келген еді. Ал XIX асырды 20-жылдарынан бастап, округты приказдар да сауда орталытарына айнала бастады. Мселен, азастанны солтстік-шыыс жаындаы Сібір кімшілігіне арайтын азатарды здерінен ана орыс кпестері жыл сайын 3 миллиона дейін ой, 150 мыа дейін жылы жне 100 мыа дейін мйізді ірі ара сатып алатын.

Ресейді азатармен сауда-саттыы негізінен татар кпестері мен приказчиктеріні кмегімен жргізілді. Олар аза жне орыс тілдерін жасы білетін еді. Ресей кпестері азатардан мал жне мал німдерін сатып алды. Ал дала трындары ресейлік кпестерден ша мен бз маталар, тоыма кенептер, делген былары, темірден жасалан бйымдар, шай, ант, темекі жне ааштан жасалан ыдыс-ая сияты тауарлар сатып алатын. Сондай-а азатарды мал емдеуге ажетті дрі-дрмектерге деген сранысы да кшті болды. Ел аралап жріп айырбас сауда жасаумен орыс, татар жне ортаазиялы кпестер айналысты, Олар кшпелі жне жартылай кшпелі халыа кнделікті ажетті тауарлар сатты. Оны мала немесе мал німдеріне айырбастады. Ондай кпестер аза даласынан йір-йір жылы айдап айтып жрді, Жн мен майды ажетінше сатып алды. Бл німдер Троицк, Орынбор, Ор, Петропавлды жне Омбыны зауыттары мен базарларындаы алыпсатар саудагерлерге стеме баамен ткізілетін. Ал алыпсатар саудагерлер з кезегінде ол німдерді Ресей базарларында сататын, тіпті шетелдерге де асырып жіберетін. Бдан екі арадаы делдалдар мол табыс табатын.

XVIII—XX асырларды бас кезінде азастанны байыры халы лкені басым кпшілігін рады. 1897 жылы азастанда барлыы 4147,7 мы адам тран болса, соны 80 пайыза жуыы азатар еді. Халыты алан блігін азатар мен оныс аударан орыс шаруалары, сондай-а йыр, днген, татар, збек, баса да этносты топтар рады. азастана алашы болып келгендер азатар мен скери шенді орыстар болды. Олар шекара шебіндегі скери бекімістер мен станицаларда трды. Кейін азастанды отарлау рекеті кшейген кезде аза леуметтік тобына оныс аударып келген шаруалар мен мещандар, солдаттар да абылдана берді. Украиндытарды алашы тобы азастан аумаында XVIII асырды екінші жартысында пайда болды. Олар негізінен лт-азатты озалыстарына атысандар еді. Украиндытарды елеулі блігі азаты ке-байта даласына ХІХ-ХХ асырлар шебінде, Ресейді еуропалы блігінен шаруаларды жаппай оныс аударуы кезінде келді. оныс аударушы украиндытар негізінен Полтава, Харьков, Таврия, Херсон, Екатеринослав жне Киев облыстарыны шаруалары еді.

IV. Жаа сабаты бекіту.

1) Оушылара азастанны ай ірлерде жрменкелер боланы анытау керек:

¾ ....................;

2) азастанда сол кездегі сауда-саттыты трлерін боланын крсету керек.

3) азастанда жмысшыларды бой ктеруіні себептерін анытау керек.

V. Баалау:

1) Адасова . - ________;

2) Рамазанов А. - ________.

VI. йге тапсырма: 34-35 параграфтар, оу, азастандаы неріксіп трлеріні жаалытарын анытау керек.

Сынып: 8 «а». Саба №:____________ Кні:_______________

Пн: азастан тарихы.

Сабаты таырыбы: азастанны ХІХ асырды екінші жартысындаы леуметтік-экономикалы дамуы.

Сабаты масаты:

· Оушылара азастан аумаында ХІХ асырды 2-ші жартысынан бастап болып ткен жаалытар туралы тстіндіру;

· Оушыларды болып ткен жаалытарды салыстыра келе, оларды салыстыру апаратты сараптау дадыларын алыптастыру;

· Оушыларды патриоттыа, отансйгіштікке трбиелеу.

Сабаты трі: аралас.

дісі: жаа сабаты баяндау, дріс.

Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.

II. й тапсырмасын тексеру.

III. Жаа саба.

IV. Жаа сабаты бекіту.

V. Баалау.

VI. йге тапсырма.

Сабаты барысы:

І. йымдастыру кезеі.

· Оушылармен амандасу.

· Оушыларды тгендеу.

· Оушыларды зейінін сабаа аудару.

II. й тапсырмасын тексеру.

1) Оушыларды азастанны сол кездегі нерксіпті айталауды бастаймын.

Жаа сабаты жоспары:

1) азастандаы отаршылды езгіге арсы крес.

2) 1916-1917 ж.ж. озалысы. Оны проблемасы.

3) Алаш озалысыны адышарттары.

III. Жаа саба.

азастан аумаы кне заманнан кшпелілер траы болан. ХІХ асырда Россия империясыны аза жерлерін жайпауы аяталды. Бл азастан тарихындаы крделі де арама айшылыа толы процесс болды. Ол з бойына аза мемлекеттігіні негізгі атрибуттарыны жойылуын сыйызды: хан билігіні институтын таратты, Игельстром 1785-86 жж реформасына сай жне “Сібір ырыздарыны уставы” 1822 ж., “орынбор ырыздарыны уставы” 1824 ж., би соттарын жалпы империялы ресей сотымен алмастыру, ресей скери сотыны рлін кшейту, аза даласында алым-салы жинауды ресей кіметіні зырына кшіру, аза жерін скери отарлау, орыс казактарыны, патшаны отарлау саясатындаы негізгі тірек ретінде ныаюы, жаа казак скерлерін – Сібір, Орынбор, Жетісу; жаа алалар мен бекіністер салу, аза оамыны ытарын шектеу; хан, слтан, билерді ресей кімшілігіні тменгі буындаы шенеуліктерге айналдыру. азастанны ХІХ асырды тарихы аза халы шін айылы болан оиалара толы. Дстрлік шаруашылы рылымы азастанны табии жадайы оны негізгі материалды ндірісін, шаруашылы рылымын, азатарды кшпелі оамыны экономикалы потенциалы анытайды. XIX асырды 60-жылдарындаы ш жз бойынша аза халыны саны туралы алаш жарияланан мліметтер А. И. Левшинде бар, ол 2,5 миллионнан - 3 миллиона дейін деген цифр келтіреді. XIX асырды 2-жартысынан бастап шаруаларды уелі бей-берекет трде болып, сонан со кімет орындары баылауа алан оныс аудару рдісі XX асырды басындаы жарияланымдардан жеке крініс тапты. лкені отарлауды рамдас блігі - орыс шаруалары азастана оныс аудару саясаты ке ауым алды. П. Г. Галузо Ресейден оныс аударушы — шаруаларды азастанны отстігіне орналастырылана дейінгі мліктік жадайын, оларды жайасаннан кейінгі саралануын, шаруашылыыны тр-сипаты мен оныс аударушылар поселкелеріндегі анаушылы атынастарды зерттеді. Автор мынадай зілді-кесілді тжырым жасайды: «Егіншілік техникасы жнінен, — деп жазады ол, — оныс аударушылар жергілікті шаруалардан, атап айтанда, азатардан озып кеткен жо. Олар ауыл шаруашылыында капитализмні дамуы, капиталды индустриялы нысандарыны тууы жнінен де олардан озып кеткен жо». Е. Ділмхамедов пен Ф. Маликовті, Е. Бекмхамедовтын, М. Трсынованы, Г. Есеналиеваны, М. Асылбековті, Ц. Фридманны ебектері нерксіп пен клікті, сауданы жне аржы саясатын азастанда пролетариаттыалыптасу проблемасымен тыыз байланыста алып зерттеудегі елеулі жетістіктерді длелдейді.лкені отарлау жадайыны мні тау-кен нерксібінде мейлінше толы крінді.

XVIII— XIX асырлардаы азастандаы халы барасыны патша кіметіне арсы наразылы озалыстары ке тарады.

XX асырды басында нерксіпті, ауыл шаруашылыыны дамуы аша рыногын кеейтіп, несие жйесі ресурстарын лайтты. Бл кезеде елкеде ірі коммерциялы банктерді блімдері: Орыс-Азия, Халыаралы коммерция, Орыс сырты сауда, Орыс сауда-нерксіп, Сібір сауда, Еділ-Кама, Мскеу кпестері банктері ашылды. азастан мен ырызстан аумаында 1914 жылы 44 банк мекемелері мен 345 несие жне карыз жинатау серіктестіктері жмыс істеді. лке облыстары арасында несиелік мекемелер саны жаынан Амола облысы бірінші орына шыты. Петропавл осы аудандаы сауда-нерксіп ызметіні орталыына айналды. Мал, мал шаруашылыы німдері саудасы жне н тарту нерксібіні ірі орталыы Семейде орналасты. Ал Орал жне останай Еділ ірін мал німдерімен жабдытап тратын маызды пунктке айналды.

IV. Жаа сабаты бекіту.

1) азастан аумаына орыс оныс аударушылармен андай жаалытар келе бастады ?

2) Патша кіметіне баа беру.

V. Баалау:

1) Адасова . - ________;

2) Рамазанов А. - ________.

VI. йге тапсырма: 34-35 параграфтар, оу, азастандаы неріксіп трлеріні жаалытарын анытау керек.

Сынып: 8 «а». Саба №:____________ Кні:_______________

Пн: азастан тарихы.

Сабаты таырыбы: 1860-1870 жылдардаы азатты кресі.

Сабаты масаты:

· аза халыны ХІХ асырды 2-ші ширегіндегі басталан лт-азытты озалысты ршуді себептері барысы, озаушы кштері туралы білім алыптастыру;

· Оушылара ктерілістерді себептерін тсіндіріле келе, патша кіметіні саясатымен байланысты болуымен атар, оларды себебі болып отыран баса да ерекшеліктері туралы тсінік алыптастыру;

· Оушыларды патриотты баытта трбиелеу, оларды патриотты, отансйгіштік сезімдерді алыптастыру.

Сабаты трі: аралас.

дісі: жаа сабаты баяндау, дріс, белседілік арттыру.

Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.

II. й тапсырмасын тексеру.

III. Жаа саба.

IV. Жаа сабаты бекіту.

V. Баалау.

VI. йге тапсырма.

Сабаты барысы:

І. йымдастыру кезеі.

· Оушылармен амандасу.

· Оушыларды тгендеу.

· Оушыларды зейінін сабаа аудару.

II. й тапсырмасын тексеру.

1) аза-орыс арым-атынастары андай дегейде болды ?

2) нерксіптегі болан жадай ?

3) азастан аумаын ылыми жолмен зерттеу ісіні жемісі болып отыран нерксіптегі пайда болан шаруашылы салалар ?

Жаа сабаты жоспары:

1) 1868-1869 жылы Торай мен Оралдаы ктеріліс.

2) 1870 жылы Маыстаудаы ктерілісті басталуы.

III. Жаа саба.

1867—1868 жылдары азастан ш генерал-губернаторлыа баынды. Орынбор генерал-губернаторлыына — Орал, Торай облыстары; Батыс Сібір генерал-губернаторлыына —Семей, Амола облыстары; Туркістан генерал-губернаторлыына — Жетісу, Сырдария облыстары мен Орал жне Сібір казак-орыс скери округтеріні кейбір аудандары кірді. рбір облысты басында скери губернатор мен оан баынышты облысты басарма болды.

Торай мен Орал облыстарындаы ктеріліс 1868-1869 ж.ж.

азатар 1868 жылы «Уаытша Ережені» «жаа штат» деп атаан. Міне, осы «жаа штат» туралы алып ашты хабар оны жариялаудан кп брын жне йымдастыру комиссиясы елге шыпай трып-а тарады.

«Уаытша Ережені» жзеге асыру шін шыан комиссия 1868 жылды атарында жмысын тотатып, шеп бойына айтуа мжбр болды.Бан баса да дистанциялара арасты халыты ктеріліске шыан блігі осылды. Комиссия оршауа тсіп, оны траасы Плотниковты «енді айтып келмеймін» деген тілхатын аланнан кейін ана босатады.

Бірінші катыыс 1869 жылы 21 атарда Гурьев уезін йымдастыру комиссиясына арсы болды. Адайларды, 400 ысы руы азатарыны Тентек, Саыз зендері бойында крсеткен арсылыынан Жемнен рі арай те алмаан комиссия мшелері Каспийді атан мзы стімен кейін айтты.

1869 жылды кктемінде жекелеген ауылдарды ашынуы ктеріліске ласты. аза лытарына жалданан баташылар, батыратар жне баса ебеккерлер ыра жиылып, 600—700-ден блініп, жасатар ра бастады.

азатар топ-топ болып бірігіп, жаса йымдастырды. Олар кндіз-тні жан-жатан комиссияны мазалаумен болды. Шеп бойындаы казак-орыстарды малдарын айдап кетіп, скери жасатара шабуыл жасады.

Торай облысы Ырыз, Елек уезі осылайша ктерілісті бір ошаына айналса, екінші ошаы Орал облысыны Орал, Калмыков уезінде алыптасты. Калмыков уезінде Тайпа деген жердегі Азнабай елді мекенінде алаша, байбаты рулары кп топтасты. 1869 жылы наурыздан бастап стихиялы трде шыан наразылытар белгілі формаа ие болып, йымд Наурызды соы мен суірді басында белгілі аын Шгерей Бкеев Орал облысына келіп, «Уаытша Ережені» кмнді тстарына тоталып, жер сатуа рсат беруді зияндыжатарын тсіндіреді.асан сипат алды. 1869 жылы наурызда толу бкіл Орал облысын, Торай облысыны батысы мен отстігін тгел амтыды. Шалар кліні маайына Ханкл, Азнабай, Тайпа, леті, райлы, Шідерті, т.б. ірлерін мекендеген руларды ктерілісін Сейіл Туркебаев пен Беркін Оспанов басарды. Ктерілісшілер найза, ылыш соып, ару-жара, о-дрілер іздестірді. Е маызды жерлерге салт атты шолыншылар ойылды. Кктем тскен со комиссия жеткілікті аруымен екінші рет ыра аттанды. Ктерілісшілерге арсы Торай облысында Атбе бекінісін, Орал облысында Ойыл бекіністерін салу кзделді.Ктерілісті біржола басу шін оларды негізгі кші шоырланан жер — Ойыл іріне соы беруге Орал облысыны скери губернаторы Веревкин 400 солдат, 4 зебіректі бір рота, т.б. кштермен Ойыл бойына аттанды. 7 шілдеде 8 мы отбасы «Уаытша Ережені» мойындауа мжбр болды. 25 шілдеде байбаты Беркін Оспанов бастаан 1 мыды ол таландалды. 31 шілдеде ктерілісті таы бір басшысы Сейіл Тркебаев ттындалды. алан ктеріліс басшылары Хиуа жеріне тіп кетті. Ктерілісті жеілуіне феодалдарды опасыздыы ана емес, сонымен бірге кейбір руларды арасында ауызбірлікті жотыы да себеп болды. Оларды ынтыматаса имылдауына жердауы да бгет болан еді. Казак шептері маындаы ауылдар отаршылдара арсы белсене креске шыа алмады. Майдан мен тыл бір жерде болып, ктерілісшілер имылын те-мте иындатты.

1870 жылы Маыстаудаы ктеріліс осы оиаларды жаласы болды.

IV. Жаа сабаты бекіту.

1) 1868-1869 жылы ктерілісті себептері андай болды ?

2) Ктерілісті озаушы кштері кімдер болды ?

3) Ктеріліс ай аумата болып тті ?

V. Баалау:

1) Адасова . - ________;

2) Рамазанов А. - ________.

VI. йге тапсырма: осымша апарат табу.

Сынып: 8 «а». Саба №:____________ Кні:_______________

Пн: азастан тарихы.

Сабаты таырыбы: 1860-1870 жылдардаы азатты кресі.

Сабаты масаты:

· Оушыларды патриотты баытта трбиелеу, оларды патриотты, отансйгіштік сезімдерді алыптастыру.

Сабаты трі: аралас.

дісі: жаа сабаты баяндау, дріс, белседілік арттыру.

Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.

II. й тапсырмасын тексеру.

III. Жаа саба.

IV. Жаа сабаты бекіту.

V. Баалау.

VI. йге тапсырма.

Сабаты барысы:

І. йымдастыру кезеі.

· Оушылармен амандасу.

· Оушыларды тгендеу.

· Оушыларды зейінін сабаа аудару.

II. й тапсырмасын тексеру.

1) 1868-1869 жылы ктерілісті себебі неде болды. Оны сипаты.

2) Осы ктеріліс андай аумата болып тті.

3) Ктерілісшілерді басты масаты не болды ?

Жаа сабаты жоспары:

1) 1868-1869 жылы ктерілісті орытындылау.

2) 1870 жылы ктерілісті барысы, себептері, нтижесі.

III. Жаа саба.

Себептері. Ктеріліс патша кіметі 1868 жылы абылдаан “Уаытша ережеге” (“Далалы облыстарды бас-ару жніндегі Ереже”) сай туындады. Ресей империясы адай руларын 19 асырды 30-жылдарынан баындыра бастады. 1866 — 67 жылы адай руларынан Жоары адай (Байммбет Маяев басарды) жне Тменгі адай (афур албин басарды) дистанциялары рылды. Екі билеуші Орал облысы басармасына шаырылып, жаа ережелермен танысты. Жаа реформа бойынша салыты млш. 1 сом 30 тиыннан 3 сом 50 тиына дейін сті жне билеушілерден й санын дл есепке алуды, жерді мемлекеттік меншік деп тануды, болыстар мен ауылдара блінуді талап етті. Ел арасында толу басталды. Халы барасын Досан Тжілы, Али Жалмаамбетов, Ержан жне Ерменбет ловтар басарды. Оан оса Маыстау приставы полк. Рукин би-шонжарларды кмегімен салыты екі жыла (1869 — 70) бір-а жинамашы болды. Рукин 1870 жылы 15 наурызда Б.Маяевты жол крсетуімен трт зебірегі бар 35 казак, тілмаш Бекметов, 60-тай билер мен старшындар рамымен адай руларынан салы жинауа аттанды. Рукинні арулы жасапен келуі ктерілісті басталуына трткі болды. Ктерілісшілер Рукин отрядымен 22 наурызда кездесті. Ктерілісшілерге“са” дыы маында Бозащы тобы осылды. Рукин отряды біржола таландалып, Б.Маяев лтірілді, Рукин ктерілісшілерді олына тспес шін зін-зі атып лтірді. Ережені Маыстауа ендіру 1870 жыла дейін кейін алдырылан болатын. Отарлы кімет осындаы адай руы Орал жне Торайдаы ктеріліске олдау крсетеді деп орыты. Тек 1870 жылы ана орыс кіметі Маышлаа реформа жргізбек болды. 1869 жылды азанында реформаны ендіруге дайынды жргізу шін дала бекіністеріндегі гарнизондар кшейтілді. Адайларды жазы кшу территорияларыны барлыын орыс скерлері бліп алды, олар бл шін «зерттеу жргіземіз» деген сылтау айтты.

1869 жылды арашасында Кавказ скерлері Каспий теізіні отстік-шыыс жаалауын жайлап алды. Тек 1870 жылды басында ана орыс кіметі Маышлаты (Маыстауда) бекініс жасауа шешім абылдады. 1869 жылды азан айында реформа ережелерін ендіруге дайынды шін дала бекіністері гарнизондары кшейтілді. Адайларды жазы кшу жерлеріні барлы территориялары орыс скерлері жайлаан скери бекеттер арасында блініске салынды, олар ауматы «зерттеуді» сылтау етіп, азатарды толы баылауа алды.

1869 жылды арашасында Кавказ скерлері Каспий теізіні отстік-шыыс жаалауына орныып, келесі жылы олар Хиуа шекарасында пайда болды. 1870 жылды 2 апанында Маышла (Маыстау) Орынбор генерал-губернаторлыынан блініп, Кавказ скери басшысы арамаына ткізілді. Сйтіп, адай руыны бкіл кшпелі территориясы орыс скерлерімен оршалды.