Терминологиялы тсіндірме сздік
Абзац – жаа жолдан басталатын мтін бірлігі, крделі рылымды-семантикалы ттасты.
Автор бейнесі – кркем шыарманы маынасы мен стиліні барлы элементтерін мтіндік ттастыа біріктіретін лингвистикалы категория.
Авторды тілдік тласы – авторды даралыы мен кркем мтін тудырудаы ерекшеліктері.
Айтылым – бір коммуникантты бір сйлеу актісіндегі сйлеу рекеті.
Антропоцентристік баыт – зерттеу жмыстарыны, танымны адама, оны барлы сипаттарына (жеке басыны, лтты, леуметтік) баытталандыы.
Апарат – (лат. informare-суреттеу, бір нрсе туралы ым растыру, хабарлау) оршаан ортадаы заттар мен былыстарды асиеттері мен ерекшеліктері туралы арым-атынас жадайында табии тіл арылы берілетін апарды жиынтыы:
Мазмнды-фактуалды апарат – фактілер мен оиаларды, оларды уаыты мен орнын, авторды ойын, сюжетті дамуын крсететін апарат;
Мазмнды-концептуалды апарат – авторды оамды мір былыстарын з бетінше саралауын, тсінуін, баалауын оырмана жеткізуіні крінісі;
Мазмнды-астарлы апарат – тіл бірліктеріні ассоциативті жне баалаушы маына тудыра алу абілетіне арай мазмнды наты апараттан алынатын жасырын апарат.
Апараттылы – мтінге тн негізгі категорияларды бірі.
гімелеу – ттасты, байласымды жне маыналы аяталанды, апарат беру категорияларына ие композициялы сйлеу формаларыны бірі.
Байланыс жарыспалы – мнда сйлемдер бір-біріне іліктеспейді;
Байланыс тізбекті – мнда р сйлем келесі сйлеммен іліктеседі.
Байласымдылы – мтінге тн негізгі категорияларды бірі, ол ттастыпен бірігіп, автор интенциясы мен оырман абылдауын мейлінше жаындастыруа ыпал етеді.
Блшектік – автор зі баяндап отыран оиа, былысты жекелеген ырларына назар аударатын жне оырманны алан апары тсінуін жеілдететін мтін категориясы.
Гипермтінділік – бір мтінді екінші бір мтін арылы ажуалау, кемсіту.
Дискурс – (лат.discursum-гімелеу,сйлеу дерісі) ке маынадаы тілдік іс-рекет, тар маынада – байласымды мтін.
Жадаят – мтіндегі оианы орны мен уаыты жне кейіпкерлер жніндегі апар.
Идея – (грек. idea-ым, тсінік) – таырып пен мазмн атынасыны нтижесі.
Инвенция– сйлеуді тудыру.
Интермтіндік – мтінге баса шыармаларды мдени кеістігіні енуі.
Категория – объективті болмысты былыстары мен заттар аралыындаы атынастар мен байланыстары, орта асиеттері мен белгілері аныталан ым.
Категориялар мтінні – апараттылы, концептуалдылы, байласымды, ттасты, аяталанды, модальдылы, коммуникативтілік, прагматикалы т.б.
Кеістік – мтінге тн категорияларды бірі, ол баяндауды натылыы мен шындыын амтамасыз етеді, атарлас нрселерді орналасу тртібін крсетеді:
Кеістік кркем – шектеусіз кеістік;
Кеістік шынайы – наты кеістік.
Когезия – (аыл.cohesion-«бірігу») – мтіндегі сйлемдер мазмныны байласымдыы.
Когеренттік – (аыл.coherence-«байласымды») – мазмнды, рылымды байласымды.
Континиум – (лат. continuum-здіксіз,толассыз) – мтіндегі уаыт пен кеістік ымдарыны крінісі:
Концептуалдылы – (лат. conceptio-абылдау)
1) былысты абылдаудаы пікірлер жйесі;
2) негізгі идея.
рылым мтінні – мтінні мазмны мен формасы категорияларыны арасындаы атынастар.
Мазмн – таырыпты ашу шін тілдік талдауа тсетін фактілер мен былыстар.
Мтін – (лат.textus-ткань, рілім, осылым) – аяталан, объективтелген жазба жаты ретінде... біратар ерекше бірліктері мен атауы бар, трлі лексикалы, грамматикалы, логикалы, стилистикалы байланыстармен біріктірілген, белгілі бір масат пен прагматикалы баыты бар сйлеу шыармасыны туындысы:
Макромтін– клемі лкен шыарма;
Микромтін – трлі жаттар, апараттар, клемі шаын шыармалар.
Мтін тзу – «Текст тзу» - жетілген жазба дебиетіні крінісі. Жне ол аламгерді зор талантын талап ететін былыс, йткені текст тзу шін сз таптарын, грамматикалы амалдарды тадай білу керек, р сзді лексикалы маынасы мен модальды ін тап баса білу керек.Метамтінділік – мтінні алдыы бліктеріне тсіндірме немесе сыни сипаттаы сілтеме.
Модальділік – айтушыны айтылыма атынасын крсететін, апарат пен объективті болмысты араатынасын баалауа арналан грамматикалы-семантикалы категория:
Модальділік мтінні – авторды оырмана болмыстаы былыстарды себеп-салдарын, атынастарын тсінуіне ыпал жасау;
Модальділік объективті – апаратты болмыса атынасын білдіру;
Модальділік субъективті – айтушыны айтылыма атынасын крсету.
Ойталы – композициялы сйлеу формаларыны бір трі, кейіпкерді р трлі сезімін, кіл-кйін, дниеге кзарасын, кейде авторды ішкі ой-пікірін баяндайтын форма; ойталыны рылымына уаыт, кеістік жне себеп-салдар категориялары жатады. Себеп-салдар ойталыда былыстарды бірінен екіншісіні пайда болу байланысын крсетеді.
Прагматикалы – коммуниканттарды сйлеу жадаятын ескере отырып, айтылым масаты мен бір-біріне жне апара атынасын білдіретін категория.
Проспекция – (лат.prospicere-«ала арау») – оиадан со не болатынына тілдік ралдар арылы сілтеме жасайтын категория, ол уаыт жне кеістікпен тыыз байланыста.
Рема – (грек.rhema-сз) – сйлемні актуалды блігі; хабардаы бастапы блік – тема жнінде айтылатын жне ойды аяталмаан крінісін жасаушы.
Регистр сйлеуді немесе мтін трлері – мтіндерді тілдік йымдастырылуы:
Регистр апаратты – айтушы зі білетін оиалар мен фактілерді хабарлайды;
Регистр волюнтивтік – айтушы адресатты белгілі бір іс-рекетке жмсайды;
Регистр генеритивтік – айтушы ой елегінен ткізген жне мір тжірибесінен жинаталан апаратты береді;
Регистр реактивтік – тыдаушыны жадаятты баалауы;
Регистр репродуктивтік– айтушы кргенін, естігенін, сезгенін хабарлайды.
Ретроспекция – (лат.retrospicere-арта арау) – брыны айтылана (жазылана) оралу.
Суреттеу – болмысты белгілі бір алпын, кй-жайын толытайтын, крсететін композициялы баяндау формаларыны бірі.
Сюжет – (фр.sujet-шыарманы кейіпкерлері мен оиаларын баяндайтын негізгі мазмн) – таырып пен композиция атынасыны нтижесі.
Таырып – авторды былыса атынасын шыармасында зерттеу, крсету шін срыптап алан негізгі ойы немесе ой жиынтыы.
Тсіл – композиция мен тілді араатынасын крсететін амал.
Ттасты мтінні – мтін ішіндегі сйлем, абзац, тарау, блім мазмндарыны ттастыы.
Ттасты крделі синтаксистік – ерекше синтаксистік-стилистикалы бірлік райтын бірнеше сйлемдер жиынтыы.
Ттасты крделі фразалы– мтін райтын тіл бірлігі.
Уаыт – мтінге тн категорияларды бірі, ол атарлас нрселерді бірін-бірі ауыстыруын крсетеді:
Уаыт концептуалды – оиа тетін уаыт;
Уаыт кркем – сюжетті, бейнеленген былыстарды мір сру формасы;
Уаыт объективті – кнтізбелік уаыт;
Уаыт перцептуалды – эмоциялы-экспрессивті уаыт;
Уаыт шынайы – баса материалды объектілер сияты мтінні (кітап, газет, іс ааздар, хаттар т.б.) наты уаытта мір сру формасы.
Дебиеттер
1 Гальперин И. Р. Текст как объект лингвистического исследования. – М. : Наука, 1981. – 183 с.
2 Золотова Г. А., Онипиенко Н. К., Сидорова М. Ю. Коммуникативная грамматика русского языка. – М., 1988. – 250 с.
3 Современная русская устная научная речь. / под. ред. О. А. Лаптевой. – Красноярск, 1985. – Т. 1. – 357 с.
4 Лингвистический энциклопедический словарь. – М. : Сов. энциклопедия, 1990. – 685 с.
5 Москальская И. О. Грамматика текста. – М. : Высшая школа, 1981. – 215 с.
6 Алефиренко Н. Ф. Смысловая структура текста // Семантика языка и текста: ылыми маалалар жинаы. – Волгоград, 1998. –
7 Бахтин М. М. Эстетика слова и язык писателя. – М., 1979. –
8 Богин Г. И. Речевой жанр как средство индивидуации / Жанры речи. – Саратов, 1997. –
9 бікенова Г. Т. Кркем шыармадаы мтінтзім мселелері : оу ралы. – Семей, 2010. – 155 б.
10 Одинцов В. В. Функциональные типы русской речи. – М., 1982. –
11 Тураева З. Я. Лингвистика текста. – М. : Просвещение, 1986. – 107 с.
12 Матвеева Т. В. Функциональные стили в аспекте текстовых категорий. – М., 1990. –
13 Лосева Л. М. Как строится текст. – М. : Просвещение, 1980. –94 с.
14 Кухаренко В. А. Интерпретация текста. – Л., 1979. –
15 Купина Н. А. Лингвистический анализ художественного текста. – М., 1980. –
16 Брандес М. Стилистический анализ. – М., 1971. – 190 с.
17 Шалабаев Б. Кркем проза тілі. – Алматы : Білім, 1994. – 124 б.
18 Байтрсынов А. А жол. – Алматы, 1991. – 460 б.
19 Шалабай Б. Кркем проза тілін зерттеуді ылыми теориялы негіздері: филол. ыл. д-ры... дисс. – Алматы, 1999. – 340 б.
20 Сыздыова Р. Абайды сз рнегі. – Алматы : Санат, 1995. – 208 б.
21 Кунанбаева С. С. Темпоральные отношения в казахском художественном тексте. – Алма-Ата : ылым, 1991. –
22 Ерназарова З. Сйлеу тілі синтаксисіні прагмалингвистикалы аспектісі: филол. ыл. д-ры... дисс. автореф. –Алматы, 2001. – 49 б.
23 Мустафина С. Текстообразующие средства казахского языка : автореф. канд. филол. наук. – Алматы, 1986. – 24 с.
24 зімжанова Г. аза кркем проза мтініні прагматикалы леуеті: филол. ыл. д-ры... дисс. автореф. – Алматы, 2007. – 49 б.
25 лкебаева Д. А. аза тіліні прагмастилистикасы. – Алматы : Зият-Пресс, 2007. – 243 б.
26 Маретбаева М. . гімелеу мтініні тілдік- стилистикалы сипаты: филол. ыл. канд. дисс. автореф. – Алматы, 2008. – 24 б.
27 Смалова Г. Мтін лингвистикасы. – Алматы : аза университеті, 2002. – 111 б.
28 Шмелева Т. В. Текст сквозь призму метафоры тканья // Вопросы стилистики. Вып. 27. – Саратов, 1998. –
29 Виноградов В. В. О теории художественной речи. – М., 1971. –
Осымша
1 Арнольд И. В. Стилистика современного английского языка. –М., 1990. –
2 ділова А. азіргі аза кркем шыармаларындаы интертекстуалдылыты репрезентациясы, семантикасы, рылымы: филол. ыл. д-ры... дисс.автореф. – Алматы, 2009. – 49 б.
3 Есенова . . азіргі аза медия-мтініні прагматикасы (аза баспасз мактериалдары негізінде): филол. ыл. д-ры... дисс. автореф. – Алматы, 2007. – 49 б.
4 Кріпжанова Г. Т. Кркем мтінді лингвистикалы талдау : оу ралы. – Павлодар: Кереку, 2009. – 112 б.
5 айшылова Ж. аза мтініні крделі фразалы ттасым / абзац дегейінде мшеленуі: филол. ыл. канд. дисс. автореф. –Алматы, 2001. – 24 б.
6 алиев . аза тіл біліміні терминологиялы тсіндірме сздігі. – Павлодар : Кереку, 2010. – 605 б.
Мазмны
| Алысз..................................................................................... | ||
| Мтін лингвистикасы ылыми пн ретінде........................... | ||
| Мтін жне оны негізгі белгілері......................................... | ||
| 1.1 | Мтін туралы ым.................................................................. | |
| 1.2 | Сйлеу жанрлары мен мтін жанрлары. Мтін типтері...... | |
| Мтінге тн категориялар....................................................... | ||
| 2.1 | Мтін категориясы туралы ым........................................... | |
| 2.2 | Мтінні байласымдылыы мен ттастыы......................... | |
| 2.3 | Мтінні апараттылыы мен модальділігі.......................... | |
| Мтіндегі уаыт пен кеістік категориялары....................... | ||
| 3.1 | Шынайы, концептуалды, кркем уаыт................................ | |
| 3.2 | Кеістік континуум жне оны мтінде ткеру ралдары.. | |
| 3.3 | Мтіндегі ретроспекция мен проспекция. Алданан міт... | |
| Мтінді блшектеу, оны композициялы блімдері.......... | ||
| 4.1 | Мтінді клемдік-прагматикалы блшектеу....................... | |
| 4.2 | Мтін зінділеріні автосемантиясы..................................... | |
| 4.3 | Мтінді контексті – вариациялы блшектеу....................... | |
| 4.4 | Крделі фразалы ттасты жне абзац................................ | |
| 4.5 | Кркем мтіндегі композициялы баяндау формалары...... | |
| 4.6 | Диалогты блшектеу............................................................... | |
| Мтінні интеграциясы мен аяталуы................................... | ||
| 5.1 | Мтін интеграциясы туралы ым......................................... | |
| 5.2 | Мтін интеграциясындаы лексикалы, морфологиялы жне синтаксистік дегейлер бірліктері................................ | |
| 5.3 | Кркем мтін интеграциясындаы бейнелік жйе............... | |
| 5.4 | Мтінні аяталуы. Мтіндегі таырып пен эпиграф.......... | |
| Авторды тілдік тласы жне автор бейнесі....................... | ||
| 6.1 | Мтін авторыны тілдік тласы........................................... | |
| 6.2 | Автор бейнесі кркем мтін категориясы ретінде.............. | |
| орытынды…………………………………………………… | ||
| Терминологиялы тсіндірме сздік………………. | ||
| дебиеттер …………………………………………………... |