ХІХ асырдаы жаттаманы арнайы жйелерін ашып крсетііз.

аза жеріне енгізілген империялы басару жйесі оны патшалы Ресейге толыымен басыбайлы туелді етті. 1826 жылы Император Кеесі рамында 1ші,2ші,3ші блімшелер,1828 жылы 4-ші блімше, 1836 жылы 5ші блімше,1842ж. 6шы блімше рылды.р айсысы жеке салалы басару істерімен айналысты. Коллегиялы іс жргізуді министрлік іс жргізуі алмастырды. «Министрліктерді орта ру» заы істерді келіп тсуі жне озалысы тртібін бекітті. Ол бойынша істерді тіркеуді белгілі нысандары, орындау мерзімі крсетілген істерді министрлік ішіндегі озалысы, жаттарды жолдануы, орындалуын тексеру жне есеп беру трізді рекеттер реттелді. Осы уаытта пайдаланылан жаттара атысты ымдар азіргі уаыттаы олданыстаы ымдардан згеше. Мселен, «жат, «ызметтік ааз», «істі куландырма жазбасы» «резолюция» деп аталан.жаттарды жіктеу оларды масаты мен ызметіне арай жргізілген. Хаткерлік ережесінде жіктелген жаттар трлеріне жеке тоталып тсек. Предписание мен отношение бір бірін толытыратын зара тыыз байланысты жаттар. Предписание жолданатын адамны баынатынын не баынбайтынын білдіреді. р басты зімен бірдей немесе жоары шендегіз баыныштысына предписание береді. Отношениені басты тменгі шендегі жне тменгі лауазымдаы баынышты емес адамдара жолдайды. Хаткерлік ережеде жаттарды зірлеу жне рсімдеу тртібі де тптіштеліп баяндалан. Мселен, императора жолданатын баяндамалар, есептер, зге жаттар арапайым са жазумен жазылды. ызметтік жат кімні атынан жіберілсе сол адмны олын ою тіртібі бекітілді.Куландыру тиісті блімні зырында болды. ол ою жне куландыру тиісті блімні зырында болды. XIX асырда азастана ендірілген патшалы Ресейді басару институтыны тетіктері іс жргізу саласымен бірге мемлекеттік дегейде реттеліп отырды. Мемлекеттік іс жргізу империяны саясатын бір орталытан іске асыруа ммкіндік беретіндей жадайда рекет етті. Жоары мекемелерге баынан аза жеріндегі басару мекемелеріні ызметі жан жаты іс жргізу жаттарында крініс табады. Демек іс жргізу де басару жйесіндей белгілі масатты кздеуге бейімдендіріледі. Задастырылан жаттарды рсімдеу, олара ол ою жне куландыру, орындалан жаттарды іске тігу тртібі кеестік дуірге дейін саталды.

аза жерінде іс жргізу жйесіні алыптасып дамуы империялы басару жйесіні алыптасуымен атар жрді. Мемлекеттік айта рулара байланысты жргізілген реформалармен атар іс жргізу жйесі де жаа задармен реттеліп отырды. 1811 ж. «Министрліктерді орта ру» Заына сйкес іс жргізуде згерістер орын алды. Істерді тіркеуді белгілі нысандары, орындау мерзімі крсетілген істерді министрлік ішіндегі озалысы, жаттарды жолдау, орындалуын тексеру жне есеп беру ретке келтірілді. Министрліктерді йымдастыруда, оны іс жргізуінде жне ызметіні принциптеріндегі бірыайлы империялы орталы аппаратты кшейтті. Мны зі біртіндеп басаруды коллегиялы дістерін ыыстыруа ммкіндік беріп, уаытша болса да, барлы кімет аппараты жмысын кшейтті [5, 200 б.]. Бл деріс аза жеріндегі империялы мекемелерді іс жргізуін де амтыды.
аза жерінде басаруды задастыруда 1844 ж. абылданан Орынбор азатарын басару ережесі бойынша Орынбор шекаралы комиссиясы рылып, рамында траа, оны кмекшісі, кеесшілер, заседательдер жне кесе штаты бекітілді. Осы ережеде траа лауазымымен атар іс жргізуші лауазымы да крсетілді [29]. Ережені зірлеуге байланысты Орынбора азаты дстрлі ын білетін ататы билер мен слтандар шаырылады. Слтандар Ахмет Жантрин, Айшуа Баймхамедовпен бірге аза трмысынан жасы хабардар хаткер Половоротов атысады. Орыс тіліндегі «письмоводитель» терминіні аудармасы «хаткер» лауазымы осы уаытта ке олданыла бастады. Іс жргізу орта басаруды ажырамас элементі ретінде зады трде бекітілді.
ХІХ . екінші жартысында патшалы Ресейде аржы жне аарту салаларында реформалар жргізу ола алынды. скери реформа нтижесінде полицейлік аппарат кшейтілді. Орталы басаруды негізгі буыны – министрлікті рылымы згерді. Біра мемлекеттік аппаратты айта йымдастырылуы іс жргізу дерісін бекіткен орта за нормаларына атысты болмады. Бл е басты кемшілік еді. Басару жйесі кейінгі жылдары скери жне сот басару жйелерімен толытырылып, оны басты масаты аза жерін империялы бір орталытан басаруа баытталды. Біртіндеп скери реформалар здерімен атар іс жргізу саласын жетілдіруді де ала жрді. Осы баытта алашы іс жргізу тртібін реттейтін «скери ведомствода хаткерлік туралы ереже» зірленіп, ол азастандаы мекемелерде де басшылыа алынды.
Хаткерлік ережесіні бірінші – «Жалпы ережелер» блімінде жаттарды жіктелуі жне анытамалы тсініктемелері толы берілді. скери мекемелерді бір-бірімен жазбаша трде атынасуы шін жаттарды наты трлері белгіленді жне азаматты, діни мекемелермен барлы ызметтік атынастарыны тртібі бекітілді. жат айналымын йымдастыру бойынша барлы дегейдегі бастытарды жауапкершіліктері кшейтілді. Орындалан жаттарды саталуы аныталды. жаттарды зірлеуді іс ааздара жауапты мамандар, блімінде іс жргізуші, іс жргізушіні кмекшісі жргізді. жаттарды жоалып кетпеуін жне саталуын амтамасыз ету шін арнайы Далалы генерал-губернаторды бйрыымен істер жйелі трде кесеге ткізіліп отырды [30].