САГЫШЛЫ СХИФЛР

(Трагик поэма)

 

Кнлшм л асыл ирлрдн.

И, кнлшм гзл иллрдн!

Телклрем олы, юктыр чарам.

Булган чамам, нибары шул калм.

 

Ч, афтме,

Нрс булды тагын?

Атом бомбасымы шартлады!

лл ккме ирг ташланды.

Оран салды иан.

кседе ил –

ирне кабат срем каплады.

Монда тагын орыш,

Монда ян «тмуг» башланган:

Ана улын, ата кызын белми,

Бер-берсен аткан туплардан.

Фаигале тетрнде ак ай да,

Уелып, нсез калды со чикт:

«Адмнр бит, юкса, терешлр –

анварлары торсын бер читт».

Всвсг бирелеп сукранды ил,

Айга хбр салды сер итеп:

«Каргыш кмгн бу ирлрне, туган,

Канлы хнр, хтсез аннар кыеп,

ксезлрдн аны талаган.

Бу ирд юк иман. Бу ирлрд

Аек акыл ахры калмаган.

Хаким белн бешлр монда

«Алла» булган кненд ген!

Тхет башы авып тш калса,

Хтке калмый бер тиен д.

з тешлрен чйнп яши монда

Имчктн зелгннр.

Брелеп, сугылып, шашынып тхет эзли

«Омахтан срелгннр...»

 

***

 

Ай йзенд сары сагыш креп,

Кызганды ил аны ихластан:

«Фал чыкмаса, умас бу тбклр,

Урап кайтыйк ле аръяктан.

Авыл ырчысына кушылып без,

Уйнап йргн идек берзаман.

Хтерлимен Тамбов урманнарын!

Буран кмгн Сыркыды урамнарын.

хдине тнл бреген уеп,

Чанасында ырлап кайтканын.

Бтен днья ктте – зарыгып ктте,

Алсу такны балкып атканын!..

Эх-х!

Згр кзле Тамбов ырчысыны,

Онытырлыкмы сон хыялларын!

Онытырлыкмыни ырларын.

Нинди гзл иде кткннре!

Брамат наборщикны азынып китеп,

Збйдсен шашынып пкннре... –

Гап иде днья хллре!...»

Ай белн ил шулай чкердшеп,

Теклделр ирг – крделр:

«Й, хода-а!»

Монда икн хйран тамаша:

Сазлы урамнан, Лл карчык кил,

Ккре аякларда кн ыштан.

Кзлр тонган. Челем им аман,

Кызыл тырнаклары эт кочкан...

Сгенде д ай, читк ткереп куйды:

«Тьфу! Матер, крдеме биене?

Инде моа нрс дисенме?

Ай да ялгыз яши, инде ул да

Шулай этлр сйрп йрсенме?!

Л хл, егетлр...»

Борчылды ул,

Белгннрен укып,

Карап куйды читк сагаеп,

«Тыйнак бул син, кода,

Тик ятмыйлар монда,

Утырырсы... карап, моаеп...

ил ген ул, зав. шнсен кочып,

йлнгли келт тирли.

шнсе,

Бреге тшс, иел алмас хлд

Схргч глйт иткли.»

Лкин айда келтчелр кебек

Трай тибеп йрер хислр юк.

ир монда да шул... телгннн со

Яфраклары кйгн гллр кк.

Э-хе-хе...

Урман баскан иде бу ирлрне,

Калын яшел урман!

Юл адашкан тнге юлчы кебек,

ичбер чарасыздан,

Бар тереклек сулган:

Яз гллре, сандугачлар лгн,

Корыган гзл урман...

рнеп ыгырашты да ай,

Йомды кзен.

йтмкче иде нидер,

Таба алмады сзен.

Гашыйк иде бит ул ирлрг! –

Бирсен ходай тзем,

Дньяда и бхетле ярлардан

Саный иде зен.

Нинди вхши кавем утка салган

Сйгн яшел ирен?..

 

***

 

Крсенде д ай, хыял канатында

Сйгн тбген ашкынды...

Кмеш чыклар юган болыннар м

Хтф гллрдн ул тан, калды.

Шомырт фонтаннарын коча-коча,

Та атканчы клд чайкалды,

Згр кктн ак болытлар тшкн

Алма бакчасында йокларга.

Саф чишмне суларын эчепме,

Сандугач ырыннан исерепме,

Ккк баккан алтын кнбагыштай

Бирелде ай татлы уйларга.

Назлап-селеп туя алмаган ярдай,

Кат-кат йзде кмеш суларда...

... Алсу офыклардан сибелгн нурлар

рбер йг шатлык-ан р.

Глимешле хтф ир стен

Иртнге азан белн ямь и.

Хтсез аланнарны гиз-гиз

р ччкдн кортлар бал им.

Каз-рдклр бии чирмлект.

Инешлрд гя алтын кайный –

Балык уйный, чуртан сикер...

р йд нур артты,

Гаскр иеп кайтты –

Гарасатта яу гизчелр.

Юмартланып китте киленнр.

Елмаялар балкып иреннр...

Урамнарга сыймый, саф-саф ага

Плеваннар кебек яшь ирлр!

Халык коча лачын ирлрне:

«Изге бхет! Мге дан!» – дилр,

Елый-елый телк телилр.

 

***

 

Тамаша кайный мйданда:

ыеналар зур туйга –

Аксакаллар алмаш кзли

Иртг сабан туйга.

Яшьлр алыша, картларны

Каерыла з сыннары,

Тартыла з кыллары.

Кп иллрд хтерлилр,

Дага бгр кулларын...

Мйдан иел-сыгыла,

Ияреп белклрг.

Кызлар карашы – шифа бал,

Кч бир йрклрг.

 

***

 

Аккошлардай тезелеп кызлар кайта,

Юлларында гллр ччк ата,

Чилклре тулы багалма.

Елмаюы мрн, калфаклары ай,

Шат йзлре пешкн алмалардай –

Абау, бгърем, зелеп карама!

Кз тиюе бар бит аларга.

Эзлреннн хтф чигелеп кала,

Кзлреннн якты нурлар тама.

Ходай яман кздн арала –

Чилклре тулы багалма ...

Юлда чмухалап сатылмыйлар,

Кызлар бйрмнрд сынала!

 

***

 

Ч, ни булды?

иан ксеп куйды:

ирд ян аннар зелгн.

ирг ян афт ерелгн:

Уфа-Чилбе стен мхшр игн.

Чираттагы кара кннр кемг икн?

Ян хтсез мет ята пыскып:

Лхетлре ирг сибелгн.

Сбп нрсд со, кем нишлгн?

Нидн актарылган, изелгн?

лл кояш ычкынган кгеннн,

лл сон ир тайганмы эзеннн?

Кайда авап? Длил бармы икн?

авап кыска, длиллре ачык!

Зобанилар алган ирне «печеп».

Йзмкчелр бугай сал итеп.

шнлек хан монда, бурлык солтан!

Терлекчелр ст взир булган.

Пешекчесе взирне д узган,

Яа трд аман иске буйдан

Лчит туглап утыра колакка,

Гамл шул ук, тик сз яача.

Й алла!

Мрхмтк илткн изге кыйбла

Хурлыгыннан ирг капланган.

Тхетеннн иблис куган иман

Трактир сазлыгында тапталган...

Монда вгъд уйган сабынчылар.

Бичсен ябышып чыккан коллар.

Срхуш хурлар – яфрак итклр,

р чат саен монда имчк даулый

Йз атадан булган имсклр.

 

***

 

Авыр хислр белн хушлашты, ай

Алтын бишегеннн бушанды.

Ак болытлар кунган аланлыкка,

Кмеш клд йзгн алмалыкка

Текде ул мосу карашын.

Нишлсен сон! Ходаем, нишлсен...

Ярата бит ирне гзллеген.

И-и эзлде гзл тслрен.

Эзлде л яшел болыннарда

Колын ктлре гизгнен,

Згр кзле Идел сылуыны

Алтын толымнарын рен,

Чыклы керфеклрен сирпи-сирпи

Пешкн алмаларга релен.

Уелып ла, уелып эзлде ай

Аккош йзгн згр кллрне.

Гллр кмгн кала, урамнарны,

Ак мрмрле тзек юлларны.

Иман белн игн гаделлекне,

Мрхмтле хлл байлыкны.

Ана куенындагы сабый кк

Илен сыенып скн халыкны.

Мрн калфакларны, талар булып,

Тхет трлренд балкуын,

Газиз Болгарыны кллренд

Кпме изге аннар ятуын.

Кайда монда рнеп укси-кси,

Сембик кылган сихтлр?

Канлы пксен буыла-буыла

Тукай йтеп снгн васыятьлр?

Кайда монда нич гасыр буена

зелеп-зелеп кткн хсиятлр?

Гя монда ат та аунамаган,

йтерсе л, бер тк калмаган,

Бу изге ир: «Илем-динем», – диеп,

Миллион корбаннар да салмаган...

 

***

Уф-ф...

Чыгасы иде бит шул авыр тынчулыктан...

... Акрын кылан,

саграк бас!

Битараф ан!

Бу ирне р карышында срем аша

Шит киткн халыкларны каны яна.

Минем горур нсел каным –

аил хнр!

Кайнар тамчы булып тамып,

Кпме зиндан башларыны ташын ярган.

Озак гасырлар буена,

асылынып кылдай епк,

Упкын ярдан.

Тпсез ташкыннар стенд бре ярган!!!

Кт аным

влге саф, гзл танарны атканын.

метлрем или иан килеклрен.

Сабыем тшенс газиз анам сзен,

Туган илем таптамаса туган телен,

Ай-йолдызлар киштсенд мге лмс –

Согы сулыш, согы карашта да зелмс

м беркайчан гафил колыкка иелмс

Халкым минем!

 

***

Ташлар баскан аннар ири астан:

«И-и, дньялар, бармы терегез?

стебезг таш ел бара.

Йотым булса да су бирегез,

Йотым булса да су бирегез –

Бер суларлык ава бирегез»...

***

Инанды ай:

Борын ннт кебек асыл илд

Вхшт, афт бара.

ирне хтр авыру билгн.

Тпрлнеп беткн смер-карчык,

Срелеп кайта тнге билмнн.

Трен сатып эчкн сатлык аннар –

Мчет манарасын «буганнар».

Галм каргышыннан кача-поса,

Ксеп итеп аен суйганнар.

Сабый н ксеп, куырылып беткн,

ен сйри срхуш анасын.

ткен хнрен элгн углан

зен баккан газиз атасын...

Бик карчык, р схрд кубып,

Сйгн чучкасына им бир.

Карт-корылар мчет ышыгында

Махра чйнп сыра чмер.

Асыл зирклекне, кардшлекне

Кара кнче талый, тер.

Горур башлар ниг иел?

ирне баскан кмитче, Факирлр,

Рхт чиг тнге корольлр.

Монда кмит. Театр уйнала.

зк опера залында... «ышкытып бию» бара.

Монда концерт.

Бген ккрйлелр кне:

Схнд ясалма йолдызлар яна.

Схнд ясалма аллалар туа:

рлек кебек сиксн сигез «Сйдш»,

Плевандай туксан тугыз «Ршит»

Схн трен кодачалап алган –

Кара тирг батып Ат куа!

***

Шомлы тн.

Бтен иан авыр тынлыкка баткан.

Кн буена чеп-чи ялган сибеп,

зк эфир йокыга талган.

Тукта, ч! Яа хбр алынды;

Курчак эфир калкынды да

Черкидй безлп алды:

«Игътибар!

Мадагаскар «Таш» фирмасы канцлеры

Илг визит ясады.

Почетный эскортта барып,

Каз фермасын карады»...

Кайчагында кол эфир да

Тшенд саташып кит:

«Безне илг визитбелн

Рабин кил, Клинтон кил,

Клинтон кил...»

Тшлн д,

Бахыркаем, ян сн.

***

Концерт бара.

Кмитчелр мж киллр:

Кз кысышалар.

Учларына йткерглп,

Бармак шартлатышалар.

Саескандай макташалар,

Кз буып урлашалар.

Борыннарына чиертмс,

Мгег урнашалар...

Схнд тамаша кыза –

Ттен куера.

Залны

Тешсез зомбиларны елмаюы тутыра.

Салехардтан кайткан теш докторы

И тр мнбренд утыра.

Ашау байдан, моа

Мал ходайдан.

Кайтса – коймак,

Китс – чукрак,

Тешсезлр – ерак. Ерак.

докторны ун ягында –

Кем со ле, корт чаккыры? ! –

Юллар салу министры – земля-як!

Якташ булу хрмтен,

Алкышларга км-км,

Анысын да ду китереп тбрик иттелр...

Муеннан сазга кереп баткан иде,

Лмг сегн юлны капшый-капшый,

Дизель белн сйрп керттелр...

Нкъ учкомча!

Сводкалар шрран яра,

Кич м иртн:

«Флн ирдн, флн тикле

Атланмай ишел. Балы ага тездн...»

Кибетлрг керс... хаклар талый,

Егып талый – шкерк эттн...

... Салехардны сул ягында

Зур чалмалы хкем трсе!

Чалма зур да, куллар бйле –

Коллык бласе.

Конторыны «шртлрен»

Бик тфсиллп икърар итте

Кгеп алган конферансье.

«Быел биш мен янгын чыкты –

Ачыклап тик башта:

Ттенг очкан мал саны

Миллиардка якынлаша.

Алты йз итмеш баш янды,

Чп тгел – адм башы!

Сигез миллиардлык инаять... эем...

Судка бирмилр, яхшы.

Процентка чиннар трбез,

Суны, да хикмте бар:

Башны саклап булмас иде –

Коткара протоколлар.

Тере ген була крсен

Чичиковка зомбилар.

***

 

Суга баккан бабам:

«Алган тгел, алдырган ахмак

Ме языклы! Каза эзли мие янтыкны.

Талы тхеттн д табып булмый

Тпк игелеп сйрр акылны...»

Кемдер учына кл:

«Бетте болар!»

Нрс кайтармакчы булалар?

Ахры, язмышка да хмер тртеп,

лифбасын бумак булалар...

ирд янган саен,

Йолдыз булып,

Ккк ашкан язмыш-кнебез.

Иллр кереп янган. Дога калган –

Догаларда яши денебез.

ыр-монарда яши телебез.

***

Схнд ай.

И-и, ырлый кыз бала!

Кзлреннн сихри нурлар тама.

ир, йолдызлар, гллр нсез калган

зкне зеп аккан монардан.

ирд йолдыз, ккт йолдыз балкый,

иан тынган, ырга бирелеп.

Бар табигать тшкн сирлекк –

Ага днья, мога кмелеп.

Бу кйлрдн ялгыз урман кичкн

айдак сагышлары агыла.

Кипкн иреннрг чыклар юган

Дымлы гллр гя кагыла.

– Схнд ай.

И-и, кйли кыз бала

Илдн ксеп киткн миллионнарны

Чит-ят илд снгн танарын.

Юлда адашканны монарын.

 

Анам туфрагыннан бу изге ан:

анга кркм йзе кптннн.

Иделен шл итеп, башкаена.

Горур ккрген бркгн.

Ул ичкайчан яфрак итк киеп,

Бер кол булып ирд тапталмас.

Кыргый булып лчклр ген

Уй-монарны, шят. аламас...

 

***

 

Кемдер учына кл:

«Бетте болар!

Нрс лыгырдаган булалар?!

ле аман тормак булалар.

Ничнче кат план коралар.»

ирд янган саен,

Йолдыз булып,

Ккк ашкан

Язмыш, денебез.

кереп янган иллр.

Дога калган –

ыр-монарда

Яши телебез...

Тел, иманда туар кнебез!

Инша алла!

Галм,

Кклр шаит –

Мрхмтле, асыл Илебез.

Аерылган, каерылганнар кайта,

Туктал, бер мизгелг тын, днья.

Сембик чыккан каршыларга,

зе кси сыман тын гына.

Туган ирем, акъяулыгы итеп,

Иделен йгн илем трен.

Бабам табыныны муллыгы

Тарих рлреннн крен.

Ничнче кат уттан араланып.

Кл-катламнан-шытып кил6ез.

Днья тмугларын кпме кичтек.

Омахын да крск иде без.

Шулдыр безне сонгы чигебез:

Тел, иманда – туар кнебез!