азіргі кездегі дін мен мдениет

Орытынды

нер - эстетикалы шыармашылы, сондытан Ислам оан арсылы білдірмейді. Ислам эстетикалы негіздермен салыстыранда, адамгершілік негіздеріне басым мн береді, яни эстетикалы негіздер адамгершілік негіздерінен кейін трып, онымен тыыз байланыста болады. Бл Ислам дініндегі нерді барлы тріне атысты кзарасы. нерді ай трінде болмасын, оны ндылы дрежесін анытауда: ”кркемділік - жасылы, жаымсызда - жаманды бар” деген Исламды станым басшылыа алынады.

Мсылман кркем суретіні дамуы жер шарыны р брышында р трлі болды. Алайда оны негізгі тенденциялары баяыдан - а аныталан. Ол ислам руханилыыны негіздеріне сйенген. Осы таырыпа байланысты жазылан ебектерде керемет шыармашылы талам мен жоары ксіби шеберлік жатыр.

Мсылман сулет неріні тілі те бай, ралуан жне крделі. Себебі ол рашан ислам оамыны дниетанымы мен идеяларымен байланысты болды. Оларды басты ызыушы кші жоары ислам руханилылыы болып табылады. Алла Тааланы атымен мсылман сулетшілері таса ашап шынайы йлесімділікті жасады. Мсылман сулет нерінде лкен маынаа ритм ие, яни мекемені жеке элементтерімен бліктерін те айын етіп бліп крсету.

Сонымен атар ислам сулетшілеріні ебектері оюлармен безендіріліп, з формасы мен байлыымен ерекшеленеді. Исламны мдени рылыс нысандарына демілік, апыры кнні, ысты ммен тыныш оазисті образдары тн. Мешітті кгілдір кмбездері, минаретті тамаша мнаралары, фантандаы суды сылдыры адам жанына жеке з сенімділігін ялатады жне оан жарын да уанышты дниетанымдылыты сыйлайды. рине, ислам суретшілері шін е кріп салатын суреттері – ол кез келген мсылман шін асиетті Ал – Каба, исламны екі асиетті аласы – Мекке мен Медина, асиетті ранны суреті жне сонымен бірге арабша жазылан діретті Алла Тааланы аты. Ислам дініні сз нері, поэзиясы, кркем дебинеті жайында айтар болса, мсылман сз нері, мсылман поэзиясы ретінде дние жзілік мдениетті орына тедесы жо лес осты. Жаратан Алланы мадатап, ділетсіздік пен злымдыты р бос уаыт ткізумен, жалаулыты атты сына алып адамды шынайы, рухани сіруге, оларды жрегінде имандылыын жабуа, з ледерімен мсылман аындары з лестерін осты. Мсылман поэзиясы жалпы лемдік мдениетке бааланбас лес осты. Ол аынды сздерді лы шеберлігін крсетеді. Мсылман аындары з заманыны алдыы атарлы жне білімді адамдары болан. азіргі кптеген аындарды шыармашылыы соларды ыпалымен дамуда. Тамаша уен, жоары негелі сз сем дауыспен орындалар саз бен нге Ислам арсы емес. Тек ле маынасы адамгершілік пен саналылыты шегінен шыпай, адамды рухтандырып, сезімдер мен жан дниесін байытуа ызмет етуі тиіс.

VII асырда ислам діні шыыс кгіне рлеп шыанда, да осы ежелгі дстр ізімен дамып, дауысталып, арнайы мааммен оылатын болан. андайда бір ыраты озалыс болмасын, барлыы дерлік дыбыс негізінде рылып ркендеп отыран. Алайда дін иелері ранды жата білумен атар оны маамдап уендетіп айта білуді міндеттеген.
Мысалы, бу Муса л - шари (р.л..) ран Крімде оыан уаытта, Пайамбарымыз (с..с.) оны дауысын матайтын. Пайамбар (с..с.) саабалары (р.л..) арасынан дауытары е демілерін тадап, азан айтуа бекітетін. Сонымен бірге Пайамбар (с..с.) тамбурин (барабанны бір трі) мен сырнай тыдауа лысыз емес-ті.
Сонымен бірге араб тілі, араб мдениеті жне мемлекеттері ислам лемін руда, бкіл ислами мемлекеттерді бір - бірімен арым - атынас жасауында лкен роль атарды. ысаша айтанда, араби ислам салт – дстрі "Ислам елемік" алыптастырды. айткенде де ислам кптеген асырдан бері зіндік салт - дстрімен Еуропаны; Азиядан, Европаны Африкадан географиялы территориясы ана емес, айта діни мдениет жаынан да бліп трды. Араб, иран мдениеттеріні нышандары бар ислам мдениеті орта асырдаы аза мдениетіні олнерлік, зергерлік салаларына серін тигізбей оймады. Мны біз Отстік азастанда, Жетісу ірінде жргізілген археологиялы азба жмыстары нтижесінен кре аламыз. Онда ІХ - ХІІ асырдаы Ислам елдері алаларына тн рабаттары, мешіт, моншалары бар ала рылыстары табылан. аза даласында кеінен тараан ислам неріні лгілеріні бірі шебер жазу нері. Негізінде бл жазулар геометриялы фигура немесе сімдік бейнесінде куф, сулс деп аталатын араб классикалы жазу лгісінде ран аяттарын, ртрлі таырыптаы хадистерді шеберлілікпен, бояу арылы немесе ойып, бедерлеп жазу. Мндай жазу лгілері жоарыда атап ткен кесене, мешіттерді безендіруге олданылан. Сонымен атар мндай куф араб жазуларымен безендірілген жезден жасалан майшам тырлары, ыдыс - аятар (ІІІ-ХІ .) азастан территориясынан археологиялы азба жмыстары кезінде табылан.
аза халыны поэзиялы жне ара сздік дстрін толы амтитын, этно - мдени танымды, даналар сзін рпатан - рпаа жеткізуді кшпелі халы шін, е бір тиімді, кеінен дамыан трлеріні бірі ауыз дебиеті. аза халыны поэзиялы жне ара сздік дстрін толы амтитын халы ауыз дебиетіне де Ислам дініні зіндік сері болды.
Исламны аза лтты болмысы мен мемлекетіні алыптасуына, мдениеті, дебиеті, неріне, жалпы дниетанымына осан зор лесін кре аламыз. Осындай дниетанымды, нды-лыты, ыты жне т.б. тарихи рл атаран Ислам дініне азіргі тада «айта жандануда» деген баа берілуде. Туелсіздік алан жылдары бастал-ан дінмен ауышу дерісі 20 жыл клемінде лі де жаласын тауып жатыр. Осылай деуімізге Исламны азіргі тадаы ахуалы себеп болып отыр. Баршаа млім, 1990 жылы азастан мсылмандарыны діни басармасы (МДБ) рылды. Бл адам лсіреген діни байланысты айта жаырту болды. Алашы кезенен бастап азастанда осы арна арылы баса конфессиялара толерантты кзарас танытатын, оларды нды-лытарын мойындайтын, ылымны дамуын, техникалы прогресті ол-дайтын Исламны дстрлі баыты таралуда. МДБ республика ішіндегі жне ТМД шеберіндегі діни конфессиялармен тату арым-атынас орнатып, рухани-аартушылы жмыстарына баса мн береді. Діни басарма еліміздегі мсылман ауымын біріктіруші діни бірлестік ретінде ткен жылы абылданан азастан Республикасыны «Діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы» Заы талабына сйкес айта тіркеуден тті, азіргі кезде оны 1800 ауматы блімшесі айта тіркеуден тіп, 400-ге жуыы айта тіркеуден ту кезегінде. Туелсіздікті алашы жылдарында азастанда барлыы 63 мешіт болса, азіргі кезде оларды саны 2465-ке жетті.

азастан шін дстрлі снниттік Исламны ханафи мзабыны станымдарын насихаттауда консервативті, яни тео-логиялы тсілдерден брын Исламны халыты тарихи ткен кезеі мен лтты салт-дстрлерімен сабатасты, отансйгіштік пен лтты ауіпсіздік аидаларына рмет идеяларын йлестіре насихаттау аса маызды.

Ясауи іліміні алдаы уаытта лтымызды рухани жаыруыны негізгі факторына айналары к-мнсіз. Сондытан ожа Ахмет Ясауи ілімін кеінен зерделеп, насихаттап, оны мемлекетімізді идеология-лы тірегіне айналдыру баы-тында наты іс-шаралар ж-зеге асырылуы тиіс. Сз соында айтарымыз, еліміздегі Исламны айта жандануын келесідей етіп крсетуге болады: – бірінші кезеде, яни ткен асырды 90-жылдары мен 2000 жыл аралыын амтитын кезеде халыты Ислама бет бруы; – екінші кезе: 2000 жылдан 2010 жыла дейінгі аралыта діни ызметкерлерді аарту жмыстары мен діни има-раттарды салынуы жне дін мамандарыны даярлануы жзеге асты; – 2010 жылдан бастап дстрлі емес діни аым-дармен кресу, халыты апа-раттандыру арылы бір-ттас дстрлі Ислам ауы-мына біріктіру ызметтері жзеге асырылуда. азіргі тада Ислам дініні айта жандануы жзеге асуда жне де негізгі діни аынны оамды рухани, негелік негіздері арылы біріктіру ызметін атару кезеіне ауысандыын байауа болады.