Таырып. Классикалы психоанализ

Жоспар:

1. Зигмунд Фрейд: тланы психодинамикалы теориясы

2.Психоанализ: негізгі концепциялары жне принциптері

 

Негізгі ымдар: Фрейдизм баыты

Зигмунд Фрейд, нем.Sigmund Freud, толы аты Сигизмунд Шломо Фрейд, нем.Sigismund Schlomo Freud; 6 мамыр1856 жыл, Фрайберг, Австрия — 23 ыркйек 1939 жыл, Лондон) — Австрия психологі, психиатрі жне неврологі. Психоанализ іліміні негізін алаушы.

Психоанализді негізін салушы австрия психиатры З.Фрейд.азіргі кнге дейін тла психологиясына сер ететін, ке тараан теорияларды бірі – фрейдизм. Бл теория клиникалы кезеде пайда болан. Теория растырушысы-З.Фрейд. Кейін фрейдизмні іргесінде шартты трде неофрейдизм теорияларыны тобына біріктілген бір атар теориялар пайда болан. Фрейд бірнеше жыл бойы Сальпетриердегі (Париж) ататы француз неврологы Ж.Шарконы клиникасында жне Нансидегі Бернгеймні клиникасында жмыс жасай жріп невроздар терапиясымен танысан болатын. ткен асырды 90-жûëäû басында Й.Брейермен біріге гипнозды катарсис тсілін пайдаланды. Кейін гипнозды сендіру практикасын тастап тстерді жору интерпретациясын, еркін туыдайтын ассоциацияларды, ескертулерді, естен шыаруды зерттеуге кшкен. Осындай материалды талылауды Фрейд психоанализ тсілі деп атап, оны психотерапияны жаа техникасына баламалаан.

Психоанализ тсілін пайдалананда науаспен за уаыт гемелесе отырып, оны аыл-есіне ауыруды шынайы себебі туралы жеткізіледі, науас брын ескермеген нрселерді тсіне бастайды. Фрейдті айтуынша катарсис болады. Кейін мндай концепция дені сау адамны психикасына да таралан.

Мінез-лы мселесін арастыра отырып Фрейд адамны психикалы іс-рекетін анытайтын 2 ажеттілікті крсетеді: либидо жне агрессия. оршаан орта осы ажеттіліктерді анааттандыруа арсылыын білдіріп, блектегеніне арамастан ол екеуі сананы “цензурасынан” тіп, символдар трінде крініс береді. Осы ажеттіліктерді зара рекетіні сипатын, оларды анааттандыру ммкіндігін аша келе Фрейд тла рылымында 3 негізгі компонентті ажыратады: ид (“Ол”), эго (“Мен”) жне супер-эго (“Жоары-мен”). Ид бейсаналы саласына ыыстырылан инстинкттерді алаы болып табылады. Эго, біржаынан, бейсаналы инстинкттерге жаласса, екінші жаынан, шынайылыты нормалары мен талаптарына баынады. Супер-эго дегеніміз оамны ибратты бастауларыны жиынтыы, ол “цензор” ролін атарады. Сонымен, ид пен супер-эго талаптары йлеспейтіндіктен эго немі конфликтіде, ол ораныс механизміне (ыыстыру, сублимация) жгінуіне тура келеді. Ыыстыру санасыз трде жасалады. Бейсаналы саласына “кшетін” мотивтер, кйзелулер “цензор” шін жарамды символдар, рекеттер трінде алып, сер ете береді.

Фрейдті ойынша трлі іс-рекет функциялары мен формаларын жзеге асыру шін арнайы механизмдерді (сублимация, проекция, кшіру, ыыстыру, регрессия, т.б.) блек жйесі бар. Ал аза энергия саталу заымен басарылатын крделі энергетикалы жйе ретінде арастырылады. Сондытан, егер либидо зіні бір кріністерінде тотатылса, онда андай да бір баса эффекттіні тудыруы тиіс. Супер-эго осындай эффектілерді леуметтік трыдан жарамды етеді. Егер жарамды ете алмаса, онда ид пен супер-эгоны арасындаы конфликт ршіп, жйені алыпты ызметі бзылады, тежелген либидо трлі ауырсыну синдромдары арылы зін байатады.

Психологияны ртрлі мектептерінде тла табиаты ртрлі тсініледі, оны себебі, оны психологияны пні ретінде анытаумен, психологиялы зерттеулерге деген атынаспен, зерттеулерде алыптасан принциптермен байланысты болды. Сондытанда фрейдизм аясында негізгі ым инстанциялар мен, збеттілі мір сретіндерді арасындаы конфликт ретінде араландытан, тла немі конфликт жадайында аралды.

Осы баыта негіздемені австриялы дрігер, психиатр, психолог, философ, бейсаналы теориясын жасаушы З.Фрейд (1856-1939) берді.Психика оны пікірінше санадан трады, ол адама оны басынан ткізгендері ретінде беріледі, сана алды кйі жеіл ынылатын біра дл сол уаытта аны ынылмайтын, бейсаналы басынан кешкендер болады деп тсінілді.

Психиканы динамикада арастыра отырып, З.Фрейд сана, сана алды жне бейсаналылыты арасында немі озалыстар, зара рекеттер, конфликтілер болады деді. Санадан ыайсыз, абылданбайтын тілектер, абылданбайтын еске тсірулер ыыстырылады. Сана оршаандар негативті баалаан мтылуларды басып тастайды, олар бейсаналыа теді, санада кріну жадайы туана дейін сонда мір среді.

Сйтіп бейсаналы ыыстырылан, сана шін жарамайтын мазмндарды (тілектер, ойлар т.б.), алашы инстинктерді «орналастырушы» ретінде тсінілді. Сана мен бейсаналыты араатынасы айсбергті суды асты мен стіні араатынасы ретінде аралды. Су асты блігі лкен жне крінбейді.

Фрейдизм «адамны жаа бейнесін», жаа дниетанымды жасауа тырысты.

Психиатрлар мен невропатологтарды кптеген баылаулары адам XIX асырдаы психология бейнелегендей, интеллектуалдандырылан тіршілік иесі емес екенін крсетті. Оларды баылаулары, адамны психикалы мірі аффектілер мен эмоциялара, ызыушылытар мен марлытара, бір-біріне арама-айшы, кейде адамны абылдауы мен ойлауын басаша крсететін, мтылыстар мен тілектерге толы екенін крсетті. Адам кп жадайда з ылытарыны себептерін, мотивтерін білмейді жне зіні бойындаы кейбір ілімдерді, естеліктерді жоа шыарады, біра оларды гипноз серінде крсете алады. Осы баылаулар психоаналитикалы фрейдистік теорияны жасауды кзі болды.

Фрейдизмжеке адамны жан тркiнiн, дамуын иррационализм (саналы длелi жо) мен мистика (тылсым пия) сияты психикалы факторларды саналы рекетке тiкелей арсы оюмен длелдеуге тырысан психологиялы баыт. Алашыда есi ауысу сыратына тап боландарды емдеу мен оларды сыратыны табиатын тсiндiруге баытталан бл iлiм кейiн адам жнiндегi жалпы талимат дрежесiнде сынылды. Фрейдизм iлiмiнi негiзгi сарыны: адам табиаты астар санадаы психикалы кштер (оларды iшiндегi е бастысы либидо (жынысты марлы) мен сол адама жау леуметтiк ортада тiршiлiк сатау ажеттiгi арасындаы мгi шпес келiспестiк пен арпалыста дамиды, алыптасады.

оам зiнi шектеулерiмен адамды кйзелiске тсiредi, оны санаа баынбайтын марлытарын басуа тырысады. Сондытан бл кiл шарпулары (аффект) жне сезiм крiнiстерi (эмоция) айналма жолдармен невротикалы белгiлер трiнде жарыа шыады (тс кру; ате, жаса сйлеу, жазу; ажет, бiра намсыз боланды мыта алу, ойланбай айтып салан оспа зiл, т,б,). Осыдан З.Фрейд Адам iсрекетiнi брi объектив болмыс туындатан сана басарымында болмай, адамны зi сезе бермейтiн

астар санадаы ыпалдар (мотив) жетегiнде жредi деген тжырымды бетке стайды. Санада ешандай кш жо, яни организм мен оам адамны саналы ктiлмеген кiл шарпуларыны илемiндегi амыр. Фрейдизм, аырында, адам ылыы оамды даму задарына баынбай, иррационал психикалы кштер ыпалында болуын дрiптеуiнен, адам рекетiнi брi агрессив, оны трбиемен згерту ммкiн емес деген реакцион идеяны арауына айналды.

Австриялы дрiгер - психиатр жне психолог З.Фрейд адам мiріндегi лкен рлдi балалы жылдарына плдады. Адамны мiнез-лыыны алыптасуы балалы шатаы ткен шпейтiн ізге тікелей байланысты деп арастырды. Балалы ша, З.Фрейд бойынша, бiрнеше кезедерге жiктеледi:

Белгілі бір уаытта ай орган, андай психосексуалды айматары дамыса, ол соан сйкес дамитын кезедердi анытайды. З.Фрейд адам барлы кезедердi з дамуында дйектi трде тетiн энергияны млшерiмен дниеге келетiнiн санады. Ол алашы ш кезедер прегениальды деп атады: (оральная, анальная, фаллическая) ауыз, ктеншек, фаллиялыы. Олар 5 жылдара дейiн жаратылысты жас шамаларын амтиды. Тртiншi, генитальды, з дамытуындаы фаза жыныс жетілуі уаытпен дл келедi.

З.Фрейд адам дамытудаы нпсi тйсiктi анытайтын рлiн жиi арастыран. Нпсi тйсiк адамны суi процесінде бiр эроген аймаынан басаа ауыса дамиды. Жне рбiр кезеде бас жаымды кернеуi анааттандыруды келетiн дененi натылы блiмшесi болып табылады. Бл ажеттiктер фрустрация кйде, алыпты жадайда немесе аморлыты атмосферасында - анааттандырыланына сйкес, адам сипаты аныталады. Баланы психосексуалды ажеттiгi фрустрациялар жадайда нормалы анааттандыру таппайды. Трбиешiлерді аса аморлыыны нтижесінде де бала з ммкiндiктерiн олдана алмай, з ажеттiктерiн басаруа ол жеткізе алмайды.

1.Оральный тип: Ауыз тр:

Егер балада нрестелiкте, шамадан тыс немесе жеткiлiксiз стимуляция иындытар болса, онда келешекте енжар тр (ораль­но-пассивный) адам алыптасады. Бл тр оршаан шындыа, енжар, немрайлылы танытумен бейнеленедi. Ол басадан немi олдау жне малдау іздейдi. Бл адам детте кiлдi жне оптимистiк, балалы жанды. Жиi бiр алыпты жомарт немесе, аса омаай да болады.

Егер (фрустрация немесе шамадан тыс аморлы кездерде) мселе бпеде тiстер шыатын мерзiмде, тiстеу жне шайнау бл кйде маызды форма боландытан, бл кезде алыптасатын тип (орально-агрессивный, или орально-садистский) онда бiз агрессивтi, адамны трiн аламыз. Мндай адамны трi меншiктi мдделердегi баса адамдарды пайдалануды, цинизм, сарказм, тiлушiлiк, ктемдiлiкке уестенуді жасы кредi.

З.Фрейд дстрлі психологияа арсы шыты. Брыны тсініктеме схемаларын ыыстырып, жааларын сынды. Ол зіні емдеу тжірибесінде ерікті ассоциациялар дісін ке олданды. рбір ассоциация андайда бір себепті салдарынан басталады деп санады. Ассоциация арылы ол зіні пациенттеріні ойын білуге тырысты.

З.Фрейд ымдарыны зегі болып метаморфозалар идеясы алыптасты. З.Фрейдті сбиді жынысты дамуы жне эдипов комплексіні теориясы баламалар мен талылаулара негізделіп жасалан, сондытан да ылымды емес, мифологияны білдіреді.

Психоанализді негізгі дрежесі болып мотив дрежесі саналады. Психоанализ адамны мінез-лыны серіппелері мен уат оры туралы адамны зі жайлы ымдарынан кбірек айтуа тырысты. Біра З.Фрейд мотивацияны санаа арсы ойды. З.Фрейдтегі психикалы уаттылы биологиялыты алмастырды жне оамды дамуды басты озаушы кшіні рлін атарды. Аза да, оам да пішінделетін материал трінде арастырылды.

З.Фрейд жеке тланы дамуыны р трлі міндеттерін жзеге асыратын кезедерін бліп жне анытай отырып жеке тланы даму теориясын тжырымдады жне даму дадарыстарын сипаттады, психолог бл дадарыстарды мазмнымен жмыс жасай отырып адама интенционалдылыа жетуге кмектеседі.

З.Фрейд тла туралы психологиялы ілімге маызды ыпал еткен, баса модельді сынды. Онда тла 3 компоненттен трады жне олар терминдермен белгіленеді деп тжырымдалан: «Ид» (ол), «Эго»(мен) жне «Супер-эго»( меннен жоары).

Тланы рылымы З.Фрейд бойынша басаша берілді: «Ид» тменгі инстанция, бейсаналы біріншілей ажеттіліктерді орналастырады, анааттану принципіне баынады. анааттану принципі психикалы мірді реттеуші болып табылады, ол анааттануа мтылу мен айыларды жоюмен крінеді.

«Ид» инстинктерді тасымалдаушы: ол санадан тыс жне иррационалды бола трып, рахаттану станымына баынады.

«Супер эго» «стіде» орналасады, жоары инстанция болып табылады, біріншілей ажеттіліктерде крінетіндерді шектейді. «Супер эго» бейсаналы инстанция, мінез-лы цензурасы, бастан ткен серлер.

«Супер-эго» рухани стандарттарды тасымалдаушы. Бл сыншы жне цензор рлін атаратын тла блігі.

«Эго» шынайылы станымына баынады, сырты лемні ерекшеліктерін, оны асиеттері мен атынастарын ескереді.

«Эго» психикалы мірді ынылан жаы, реалды мір шарттарын бадарлануды береді, «супер эго» талабын жне «ид» тілектерімен келісуге мтылады. «Эго» негізінде жатан реалдылы принципі тілектерді анааттандыру барысындаы реалды болмысты ескеретін бадарлануды крсетеді.

Егер Эго Ид-ке тиімді, ал Супер-эго-а арсы рекет жасаса немесе шешім абылдаса, ол зін кінлі сезініп, ялып, зін-зі жазалайды.

Эго-а оятын р трлі инстанцияларды –Ид жне Супер-эго талаптары самайтындытан, ол немі келіспеушілікте болады. Мндай жадай тзгісіз кштеу тудырады.

Бл кштеуден Эго арнайы «ораныс механизмдері» ыыстыру, сублимация жне т.б. арылы тылады.

Ыыстыру тла абылдамайтын, белсенді былыстарды жою.

Сублимация тиым салынан жынысты уатты баса рекет трінде шыу механизмі.

З.Фрейдті негізгі ымы ол энергия. Либидо ол сексуалды энергия немесе жасампаз энергия. Бзатын энергия лімге, агрессияа мтылуда крінеді. Энергия бейсаналытан блінгісі келеді, ал леуметтік шек оятын цензура энергияны тура з міндетіне баруын шектейді. Конфликтіден ашу энергияны таралу ммкіндігіні орындалмайтындыымен шаырылан кштену шін «эго» сублимацияны пайдаланады.

Сублимация сексуалды мтылулар энергиясын леуметтік рхсат етілген объектілерге ауыстыруды жасайды, сексуалды инстинкт энергиясын тікелей объектіден алып кетеді, оны леуметтік німді іс-рекетке олдануа жмсайды. Егер «Эго» зорыуды конфликтіден тсірмесе, онда ол бастан кешірген зорыуды невроза апарады. Невроз психоаналитиктерді айтуы бойынша ол мселені шешуден кету деп санайды.

ыну невроздан жазылуа ммкіндік береді, невроз орануды бейсаналы ралы болып табылады. Невротик психоаналитикті интерпретациясымен белсенді арсыласады, зіні шынайы невротикалы конфликтісін тсінгісі келмейді. Фрейд бойынша конфликт табиаты бойынша психикаа тн, ол жойылмайды.

Алайда «Эго» конфликтіні тиімді басара алады, невроздан ашырады. Ол шін «Эго» психологиялы ораныстарды олданады, сол арылы санадан шектеу ойылан абылданбайтын зіні меншікті импулсьтарын абылдауды жояды.

Эмоционалды жне мінез-лыты стереотиптерді тану шін жеке тланы ораныс механизмдерін ои отырып жзеге асыруа болады. Пситхоаналитикалы консультация клиент мселесіні бастауын тануын ортаа ояды. Инсайт, саналы трде тсіну тлалы згерістерді басталуына жиі жеткілікті болады.

Тлалы атыысты З. Фрейд Ол, Мен, жне Жоары-Мен. азіргі теориялар модификациясында психолог міндеті Мен кмегімен белгілі арсылысыз Ол мен Жоары-Мен арасында атынасты адам табуы керек. Ол – санадан тыс облысы. Жоары-Мен — леуметтену рдісінде алан тла асиеттері. Мен – Жоары-Мен мен Оларды арасындаы сілтеуші. лді Мен Ол мен Жоары-Мен арасындаы атынасты жасаушы – интенционалдылыа жетуді маызды шарты.

Мен-ні негізгі міндеті адама сер ететін сырты (леуметтік) кштер мен ішкі (санасыз) арасындаы балансты сатау болып табылса, онда психолог немі тланы зін орайтын механизмдерімен жмыс жасайды. Психодинамикалы теорияларда кптеген орану механизмдері сексуалдылыты тежеу шін деп саналады.

Психологиялы ораныс бейсаналы механизмдерді жиынтыы, «Эгоны» сырты ауіптен, бейсаналытан келетін «Супер Эго» шін абылданбайтын меншікті уестенулерден орауды амтамасыз етеді.

Психологиялы ораныс механизмдері ртрлі формалара ие болады, оны алпыстан аса трі кездеседі, мысалы проекция, ыыстыру т.б. Бейсаналыты сыналушыны есебінсіз зерттеу ммкін емес, сондытанда тс кргендегі, ателескен рекеттердегі, невротикалы симптомдардаы, еркін ассоцациялардаы бейсаналыты нысанын, бзылуын, крінгендерін анализдеуді олдануды сынады. ате рекеттер есімдерді мыту, естімей алу, ателесу, жаылысу, баса нрсені айта салу кріністерінде білінеді.

Комбинацияланан ате рекеттер болады. ате рекеттер санадан ыыстырылан, кріну абілетінен айырылан басып тасталынан психикалы материалдар рекетімен шаырылады. Белгілі бір жадайда рекетті ынылан баытын, басылып алан тілектер интерференциясы ате рекетті, рекет баытын береді.

Тс круді кейде «бейсаналытаы патшалы апасы» деп атайды. Тс кру жмысы, ауыстыру мен конденсация тс кру бейнелерін тсініксіз, анысыз, санаа тсініксіз етіп жасайды. Фрейдті идеяларыны бірі символдар сздігін жазу, кптеген психоаналитиктер оан арсы болса да, оны, барлы бейнелерді ынылан тілге аудару болды.

Е ызыы сол тс кру жмысын талылап оны айта жасалан психикалы материалдарды меншікті бастапы абат деп абылдау болды. Тс кру жмыстарын талылауда «рекетті айта жасау», яни тс кру рекетін айта жасау болып табылады.

Ол реконтекстуализация (тс крудегі ауысудан кейін) жне деконденсация (тс круден кейінгі жасалан жмыс конденсациясы). Тс круді анализдеу барысында символдарды тсіну оларды дегеннен кейін ашылады.

З.Фрейдті практикасында емес, теориясында бейсаналы пен сана деген дихотомия бар, бл дихотомиялар басада ылыми дихотомияларда кездеседі: сырты мен ішкі, ырыты мен ырысыз, рефлексивті емес пен рефлексивті. Интериоризация ымы осы дихотомиялар негізінде жасалан.

Психоанализ субъектіге аныталуды жапсырудан, проблемаа творчестволы шоырланудан бас тарту мселесі бойынша басалардан айырмасы бар. Творчестволы адам творчество беретін анытаудан, мселені шешуден ашу шін психоанализден жиі бас тартады.

Фрейд психологияа, мдениетке лкен лес осты. Фрейдті психоанализ практикасы мен теориясы пайда боланнан кейін адам басаша ойлай бастады, басаша орытынды жасады.

 

 

5-таырып. Психодинамикалы баытты арастыруды нтижелері: