Таырып. Кеестік психологиядаы тла теорияларыны жалпы постулаттары.

Жоспар: Тланы кеестік концепциялары

Тланы кеестік концепциялары егер вариациялары болса онда келесі жалпы теориялы пункттерде осылады:

1. Тлада биологиялы айналдырылан формада леуметтік ретінде мір среді. Табии (органикалы) сипаттамалар тла рылымында оны леуметтік шарттанан элементтері сапасында болады.

2. Тланы белсенділігі ситуацияа алашы берілген шектеулерді тсіруге келеді. Масата жету жолындаы кедергілер мен шектеулер оларды жеуге баытталан ерекше іс-рекетті оятады.

3. Тла деген ол индивидті социумда алан жйелік сапасы. зіндік йымдасуды осы арнайы формасы туа берілген индивидтік асиеттерді стінде орналасады.

4. Тла орныты тлааралы байланыстар жйесінде ана тсінікті болады. Кеестік психологияны базалы жадайларыны негізінде (А.Н.Леонтьев) бл байланыстар бірлескен іс-рекетті маынасымен, мазмнымен, ндылытарымен жанамаланады.

5. Максимализация постулаты: тла индивидті максималды персонализацияа мтылуынан туады (А.В.Петровский) Осы постулаттан теориялы гипотезалар туындайды:

а) индивидуалдылыын белгілеу жоспарында ндылытары бар индивид абылдаан кез келген бастан кешірулер ажеттілікті персонализацияа маыздандырады жне басаны мнділігін іздеумен аныталады онда индивид идеалды тсініктерді алуы ммкін;

b) индивид арым-атынасты кез келген ситуациясында зіні индивидуалдылыын таратуа жне анытауа мтылады, осы наты жадайда персонализация ммкін болады. Оны жзеге асыруды ммкін болмауы зінде жаа ммкіндіктерді іздеуге апарады немесе затты іс-рекетте зін табуа апарады;

с) арым-атынасты екі немесе одан да кп серіктестерінен субъект максималды адекватты персонализацияны амтамасыз ететін адамды дрыс креді. Соан сас за персонализацияны амтамасыз ететін адамды арты кру табылады.

6. Тла дамуыны индивид аралы атынастар жйесінде туындаан айнар кздері ажеттілік пен персонализацияны арасындаы айшылы ретінде мір среді.

7. Тла онтогенезді сатыларында иерархиялы орналасан топтарда алыптасады. Тла дамуыны сипаты ол осылан топты даму дегейімен сипатталады.

Кптеген р трлі тла теориялары бар оларда тла мселесі ртрлі арастырылады. Мысалы психоаналитикалы теория дамуды оамдаы мірге адамны биологиялы табиатыны адаптациясы ретінде, ажеттіліктерді анааттандыру тсілдері мен ораныс механизмдерін жасау деп тсінеді.

ырлар теориясы тланы барлы ырлары мірде алыптасады, ал оларды туындау процесі, згеруі мен тратануы биологиялы емес задара баынады деген тланы дамуы туралы тсініктерге сйенеді.

леуметтік йрену теориясы тланы дамуы адамдарды тлааралы зара рекет тсілін алыптастыру ретінде тсінеді. Гуманистік жне баса феноменологиялы теориялар оны «Менні» алыптасуы процесі ретінде талдайды.

Алайда тланы даму мселесін арастыран позициялар мен теориялардан баса интеграцияланан, тланы ттасты ретінде арастыратын ртрлі теориялар мен ыпалдар трысынан анытайтын баыт та бар. Осындай ыпалды аясында бірнеше концепциялар алыптасты, олар негізгі назарды даму барысында тланы жан жаты зара байланысан згерулері деп бекітеді.

Осындай даму туралы осы баытты стаан теорияларды бірі американды психолог Э.Эриксонны концепциясы, яни эпигенетикалы принцип: адам туанынан міріні соына дейін міндетті трде зіні тлалы дамуында тетін сатыларды генетикалы негізін алдын ала анытады. Э.Эриксон адам з мірінде басынан сегіз психологиялы дадарысты ткізеді деп крсетті:

1. Сену-сенбеу дадарысы (мірді бірінші жылы)

2. ялуа арсы автономия (2-3 жас айналасы)

3.Кін сезіміне арсы бастамашылдыты крінуі (шамамен 4-6 жас аралыы)

4. зін толы анды сезінбеу комплексіне арсы ебексйгіштік (7-12 дейін)

5.Конформизм, ср индивидуалдылыа арсы жеке басты зіндік аныталу (12-18 жас).

6.Жаса байланысты психологиялы изоляцияа арсы кпшілдік жне интим (20 жас шамасы).

7. «зіне кетуге» арсы жаа рпаты трбиелеу аморлыы (30-60 жас аралыы).

8. кіну сезіміне арсы міріне анааттану (60 жастан жоары).

Э.Эриксонны концепциясында тланы анытамасы сатыларды алмасуы арылы тсініледі, рбір сатыда адамны ішкі лемінде сапалы згерулер, оршаан адамдармен атынас радикалды згерістер теді. Соны нтижесінде тла дамуды сол сатысына тн жаа сапаларды игереді. Оны пікірінше тлалы ырлар алдыы даму негізінде пайда болады.

Тла ретінде дамып жне алыптасып адам тек жаымды сапаларды ана емес кемшіліктерді де мегереді. Бір теорияда рі жаымды рі жаымсыз згерулерді йлесу варианттарын келтіру ммкін емес. Сондытанда Э.Эриксон зіні концепциясында тек тланы екі даму сызыын крсетті: нормалды жне аномалды. рине олар дл сондай болып таза кйде мірде кездеспейді, алайда наты крсетілген ол жадайлардан аралы варианттарды адамны тлалы дамуында круге болады.

 

 

	І.Жансгіров атындаы Жетісу мемлекеттік университеті	СМЖ ЖМУ Е/ОК.09-2015 3 басылым
САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖЙЕСІ
Пнні оу-дістемелік амтамасыздандыруларыны картасы	Ф.4.09-33
28.05.2015ж.