Теориялы мліметтер

Су басу– зен, кл немесе теіз суыны дегейіні ктеріліп, жерді белгілі бір блігіні су астында алуы. Ол елді мекендерді су астында алуына, адам мен малды лім-жітіміне алып келеді. Кптеген су басуды негізгі себептеріне нсер жабыр жаууы, арды, мздатарды здіксіз еруі жатады.

Сырымалар, бгеттерден, тоандарды кенет бзылуынан пайда болатын су басу те ауіпті болады.

зенні жоары блігінде мз тосауылдары топыра бгеттеріні бзылуы жадайында тасын ас-аым стте болуы ммкін.

алан жадайларда су басу аупіне дер кезінде назар аударуа ммкіндік беретін азды-кпті уаыт бар. Алайда арды кктемгі еруі, былмалы ауа райыны созылуы, мзбен жрген кезде, ар еріп жатанда жне олайсыз ауа райы кезінде батпатарды стімен жру те ауіпті. Су батпатарды сінгіштігін азайтады да, батпаа батуды аупі туады.

Су тасыны апаты кезінде ммкіндігінше тменгі жерден жылдам кетіп, биік жерлерге ктерілу ажет.

Елді мекендегі тасын кезінде ауіпсіздік кп жадайда оны алдында жргізілген сатандыру жмыстарымен амтамасыз етіледі.

Республика аумаындаы кптеген тасындарды су дегейіні ктерілуінен болатындыы белгілі. Алдын алу жмыстарыны ттас жйесі бар: су басу болатын ауматаы тасын суды арнасын бру; су оймасы, бгет, тосауыл трызу; жааны биіктету жне су тбін тередету жмыстарын жргізу; имараттар мен й-жайларды судан ошаландыру ондырысын ою; ыса бталы ааштар отырызу; жзу жне тару ралдарын жасау жне даярлау; толын соыларына тзетін крделі рылысты трызу; отбасыны барлы мшелерін жзуге йрету; айыты болуы; жаын орналасан биік жерді білу; жаындаан зілзала туралы хабарды алуа дайын болу; трын йді жанына топыра салынан тосауылдар ою, топыра тгу.

Трындарды уаытша кшіруді басталуы мен тртібі туралы жергілікті радио мен теледидар, ал жмыс істейтіндерге ксіпорын, мекеме жне оу орындары арылы, ал ндіріс пен ызмет крсету саласында жмыс істейтін халыа трын й басармасы органдары арылы хабарланады.

Халыа жиналатын орынды, жиналу мерзімін, кшу кезінде жаяу баратын баыт, сондай-а апатты ктілген клеміне орай туындаан жадайларды, оны ауыздытау жолдарын жне барысы мен баса да мліметтер хабарланып отырады.

Уаыт жеткілікті болан жадайда ауіпті айматаы халы дние-млкімен бірге су басу аймаынан тыс орналасан жаын елді-мекендерге кшіріледі.

Ксіпорын мен мекемелер су аупі тнген жадайда жмыс тртібін згертеді, ал кей жадайда жмыс млдем тотайды. Су басу ытимал аймата мектептер мен балаларды мектепке дейінгі мекемелері уаытша жмысын тотатып, балалар ауіпсіз жерге орналасан мектеп пен балалар мекемесіне ауыстырылады. Егер тменгі абатта тратын жне кшедегі адамдар суды ктерілуін байаса, жоары абаттара ктерілуге, егер й бір абатты болса, шатыра шыулары тиіс. Жмыста кімшілік нсауымен белгіленген тртіпті сатап, биік орналасан орындара ктерілу керек. Далада кенеттен су басан кезде деске немесе ааша шыып, ртрлі жзу ралдарын пайдаланан жн.

Су басу масштабы су дегейіні ауіпті тру затыы мен биіктігіне, су басу аймаына, су басу уаытына (кктем, жаз, ыс) жне басаларына байланыста.

Гидротехникалы бырларды бзылуы кезіндегі су басу айматарыны лшемдерін анытауды мысалда крсетеміз.

Тапсырма шарттары

Су оймасыны клемі W = 70 млн. м³, тесікті ені В = 100 м, бгетке дейінгі суды биіктігі Н = 50 м, суды орташа озалыс жылдамдыы v = 5м/с. Бгеттен 25,50 жне 100 км ашытытаы толынны бзылу параметрлерін анытау.

Шешіуі:формуласы бойынша берілген ашытыа толынны бзылу параметрлерін анытаймыз

са;

са.

3.1 кесте бойынша берілген ашытытаы толын биіктігін табамыз:

₂₅= 0,2хН = 0,2 х 50=10 м;

₅₂= 0,15хН = 0,2 х 50=7,5 м;

₁₀₀=0,075хН = 0,075 х 50=3,75 м.

3.1 к е с т е - Бгеттен ту затыы мен толын зындыыны биіктігі

Параметр атауы	Бгетті араышытыы, км

Толын биіктігі , м	0,25Н	0,2Н	0,15Н	0,075Н	0,05Н	0,03Н	0,02Н

3.1 кестені жаласы
Толын ту затыы , са	Т	1,7Т	2,6Т	4Т	5Т	6Т	7Т