Жастарды леуметтік азіргі жадайы мен перспективасы

Жас рпаты дниетанымындаы згерістерді мнін ой елегінен ткеріп,зерделеу теориялы міндеттер трысынан алай зру болса, мірлік масат-мддеден де солай маызды. оам дамуыны жаа арнаа тсуі, яки елімізді егемендік алуы — туелсіздігіміз аншама ндылытара жол ашты. оамны кллі баыт-бадары, ізгі мраттары, ажеттіліктері мен себеп-салдарлары тбегейлі згерді, мны зіні жастарды ой-санасына, мірлік станымдарына сер-ыпалы болмай алан жо.
Алдыы толын — ааларды кейінгі толын — інілерге, яни ересек, егде кісілерді скеле рпаа деген кзкдрасы алай? "орамын кейінгі жас балалардан" деген Абай атамыз сиягы олар да кдікпен рке карап жрген жо па? Бгіде шу тарткан сол "ересектерімізді" зі кні кеше андай еді? лы суреткер Мхтар уезов сиет еткендей, бесігімізді тзедік. Біра балаларымыз андай болма? Трткіл дниеден хабардар, кргені де, естіп жатаны да жетерлік. Барлыын алаана саландай з кзімен кріп, соны тірі кусі — бгінгі рпа айда барма?
Осынау сратарды ай-айсысы да айрыша ден оюды ажет етеді жне олара тп-тгіл, ег-жей-тегжейі жауап беру, рине, оайа тспейді.
Біз ешкімді енжар алдырмайтын ызыта таажайып уаытта мір сріп отырмыз; оам мірінде, адам санасында, жастар дниетанымында жріп жатан орасан зор згерістер оымыстылар ортасында ылыми талас шін таптырмайтын азыа айналды. Дл осы тста оырман назарын мынаан аудара кеткім келеді: XX асырды алпысыншы жылдарындаы жастар мен адамзат баласы естіп-білмеген неше алуан оиалармен басталан XXI . — бгінгі тадаы жастар арасында, жер мен кктей демей~а ояйын, біра еле етерліктей айырмашылы еріксіз айран алдырады.
Олар, шынында да, андай еді? ткен асырды алпысыншы-жетпісінші жылдарындаы жастар "жарын болаша" — коммунизмді орнату идеясына аласыз сеніп сті, оларды санасында кллі тіршілігіне деген атынасты айындайтын бірттас кндылыты негізі мытап орныан-ды. Длірек айтанда, ол заманда жас рпагы рухани лемі ебек стінде алыптасты. жымды мір ауымдасты атынасты зіне тн крінісі, рі сапалы белгісі, рі принципі ретінде тек біріккен оамды пайдалы ебек жадайында жзеге асты.
Бір жаынан, жастарды алдыы атарлы отряды, анарлым белсенді жне саналы блігі комсомол маына топтастырылды; екіншісі, леуметтік трыдан енжар, лі йым ыпалына тсе оймаан азын-шоыр жасспірім жеткіншектер ержетіп келе жатты. Е.М. Бабосов пен М.Х. Титма атап крсет-кеніндей, оамды белсенді топ з атарына тартатын жекелеген жеткіншекке мынадай талаптар оятын: талапы тапсырмалар алып отырады (бір немесе бірнеше), оамды-саяси жмысты жне оамды істі брінен де маызды деп санауа тиісті. Ал лгі енжар, слесок жастарды траты оам-ды тапсырмасы болмайтын жне олар шін оамды-саяси мірді бары да, жоы да бірдей еді .
Жастарды моральды бет-бейнесі е басты шарт еді, леуметтік дегейді лшеміндей бааланатын, оамны бар сипатындай крінетін. Сол жылдар-даы жастар здеріні ебегі нерлым жемісті болса, сорлым жасы мір сретіндіктерін жанымен ынатын. жымдаы зара кмек, сыйласты оларды адамгершілік ресіні аса маызды крсеткіші тын. Социалистік оамда жас адамны тла ретінде алыптасуы — кісіні жымды форманы ке дамуын жне оны тікелей ыкпалы жадайында алыптасуы шамамен осылай еді, мны зі оны кісілік келбетін крсететін,
Басалара араанда жастар леуметтік топ ретінде згеше асиеттерге ие екені белгілі, Бл не асиеттер? Е уелі, оларды "рухыны беймазалыы", болмыса сын кзбен арайтындыы, ешкімге кіріптар болысы келмейтін "зімшілдігі", аиаттан, тіпті оамнан іргесін аула салуа мтылуы, сая жріп, ара басыны амын брінен биік оюы. Яни, кіл деген — кк днен, з ерік-жігерінен иялы шыр.
Жастар анша згеше асиеттерге ие болмасын, ол таптан, леуметтік топтан тысары мір сре алмайды. Сондыктан да жастар мселесі кллі оама озау салатын ке клемдегі леуметтік проблемалардан да ауымды м крделі. Жетпісінші жылдары Батысты кптеген оамтанушылары жастар арасында "мірді тсіну тйсігін жоалту" деп ата-латын дертті тез таралуы туралы кдімгідей аладаушылыпен дабыл аанды. Сол жылдары американды журналды бір санында осы таырыпа р ырынан келген 200 схбат негізінде АШ жастары мен студенттеріні Декларациясы жарияланды. Содан зіді: "Бізді е бір иын проблемамыз — оамнан з орнымызды табу, Брі сендерді болаша туралы мазасыздануларыны жні жо: білімдісідер, таланттысыдар деп иландырады. Біра оамны бізді шеттеткенінен емес, сол оамды біз абылдай алмаймыз ба деп орамыз..." .
Сексенінші жылдары Батыста жастарды леуметтік арсылылыы саябырси бастады. Оны тек боса шабылудан шаршау жне 60~70~жылдардаы жеілістерден ілдері арадай алып, тілуден немес есе басан еріншектіктен ана деп арау жн емес, ол оама тн ажеттілікті жотыынан, йтсе де, брінен брын, кллі жйедегі брыны кндылыгы алмасуынан. Ядролы соысты жйке тоздырарлы болашаы мен экология-лы апат жер-жерде сарыуайымшыл кіл кйді етек алуына себеп болды.
"Мені зауытым!", "Мені бригадам!" — бл Совет жастарыны асан шабытпен айтатын сздері еді. Жмысшы табыны, жымшар шаруаларыны сапында жргенін матаныш ету, зі алаан ксіпке деген сйіспеншілік рбір жас адамны парызы болды. "Бізді елімізде мемлекет пен оамды басару істеріне барша маманды пен барлы жастаы ебекшілер аса белсенділікпен атысады. Комсомолдар мен жастар лкен істер тындыруда... Біз бдан былай да барлы істе жасампаз жастара брыныдан да бетер арка сйейтін боламыз, оларды лениндік халыгар достыы, советтік патриотизм, Отанымызды кез келген тапсырмасын орындайтын рухта трбиелей береміз" [3]. азастан Компартиясы Орталы Комитетіні бірінші хатшысы Д.А. онаевты осынау сздерінде рбір жас жігіт пен ыз здеріне деген аморлы пен олдауды; сондай-а оам алдындаы жне здеріні бір-біріне деген жауапкешілікті; талап-тілекті аны сезінетін еді. Бл асыра баалау емес, ол жылдарды аиаты.
Бгінгі жастара, оларды ата-аналарына араанда, лдеайда иын. Батыстаы замандастарына кбірек еліктейді, кертартпа апарат аынына уестігі басым, Батысты уейі саздарыны, "ужас", "боевик" кинофильмдеріні ыпалы зор — мны брі идеологиялы ысым, оны діреттілігі сол — албырт та аал жастарды санасын улайды. Осы арада мынадай сра туады: кптеген жас Батыса еліктейді, Батыс несімен діретті? Оан табына еліктейтіндей жігіттер мен ыздарды осал тсы неде? Сайып келгенде, Батыста айдаы бір рухсыздыа альтернатива ретінде мірлік мдделері ара басты амынан аспайтын жйеге арсы на-разылы ретінде, жастар озалысы мен жастарды контрмдениеті пайда болды. Социалистік жйе зінше ондай наразылы озалысын ткізе алмады. Кез келген елді заы, оны ішінде социализмге де жат емес, з бетінше бірдеме жасай оюы екіталай болатын, ондай шаралар адамдарды наты істері арылы ана жзеге асатын, ал ол адамдар — лкендер, жастарды былай ойанда, сол лкендерді зі аталмыш мселеге з тсінігі бойынша арайтын [4]. Балалар, жас жеткіншек леуметтік мратты, е уелі, ата-аналарынан абылдайды. ана сіген асиет бар, ке крген о жонып, шеше крген тон пішетінін ескерсек, орасындай балып тран жасты алыптасу барысында ыры былатыны аны. Комсомол йымдары мен трбиені алтын ордасы — мектеп жат пиылды жастар санасына сіірмеу шін кімшілік жолмен жне даазалау рандармен тотатуа рекет жасап баты. скеле рпаты тегіне, лтты табиатына, болмыс-бітіміне ден оймады. Советттік "жаа адам" трбиелеуді комунистік идеологиясы раншыл патриотизмге жол беріп алан еді.
"яда не крсе, шанда соны іледі". Трбиелік мні де, философиялы салмаы да мол аза маалынан ой таратар болса, бауырындаы бала-панына жн-жосы, неге крсете алмаан ата-ана уысынан баланы алай шыып кеткенін байамай да алады. мірді круге, білуте штар жас баса баытты, баса ндылыты тез абылдайды. Мны зі де лкендер леміне арсы жасаан жастарды наразылыы.
азір жас адамдар бір кездері ата-аналары плендей бой алдыра оймаан ашаа уес, тіпті мол ашаны жасы креді. Бл арада, сір, плендей слекеттік те жо. йтсе де, бір жаынан, кптеген жан сол мол акшаны кзін мадай аы, адал терден емес, мамандыа ие болу арылы табуа бейім, бл аладатпай оймайды. Таы да еріксіз еліктеу мселесі алдымызды ораытады, йткені Батыста ркімні жеке табысы тікелей леуметтік статусына парапар, аршадайынан осыны кріп, біліп скен бала мір зегіне айналан шындытан аттап кете алмайды. Бгін Батысты осы психологиясы бізді жастарымыздан байалады, уаыт озан сайын бл оларды санасынан берік орын орын алып келеді. Мамандытадау зіні бар абілет-ммкіндігін, тіпті талап~таламын жзеге асыру принципі бойынша емес, керісінше, айда аыны кп тлесе, сонда мтылады. Сондытан да оан таалуа болмайды, олар педагог, дрігер, сондай-а леуметтік саладаы ма-мандытара араанда шаштаразды, даяшы, менеджерді лдеайда жоары баалайды, тесік алтадан грі баыр толы бтін алтаны арты креді.
алай боланда да, жастарды бір толынынан екіншісіні згешелігі неде? мір тжірибелеріні артышылыы айсы? Е басты згешелігі, сз жо, рпа психологиясына, оамны саяси-леуметтік, мдени, экономикалы жйесіне, рине, оны р трлі кезеіндегі наты даму арты-шылытарына тікелей байланысты.
X. Шельски XX . жастарыны тарихи ш толынын даралап крсетеді. Оны ойынша, біріншісі — романтикалы. Бар болмысы идеалистік филосо-фияа негізделген бл рпата е уелден адама тн аыл-парасат, ізгілік жне тсіністік асиеттер басым болды. Екіншісі — уайымшыл деген шартты ата ие болан рпа. Жастарды бл толыны р трлі саяси бірлестіктерде, озалыстарда, партияларда здеріні ытарын орау шін саналы трде бірігіп, ала ойан мраттарын жзеге. асыруа мтылды. Соы, шінші рпа — оамды мраттар мен ндылытара деген сенімсіздікті бойына сііріп скен кдікшіл рпа [5].
рпа жнінде едуір ке клемді теория сынан алым — Хосе Ортега-и-Гассет. Оны ойынша, бара мен жеке адам арасында ымырашылды бар; андай болса да биологиялы бастаудан айырылан мдделестік бар. Ортега тарихи рпа деп атагы адамдарды атымен атайды, рпа жаластыын 15 жылмен есептейді. рпаты даушарысы дстрлі рухани ндылыты жойып, ркениет пен мдениетте атер тндіреді-мыс. Ортега-и-Гассет оамды мырзалар мен баыныштылар, яи мытыны айтаньша кніп, айдааньша жретіндер деп блу кзарасын-да транын ашы млімделді. Адамдар табиаты жаынан бірдей емес деген байлама келеді [6].
Бір кездегі немесе осы заманы жас толын мірді е шешуші позициясына шыты деген сияты шамамен рпа аражігін білдіретін схемалы кезе-кезеге блу рдісі бар.
Осы кезе-кезеге блу рдісіне сай, біріншісі — революционерлер рпаы, бларды мірі 1905 ж. революциямен, азамат соысымен, социалистік рылысты басталуымен тікелей байланысты. Екінші рпа — XIX . 90-жылдарында туандарды райды, оларды мірі азан революциясына жне азамат соысына катысу кезедерімен айындалады, жасты шатары ¥лы Отан соысыны ауыр жылдарымен сабатас. Идустрияландыру жне жымдастыру — леуметтік белсенділікті шыы. шінші рпаа шамамен 1910 жылдан 1929 жыдды оса есептегенде туандар — Совет кіметі тсында сіп, трбиеленген жандар жатады, лы Отан соысыны иын-ыстау жылдары, ираан халы шаруашылыын алпына келтіру кезеі соларды екіншісіне тиді. Тртінші рпа — 30-шы жне 40-шы жылдары туандар. Олар ты жерді игеру жне алаш арыша шу жылдарында алыптасты. Субъективизм, жеке баса табынушылы, оамдаы крделі саяси жне экономикалы згерістер - олар, міне, осындай мір кезендерін бастан кешірулеріне тура келді. Бесінші рпа — 1950 ж. кейін туадар [7]. Бл — жастарды шаруашылы жне мдени рылыс жоспарьш жузеге асыру жолындаы креске жмылдыру жылдары. Бгінгі жастар — алтыншы рпа. Тзы жеілдеу, йткені рухсыз, барлы ндылытан жрдай, тек техникалы жетістіктерге ана малданып отыр деп текке жазарады. Бара блену — ойсыздыа, парысыздыа, білімсіздікке, кргенсіздікке жетелемейді. айта аласыз ізденуге, білім іздеп, нер ууа ммкідік береді. Рас, бан дейінгі рпатардаы мірлік, леуметтік тжірибе, аыл-парасат бларда жо шыар, біра бл жастарды ешкімге самайтын саналыын, з ой-пікірімен жріп-тратындыын, максимализмін жоа шыаруа болмайды жне оны алдыы буына арсы ою жараспайды. Оларды арым-атынастарындаы лдекімдерді ізімен жргісі келмейтін "зімбілемдіктеріне" кдікпен арау да ойлануды ажет етеді.
А.И. Афанасьева былай деп атап крсетеді: "Мираса аланды рашан жаласын табу шін не алды деп ой елегінен сын кзбен ткізу, оны ндысын іріктеп алу, аланыды жааша іске асыру керек жне т.б. Ендеше, рпа сабатастыы объективті байланыс бола трып, сонымен бірге рпатарды саналы трдегі ызметі осатын субъективті жадай да болады" [8].
рпа алмасуына орай оамды санадаы згеріс лкендерді мазаламай трмайды. азіргі жастар, сз жо, оамды мірде батыл да ашы, алайда оларда тжірибе жне сабыр жетпейді, ткенні тжірибесі кп ебектене отырып йренуді ажет етеді. Бгінгі танда жастарда бан дейінгі тжірибені толы мегеру шін уаыт бар, ткенні сабатарын йрену осы заманды дрыс тсіну деген сз. М. Мид рпатарды мдени сабатастыы мселесін зерделей отырып, мынаан назар аудартады: мдениетті белгі ш трі ішінен, атап айтанда, бейнелі мдениет, е бастысы, болашаа бадар береді. Дл осы мдениетте лкендер з балаларынан йренеді. Жас адамдар азір з аталары мен желері, келері мен шешелері білмейтінді біледі.
Жастар лкендерді айтан аылдарынан ибрат алып ана оймайды, здері де мірдегі бар проблемалара жауап іздеуге тырысады. Сонды-тан мірлік, мдени жне білім дегейі, саяси мдениеті, леуметтік шындыты тсініп, зерделеуде жаа рпаты, оны кемшіліктеріне арамастан, рине, аа буындарды жас кезіндегі дегейімен салыстыруа болмайды.
Жоарыдаы сз етілген жайларды талдай келе, біз сеніммен былай дейміз: жас толын ~ бл бгініміз, ал бізді балаларымыз - болашаымыз. Мына біздер — жастар з балаларымыза не бере аландаймыз, олар андай мір тжірибесі мен мдени дстрді, лтты салт-санамыз бен дет-рпымызды мирас етпек?
Біз балалар мен жас жеткіншектерді интелектуалды ресі здеріні жас дегейінен асып тсіп жатанын жатап отырмыз. Кптеген ата-аналар "леуметтік бсеке" жолында з балаларын жекеменшік арнаулы мектептерге орналастыруа мтылуда. лбетте, балалар, жастар жан-жаты, мол малматты болып жетіліп келеді, бл арада адамзат баласы білімпаз болып отыр, білім беру жйесі ныайып, ке анат жайды, апарат клемді лайды демек, бл факторлады назардан тыс алдырмаанымыз мал. Солай бола транымен, трбие ісінде мына мселеге мн берілмей барады: жасылыа сйініп, жамандыа кйіне білу; айыны блісе білу; айрымдылы, арапайымдылы; лкенді сыйлап, кішіге ізетпен арау; мейірбанды сияты кісілік, адамгершілік асиеттерді баланы тал бойына егіп, санасына сііруге жопыз. Соны нтижесінде мірде ктпеген тосын жадайлар -парадокстар алдымыздан теді. Балалар аршадайынан шет тілдерінде блблша сайрайды, біра ана тіліне шора немесе білмегеннен бетімен жер басады. Ал тілін білгендер ділге жо. Яни адамгершілік "витамині" жетіспейді.
Жас ата-аналар, здеріні пайымдауынша, балаларыны жанын жаралап алмау шін кнделікті тірліктен, мірді ащы жадайларынан бойын аула стауа тырысады; сол "жанашырлытарынан" балаларыныны асауса, "ызылт кзілдірікті" жне менмен, атыгез, немрайлы болып суіне жол ашады.
"з достарыыздан орыпаыздар — е арысы олар сізді сатып кетеді. Жауларыыздан орыпаыздар — е рыанда олар сізді лтіреді. оры-саыз — немрайлытан орыыз, йткені оларды нсіз келісімімен жер бетіндегі барлы ла естіп, кз крмеген злымдытар жасалып жатады"— деген Р. берхардты бір кездегі сзіні жаны бар.
Бтінгі тада балалар кезді ашып-жманша есейеді. Сондытан да олара дер шаында наты мір шындыы туралы аиат сабаын бер, дер шаында з тжірибемен бліс жне оларды ойымен санасып, тйген пікіріне рметпен ара. Жас мемлекетімізге білімді ана емес, білікті де азамат ауадай ажет.,
з мірімні ткенінен бас тартуа болмайды, онсыз бтіні, онсыз ертеі жо. рпатар арасындаы тсінбестікті кптеген себебі сол жылдарды леуметтік жадайын тере білмеуден туындайды. мір таркын жне оны осы заман ілімі мен тжірибесіні дегейіні баянджанда, біз сол дуірге оны замандастары андай кзбен карады деген психологияны жиі назардан тыс алдырамыз. кінішті-а!

Мдениет философиясы^[1] — мдениетті идеясын, масаттарын, принциптері мен алышарттарын зерттейтін философиялы пн. Мдениет философиясы мдениетке, оны формалары мен мн-маынасына филос. талдау жасайды. “Мдениет философиясы” терминін XIX асырды басында неміс философы А.Мюллер енгізді. XX асырды басында Мдениет философиясы мдениет эволюциясыны р трлі кезедерін зерттеуге баыт алды. Осыан орай мдениет феномендерін зерттеуде ерекше тсілдерді олданып, онымен айналысатын арнайы ылым саласын алыптастыру идеясы туды. Мысалы, неокантшылдар В.Виндельбанд пен Г.Риккерт “мдениет туралы ылымдар” мен “табиат туралы ылымдарды” ажыратуды сынды. Осылайша оларды тжырымдамасы мдениет пен табиат араатынасы мселесін, сондай-а мдениетті ндылыты мнін айындады. Мдениетті теоретикалы ілімдеріні кптігі оны пайымдауды барлы баламаларын крсетеді. Олар р трлі ылыми теориялар негізінде Мдениет философиясыны принциптері мен тсілдерін айындайды. Мдениеттануда “дуір мдениеті”, “этнос мдениеті”, “лтты мдениет”, “христианды мдениет”, “мсылманды шыыс мдениеті”, таыда баса ымдар кп кездеседі. Осы секілді ымдар р трлі мдени ттастытарды тарихи, леум., филос. кзарастар трысынан жіктеу нтижесінде тізбектеледі. Білімні гуманитарлы саласы мдениетті алуан трлілігін белгілі бір жіктелімге енгізіп, мдениетті типологиясына немесе философиясына келеді; Мдениет лемі - ндылытар лемі. Кез келген мдениетті наты ндылытарды жиынтыы ретінде арастыруа болады. Философиялы трыдан аланда ндылы дегеніміз – жалпы оам шін, топ, адам шін е адірлі, е асиетті нрсе туралы тсінік. рбір мдени дуірді зіне тн ндылытары, яни белігілі бір аса рметтелетін асиеттер, былыстар жйесі болды. Осы рухани абсолюттер ауысан уаытта баса дуір басталады. ндылы ымы мдениетті ерекшелігін тсінуге кмектеседі. Адам зі шін не нрсе маызды екенін зі анытайды. Кптеген рухани абсолюттер кп адамдара орта. Мысалы, тіршілік ету, мірді сю, ата-ананы адірлеу, рметтеу. Бл барлы адамдара ымбат, орта рухани абсолюттер. Блжымайтын, асыл мірлік бейімделуді философия ндылы деп атады. ндылы дегеніміз адамны мірін мнді, снді ететін тсініктер жйесі. Адам баласыны тарихында андай иындытар болса да адамды адам етіп алдыратын рухани тіректер алыптасты. Осы рухани тіректер бірте-бірте ндылытара айналды. ндылытар шындыты реттейді, оан мн, маына, маыз береді. Адамны олынан жасалан нрсені брі бос урешілік емес, олар белгілі бір масата баытталан. Масатсыз оам, адам-тл. Кне нер бізді ызытырады, толандырады, йткені, олар адамдарды бір кездегі пішінге, порыма, трге, мнге, маынаа деген мтылысын білдіреді. Соны білу, игеру бізге де ажет. Бгінгі адам баласы ол жеткізген биік дегей, технологияны ты жетістіктері брыны ксіби шеберлік пен икемділікті жоа шыармайды. Керісінше, оны білу, пайдалану кез келген жаа технологияны кеейтеді, байытады. Адам міріні мні ндылытар жйесіні тлалы интеграциясы. ндылы дегеніміз – адам ажеттілігіні бейнесі. Ол зат немесе идея болуы ммкін. Сондытан ндылытар материалды немесе идеалды деп екіге блінеді. Материалды ндылытар – ебек ралдары мен тікелей ттынатын заттар. Рухани ндылытар – философиялы, діни, эстетикалы, моральды, ыты, саяси, идеялар. Барлы ндылытар оамды ндірісті нтижелері. Кез келген ндылыты екі сипаты – функциональды маызы жне тлалы мні бар. Мысалы, машинаны болуы бір адам шін матану объектісі, екінші адам шін оны ызметіні блжымас бір блігі, ралы, шінші адам шін табыс кзі. Материалды жне рухани ндылытарды оамдаы, адам міріндегі маызы р трлі, оларды бірнеше маызды сипаттары бар: Материалды ндылытар : Физикалы статусы; 2.Техникалы ралы; 3.Праксеологиялы - экономикалы формасы. Рухани ндылытар 1. Апаратты маынасы мен сипаты; 2.Материалды іске асуы; 3.Аксиологиялы функциясы; 4.леуметтік – экономикалы формасы. Материалды ндылытар дегеніміз, е алдымен, белгілі табии сипаттары мен асиеттері бар ртрлі табии материалдар. Олардан жасалатын заттарды техникалы рылымына байланысты оны ндылыы аныталады. Белгілі бір техникалы тетікке немесе рала айнала отырып, табии зат ндіріс барысында немесе адамны тікелей ттынуында зіні ажеттілігін крсетіп отырады, сондытан оны ндірістік – техникалы жне ттынылу функциясы туындайды. Материалды ндылытар оам дамуыны барлы кезедерінде рекет етеді. Рухани ндылытар белгілі апаратты жне аиатты маынамен сипатталады. Саяси, ыты, этикалы жне баса да идеялар дрыс немесе брыс болуы да ммкін, біра олар зініні ндылы табиатын жоалтпайды. йткені олар адамдарды ртрлі уаыттаы жне кеістіктегі мтылыстарын білдіреді. Барлы идеяларды материалды болмысы да бар, йткені олар кітаптарда, мсіндерде, архитектуралы рылымдарда, ледерде, ндерде, ртістерді ойындарында, нтаспалар мен ноталы жазуларда крініс береді. Идеялар ндылы аясында белгілі бір натылы функцияны орындайды, олар адамдарды арасындаы белгілі бір атынастарды реттейді. Адам тіршілігіні ндылытары. Адам зіні кнделікті кйбе тіршілігіні аясын кеейтіп, оан мн, маына беруге тырысады. Біріншіден, ол зіні мір сру фактісін зі шін ана емес басалар шін де маызды еткісі келеді. Сондытан ол зіне-зі іліп, зін танытуа, зіні тылсым ммкіндіктерін ашып крсетуге тырысады: арапайым сурет салу мен олнерінен бастап нер мен спортты жоары жетістіктеріне, арапайым й жмысынан бастап саяси ызметке дейін ктеріледі. Осы процессте р адамны зіндік абілеті мен таланты ашылады. Екіншіден, адам зін-зі басалармен арым-атынаста крсеткісі келеді. арым-атынасты бастапы трі “Мен жне Сен” атынасы. Осы атынаста адам зін-зі басаа жаын етеді, зіні тпкі масаттары мен тілегін білдіреді. Бл атынастаы “Сен” міндетті трде баса адам емес, кез келген наан зат немесе былыс болуы ммкін. арым-атынаста адамдар здеріне тн адамгершілігін паш етеді, жан слулыы мен жрек жылуын, мейірімін сынады. шіншіден, адам зінен тыс жоары ндылытаа ол созады, яни зі-арман еткен болашаты немесе ксіпті жетілген биіктігін бойына сіірген саяси лидерді, танымал актерді, рок-жлдызды, философиялы, кркем, адамгершілік идеясын зіне идеал етіп алады. Бл тілек адамны зін бкіл лемні, дниені бір блігі ретінде сезінуіне ммкіндік жасайды. Бл бір тамаша сезім, осындай сана сезім, зін-зі бір керемет деп сезіну адамды баытты етеді. Сонымен атар, адам р уаытта зіне-зі “осы мен кіммін”, “айдан шытым?”, “айда барам?” сияты сратарды ойып отырады. Бны зі оан одан рі ныая беруіне, тамыр жая беруіне жадай жасайды. Осы асиеттерді брі адам тіршілігіні жоары ндылытары жинаталатын, тоысатын, рухани мірді білдіреді. Адамны е жоары ндылытары – шыармашылы, махаббат, еркіндік, айыру, баыт, рухани мір туралы толаулар адам еркін бе, лде л ма? “Еркін болу дегеніміз не” сияты сратардан басталады. Жоары рухани ндылытар дниетаныммен тыыз байланысан, олара адам руаытта сйеніп отырады. Жоары рухани ндылытарды райсысы лкен маынаны білдіреді, адам болмысыны аса маызды ырларын бейнелейді. Шыармашылы - адамны табии таланты мен интеллектуалды ммкіндігіні кеінен ашылуыны жоары крінісі. Шыармашылы - бл лы уаныш, сонымен атар, лы иналу мен кйзеліс. йткені, осы процесті барысында нерде, леуметтік мірде, ылым мен техникада брын соды болмаан жаалытар пайда болады, дниені тылсым сыры ашылады, лем з болмысыны ртрлі абатында млгіген керемет асиеттері мен задылытарына жол ашады. Шыармашылы - адам бойындаы энергияны сырты атылануы, яни брылдап, буыранып сырта шыуы. Соны нтижесінде табиат былыстарыны тедестік, ыратылы, араатынасты белгілері кркем нерде бейнеленді. Шыармашылы мірді айта руа, дамытуа, ныайтуа руаытта жадай жасап отырады. Оны бір тамаша асиеті - зі мір сріп, тіршілік етіп отыран ортаа зіндік баа бере отырып, одан туындаан ндылытарды кркем образдар арылы крсетуге ммкіндік береді. Шыармашылыты осы бір ммкіндігі аза кеес дебиетіні кілі О.Бкеев ебектерінде те серлі крініс тапты. кінішке орай, оны уаытында кп адамдар тсініп баалай алмады. Басты себебі социализмні жмаында мір сріп жатан аза халыны тадырыны кейбір айшылытарын жазушыны мол дарыны кре де, крсете де алды, біра оны оушысы абылдай алмады. йткені О.Бкеевті кейіпкерлерін оамды сана мен мораль трысынан абылдау иын еді, олар кбінесе жалыз, “ияли, “кісікліктеу”, крер кзге оаштау, сл згешелеу адамдар болып келді. Сонымен атар, жазушы оларды кбінесе табии стихияа арама-арсы ойып, оамды ортадан блектеу арады. Мны зі О.Бкеев тапан зіндік шыармашылы жол, ре еді. “ар ызы”, “Жетім бота”, “Атау-кере” т.с. моральды - этикалы символдар. Солар арылы автор наты цивилизациядан табан бекітер орын таба алмай аулата, саым кшінде, уеде, су арасында, жаалауда ойнатаан баса идеалды мірді шынын крсеткен.