Абусеитова М.Х. и др. История Казахстана и Центральной Азии. А., 2001.

Азастан тарихы. Кне заманнан бгінге дейін. ІІ том. А., 1998.

 

22-таырып. XVII асырдаы аза хандыы.

Жоспар: 1. XVII . басындаы саяси жадайы. Есім хан.

2. XVII . 30-50 жылдарындаы аза хандыы.

3. Туке хан тсындаы билікті ныаюы.
XVII . басындаы саяси жадайы. Есім хан. XVII . басы – аза мемлекеттігіні, крші елдермен скери-саяси, сауда жне мдени атынастарды ныаю кезеі. азатарды билігі Ташкент, Тркістан, Сауран, ндіжан алаларына дейін таралды, осы айматар шін аза билеушілері мен аштарханилік хандар арасында соыстар жргізілді. Туекел ханнан кейін билік басына келген Есім хан (1598-1628) Тркістанды аза хандыыны орталыына айналдырды. 1611-1613 жылдары аштарханилік Имамкули хан азатара арсы жорытар йымдастырып, Ташкентті айтарып алуа кш салды. Махмд ибн Улиді «Бахр л-Асрар» атты ебегінде Ташкентте отыран аза ханы Трсын Мхаммедті (1613-1627) бхарлытарды жорытарына тойтарыс бергені туралы баяндалады. аза слтандарыны зара ырыстары асына тсіп, билеушілер Есім мен Трсын Мхаммед арасында аразды соыса ласты. Деректерге араанда аза хандарыны Ташкент тірегінде болан шайасыны нтижесінде Трсын Мхаммед аза тапан. Ш. Улиханов Есім ханны Трсын Мхаммед ханды олдаан атаан жне шанышылы руларын жеіп шыуына ырыздарды кмектескені туралы мліметтер келтіреді.

XVII . 30-50 жылдарындаы аза хандыы. XVII . 2-ші ширегінде аза хандыыны саяси жадайы лсірей бастады. 1635-жылы Батыр онтайшыны басшылыымен бір орталыа баынан Жоар хандыы Отстік Сібір мен Шыыс Тркістанды толы баындырып, аза хандыыны е басты жауына айналды. зара ырысты пайдаланан жоарлар Жетісуды бір блігін басып алып, осы айматаы азатар мен ырыздарды баындырды. Бхара скерлері Ташкентті алып, азатарды ыыстыра бастаан кезде, аза ханы Жгір хан Бхар міршісін жоарлара арсы кресу шін скери ода жасауа кндірді. 1643-жылы Орбла шайасында Жгір хан Самаранд мірі алшын Жалатс батырды кмегімен жоарлара кйрете соы берді.

Туке хан тсындаы билікті ныаюы. аза хандыыны билігі 1680-жылы Жгірді лы Тукеге кшті. Туке хан орталы билікті кшейтуге жне ш жзді руларын баындыруа баытталан шараларды жргізді. Жеті жары деген атпен белгілі деттегі ы нормаларыны жинаы растырып, мемлекеттік рылымны негізгі шарттары белгіленді. Жеті жарыны негізгі баптарыны мазмны: ана ан алуды орнына н тлеу жазасы белгіленді. ш жзді басын біріктіруде билер кеесі шешуші рл атарды. аза хандыыны Орта Азия елдерімен, Ресей мемлекетімен саяси-экономикалы байланыстарын ныайту баыты жаластырылды. 1686-1693 жылдары Ресейге жіберілген елшіліктерді нтижесінде екі ел арасындаы сауда байланыстары жола ойылды.

ОБСЖ тапсырмалары.

1-тапсырма. Мына тарихи айраткерлерді кім екенін анытаыз жне оларды ызметіне баа берііз.

Есім хан, Туке хан, Трсын Мхаммед хан, Имамкули хан, Тле би, Жгір хан, азыбек би, Батыр онтайшы, йтеке би, Жалатс батыр.

2-тапсырма. Мына даталара байланысты тарихи оиаларды анытаыз.

1598-1628 жж. – 1628-1652 жж. –

1611, 1613 жж. – 1643 жыл –

1621 жыл – 1680-1715 жж. –

1635 жыл –

3-тапсырма. Кестемен жмыс.

аза хандыыны XVІI асырдаы сырты саяси жадайы
р/с		Бхар хандыымен арым-атынастар	Жоар хандыымен арым-атынастар	Ресей патшалыы-мен арым-атынастар
1.	Есім ханны билігі тсында
2.	Жгір ханны билігі тсында
3.	Туке ханны билігі тсында

 

4-тапсырма. Талылауа арналан сратар:

1. XVII . басында аза хандыында андай келесіз кріністер орын алды?

2. аза жне Бхар хандытары арасындаы соыстарды тууына андай себептер болды ?

3. Трсын ханны ел ішінде блік шыаруыны себебі неде ? Трсын ханны блігі немен аяталды ?

4. «Есім ханны ескі жолы» дегеніміз не ?

5. Жоар мемлекеті билеушілеріні аза жеріне шапыншылы жасаудаы кздеген масаты андай болды ?

6. XVII . 2-ші жартысында аза хандыыны лсіреу себебі неде ?

7. Туке хан ішкі саяси билікте андай згерістерді енгізді ?

8. «Жеті жары» дегеніміз не ? «Жеті жары» бойынша аза ханыны андай ытары мен міндеттері болды ?
5-тапсырма. Картамен жмыс.

1. Атлас картаны пайдаланып, XVIІ асырдаы аза хандыыны жер аумаын жне онымен кршілес елдерді крсетііз.

дебиеттер: