Жартылай ткізгіштер. Ж меншікті ткізгіштігі. Фотокедергі.

Жартылай ткізгіштер изолятормен ткізгіштер арасында жатады. Алайда оан тн асиет ткізгішті температураа байланысты байланыстылыы, температура скенде тез седі, ал металды алса кемиді. Ж меншікті ж/е оспа болып екіге блінеді. Меншікті Ж атарына химиялы таза жартылай ткізгіштер жатады. Ал оспасында табии трде баса атомдарды егізеді. Ж- электрлік асиетін арастыранда “кемтік” деген тсінікті маызы зор. Температурасы жоарылаан жадайда, валенттік зонадаы электрондар ткізгіштік зонаа теді, бос алан орына баса эл-р ие болады. Бл валенттік зонадаы эл-дарды озалысын о табалы заряды бар квазиблшек ретінде арастырып, блшекті “кемтік” деп атайды.

Ж- меншікті ткізгіштігі. Меншікті ткізгіштік эл-дарды жоары валенттік зонадаы дегейден ткізгіш зонасына туімен сипатталады. Валенттік зонадаы бос алан орынды кемтіктер ткізгіштігі деп атайды. Сондытан меншікті ткізгіште (электроды мен кемтіктер) то тасымалдайтын блшектер электрондар мен кемтіктер. Сырты ріс болмаанда бл блшектер ретсіз озалыста болып то туызбайды. Егер сырты электр рісімен сер етсек эл-дар рісіне арсы, ал кемтіктер ріс баытымен озалып топ туызады. Ж-р тобына Менделеев жйесіндегі IV,V,VI тобына -Ge,Si,Te,Se сияты элементтер ж/е окистер, сонымен атар осыларды орытпалары жатады. ткізгіш зонасындаы электрондарды концентрациясы , егер деп белгілесек интеграл мні осы сияты кемтіктер концентрациясы Меншікті жартылау ткізгіштігіне ткізгіш зонасына ткен электрон валентті зонада кемтік алдырады, олай болса электрондар мен кемтіктер концентрациясы те . Жалпы концентрациясы мндерін ойса , екенін ескерсек мндаы рсат етілмеген зонаны ені. Ж- меншікті ткізгіштігі мндаы – электронмен кемтікті озалыштыы. озалысты
ал сондытан немесе Берілген формуладан ткізгіштік температура б-ша экспонент заымен згереді. Температура скенде жылдам седі. Егер -ны бойынша графигін сызса тзу аламыз. Ферми дегейін мндерін теестіру ар табамыз бдан Екінші мшесіні мні те аз, оны ескермесек ж/е Т=0 жадайында . Ферми дегейі рсат етілмеген зонаны жартысында жатады.

Жылулы суле шыару. Планк формуласы. Кирхгоф заы.

Денелерді ыздыран кезде жары шыаруын температуралы жары немесе жылулы сулелену д.а. Жылулы сулеленуді тепе-тедік сипатын денені суле шыару нтижесінде энергиясы анша кемісе, зі жтан сулелік энергия млшері де сондай болумен тсіндіруге болады. Сйтіп, жылулы сулелену 3 тепе-тедік кй зінен-зі орнауы керек. Сондадене не аз, не кп энергия жтан жадайларда шыарылатын суле интенсивтігі кшеюі немесе бседеуі нтижесінде жйе айтадан брыны кйіне оралады да, тепе-тедік орныты болады. Денені бетінен бірлік уаытта шыарылатын сулелік энергия млшері денені суле шыарышты абілеті немесе энергетикалы жарыраушысы д.а. Егер денені суле шыарышты абілеті ( ) спектрлік аралыты бір алабына есептелінсе, оны денені спектрлік суле шыарышты абілеті деп атайды. Сйтіп денені суле шыарышты абілеті мынаан те: Егер дене млдір болмаса, онда дене бетіне тскен сулелік энергияны біраз блігі жтылады. Осы жтылан энергияны тскен энергияа атынасы денені суле жтышты абілеті д.а. Демек, бл шама тскен сулелік энергияны андай блігі жтыланын крсетеді. Сонда толындар зындыы жне +d аралыында сулелер энергиясыны белгілі температурада денені беті жтан блігін крсететін шама денені спектрлік суле жтышты абілеті д.а. Егер дене бетіне тскен сулелік энергияны таламай толы жтатын болса, онда ондай дене абсолют ара дене д.а. Осындай денені суле жтышты абілеті бірге те ( ). Ал абсолют ара денені толы суле шыарышты абілетін алдаы формула арылы табуа болады. Ондаы абсолют ара денені спектрлік суле шыарышты абілеті, ол суле толын зындыы мен температура Т-а туелді болады, яни . Неміс ылымы Кирхгоф 1895 жылы термодинамика задарына сйеніп, денені суле шыарышты абілетіні суле жтышты абілетіне атынасы денені табиатына байланысты болмай, барлы денелерге бірдей, сулені толын зындыы () мен температурасына туелді мбебап ф-я болады деген орытынды жасады, яни: . Осы аида Кирхгоф заы д.а.

Планкты квантты болжамы-жары здік-здік, белгілі бір млшерде энергия порциялары н/се энергия кванттары трінде шыарылады(жтылады) ж/е энергия квант тербеліс жиілігіне пропорционал мндаы -6,62 1 Джс-Планк тратысы. Сулелену энергиясы квантталандытан, суле шыаратын осциллятор(атомдар) энергиялары квантталан деген сз. Статистика задарын олдана отырып квантты осцилляторды орташа энергиясын орытып шыарайы. Классикалы физикада энергияны мні здіксіз боландытан, орташа мнін іздегенде интегралды, ал квантты физикада энергияны мндері дикрентті боландытан, дикрентті дегейдегі энергияны осындысын аламыз. = геометриялы прогрессияны осындысын береді. Онда = мнда Олай болса = Абсолют ара денені суле шыарышты абілетіні толын жиілігі мен температураа туелдігі былай жазылады: = Бл Планк формуласы. Берілген формула толын жиілігіні 0-ден -ке дейінгі аралыта тжірибе нтижесімен сйкес келеді. Планк формуласыны физикалы маынасы. Планк формуласына энергия тыыздыы жиілікті кіші ж/е лкен мндерінде нлге мтылады ж/е денені температурасы скен кезде энергия максимумы жиілікті су жаына мтылады. Блай болу себебі Планк формуласы екі кбейткіштен трады ж/е . Бірінші моданы(трын толындар) санын, ал екіншісі оларды пайда болу ытималдыын береді. Кіші жиілікте моданы саны нлге мтылады (те аз), ал лкен жиілікте моданы пайда болу ытималдыы нлге мтылады.Сондытан бір жиілікте максимума ие болады. Максимумны температураа байланысты ыысуы мынада: температура жоарлан сайын моданы пайда болу ытималдыы артады, жоары температурада лкен жиілікті модалар пайда болады. Моданы пайда болуы Планк формуласыны екінші мшесі температура артанда жиілікте артып экспонент мшесі згермейді, ал седі, олай болса максимум жиілікті су жаына ыысады. Планк формуласы жылулы жары шыаруды негізгі заы болып табылады.