Масса жне импульс. Кш. Ньютонны екінші заы. Материялы нкте динамикасыны тедеуі
Масса – материяны инерттілік жне гравитациялы асиеттерін анытайтын сипаттамаларын бірі болып табылатын физикалы шама. Масса- денені инерттілігін лшеуіші. Оны лшеу бірлігі - кг.
Материялы нктені (денені)mмассасы менvжылдамдыыны кбейтіндісіне те, баыты жылдамды баытымен баытталан векторлы шама материялы нктені импульсы деп аталады.
Кш – денеге баса денелер тарапынан тсірілген механикалы серді нтижесі. Егер кшті кеістіктегі баыты, модулі жне тсу нктесі берілген болса, онда кш туралы малмат толы деп аталады. Механикалы серлесулер тікелей зара тиіскен денелер арасында, сондай-а, бір-бірінен андай да болмасын бір аралытаы денелерді арасында да болады. Бір-бірінен ашыта орналасан денелер физикалы (мысалы, гравитациялы, электр, магнит) рістер арылы серлеседі.
Ньютонны екінші заы - ілгерілемелі озалыс динамикасыны негізгі заы. Ол материялы нктені (денені) механикалы озалысы оан тсірілген кштерді серімен алай згеретінін крсетеді.
Материялы нктені (денені) алатын деуі оны тудыратын кшке тура, ал оны массасына кері пропорционал болады, баыты тсірілген осы кшті баытымен баытталады.
. ( 2.1 )
Ньютонны екінші заыны жалпылама тжырымдамасы: материялы нктені импульсыны згеру жылдамдыы оан сер ететін кшке (сер ететін барлы кштерді те серлісіне) тура пропорционал болады.
.(2.2 )
Ньютонны екінші заынан материялы нктені импульсыны згерісі оан сер етуші кш импульсына те екендігі шыады:
. ( 2.3 )
Материялы нкте динамикасыны негізгі заы классикалы механикадаы себептілік принципін уаыздайды, яни материялы нктені уаыт туіне байланысты озалыс кйі жне кеістіктегі орны згерісі мен оан сер етуші кш арасындаы бір мнді байланыс барын, яни материялы нктені бастапы кйін біле отырып оны кез келген келесі мезеттердегі озалыс кйін есептеп алуа ммкін болатындыы шыады.
Механикалы жйе. Сырты жне ішкі кштер. Ньютон-ны шінші заы . Механикалы жйені масса центрі жне оны озалыс заы
Бірттас ретінде арастырылатын материялы нктелер (денелер) жиынын механикалы жйе дейді.
арастырылып отыран механикалы жйеге кірмейтін денелерді сырты денелер дейді. Жйеге сырты денелер тарапынан сер ететін кштер сырты кштер деп аталады. Ал ішкі кштер дегеніміз арастырылып отыран жйеге кіретін блшектерді зара серлесу кштері.
Механикалы жйе сырты депнелермен зара серлеспесе (немесе оан сырты кштер сер етпесе) , онда ол тйыталан немесе ошауланан жйе деп аталады.
Материялы нктелерді (денелерді) бір –біріне сері зара серлесу сипатта болады. Ньютонны шінші заы:
Материялы нктелерді бір-біріне сер ету кштері модулі бойынша рашан те, баыты жаынан арама-арсы жне осы нктелерді осатын тзу бойымен сер етеді
1,2 = - F2,1.(2.4 )
Бл кштер р материялы нктеге тсірілгені, рашан жбымен серлеседі жне табиаты бір болып табылады. Ньютонны шінші заы жеке материялы нктелер динамикасынан кезкелген материялы нктелер жйесі динамикасына туге ммкіндік береді, йткені кезкелген зара серлесуді материялы нктелерді жпталып зара серлесуі ретінде арастыруа болады.
Механикада массаны жылдамдыа туелді еместігіне байланысты жйені импульсын оны масса центрі импульсымен рнектеуге болады. Материялы нктелер жйесіні масса центрі (немесе инерция центрі) дегеніміз орны осы жйені бкіл массасы орналасан ойша алынан С нктесі болып табылады. Оны радиус-векторы (немесе координаттары):
(2.5 )
мндаы mі жне rі - сйкес і-інші материялы нктені мас-сасы мен радиус-векторы;
n - жйе ішіндегі материялы нктелер-ді саны; m=mі - жйені массасы. Бл жадайда жйені импульсы:
. (2.6 )
Масса центріні озалыс заы: жйені масса центрі жйені массасы тгелдей жинаталан материялы нктені озалысы сияты, ал оан сер ететін кш жйеге сер ететін барлы сырты кштерді геометриялы осындсына те болады.
. ( 2.7 )