Азіргі аза дебиеттану ылымыны даму ерекшелігі

аза дебиеті — 29000700291001%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22азаHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22%20халыны"HYPERLINK "%80%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22азаHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22%20халыны"азаHYPERLINK "%80%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22азаHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80%22%20халыны" халыны асырлар ойнауынан рпатан рпаа жеткен рухани, мдени мрасы, сз нерiнi асыл азынасы. азаты сз нерiнi тегi рiден, тркi тiлдес тайпаларды з алдына халы болып алыптаспай тран кезiнен басталады.

аза дебиеттану ылымы – 2900070029%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%22азаты"HYPERLINK "B%22HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%22азаты"азаты лтты кркем дебиетін зерттейтін ылым. аза дебиетіні тарихы, 0205010818теориясы, сыны, сондай-а 0205011000030818%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22-HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22гиясы"текстолоHYPERLINK "F%22текстолоHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22-HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22гиясы"-HYPERLINK "F%22текстолоHYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22-HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%22гиясы"гиясы мен 0080100800310010818библиографиясын арастыратын салалары бар. аза дебиеттану ылымыны масаты мен міндеті – аза дебиетіні туу, алыптасу жне даму жолдарын зерттеу, деби былыстар мен сыншылды-эстет., деби теориялы, жне ыл.-зерттеушілік ой-пікірлерді анытап, ыл. жйеге тсіру жне р трлі оамды-леум. жадайлар барысында лтты дебиетті халы руханиятына, оамды сана-сезімі мен лтты таным білігіне жасайтын ыпалын айындау. азіргі аза дебиеттану ылымыны лтты ылым ретінде туу, алыптасу жне даму жолы негізінен былайша жйеленеді:

• аза дебиеттану ылымы пайда болуындаы тарихи 00218100111алышарттар кезеі. Бл кезе ежелгі дебиеттен басталып, оамды даму сатыларына сай 20 -а дейінгі уаыт аралыын амтыды. Тркі жазба ескерткіштерін хата тсіруден бастап, 19 -ды соына дейін созылан за мерзім аза дебиеттану ылымыны тууына дейінгі тарих алдындаы дайынды кезе боландыы, тарихи сабатасты принципіне сай су-толысу, эвол. даму сипатында ткені аныталды. Ол 19 . шегінде Ресей 0910805010000811100180001100011181%22http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82-%D1%84%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%88%D1%8B&action=edit&redlink=1"фольклортанушы"ориенталист-HYPERLINK "%22ориенталист-HYPERLINK%20%22http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%81%D1%82-%D1%84%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%88%D1%8B&action=edit&redlink=1"фольклортанушы"фольклортанушы алымдарыны ебектерімен ана шектелмей, лтты зиялы ауым кілдеріні фольклортану, дебиет тарихы мен теориясы салаларындаы зерттеу ебектерінде белгілі бір дрежеде сіп, лтты ылымны тууына негіз болды.

• аза дебиеттану ылымыны туу кезеі (1900 – 40) 20 -ды басында мырнамалы зерттеулерді кбеюі, лтты дебиетті тарихы мен теориясы мселелеріні наты сз бола бастауы, библиогр. баытта алашы адамдарды жасалуы аза дебиеттану ылымыны пайда боландыын крсетті. деби мраны ыл. игерудегі барлы талап-тілек пен діс-тсілді мегеруге дейінгі ыл.-зерттеушілік ой-пікір 20 -ды басынан бастап дебиет тарихы мен теориясын зерттеуде, деби сынды тудыруда ыл. жне эстет. биіктіктерге мтылды. Сонымен атар, осы уаыт аралыы аза дебиеттану ылымы шін ыл. зерттеу діснамасын мегеру, идеялы, шыарм. принциптерді игеру кезеі болды. аза дебиеттану ылымыны туу кезеі тап келген бл мезгіл республика тарихындаы те ірі оиалар мен орны толмас ателіктерге толы кезе еді. Халы аарту ісіні жола ойылуы, мдениет орындары мен зерттеу ин-ттарыны ашылуы, баспасзді ркен жаюы, т.б. деби-мдени іс-шаралар деби мраны игеруге олайлы жадай туызанымен, лт саясатыны брмалануы, жеке баса табынушылы, маркстік-лениндік діснаманы тапшылды, партиялы талаптары оан кері сер етті. “лтшыл-алашшылдара” арсы крес пен 37-жыл злматы аза дебиеттану ылымыны ізашарларын, тжірибелі дебиетші алымдарды уын-сргінге шыратты, ыл. жмыспен еркін шылдануа ммкіндік бермеді. Осындай иыншылытара арамастан, аза дебиеттану ылымы 1900 – 40 ж. аралыында зіні туу кезеін аятады.

3. аза дебиеттану ылымыны алыптасу кезеі (1941 – 70). аза дебиеттану ылымы бл тста аза дебиеті тарихын кезедеуде, жеке аын-жазушылар шыармалары моногр. трыда зерттеуде, фольклортану мен дебиет теориясыны мселелерінде кіл аудараралы соны адамдар жасады. 50-жылдарды орта кезінен басталан жаа бетбрыс жеке баса табынушылыты зардаптары мен брмалаушылытарды тзете бастаанымен, аза дебиеттану ылымыны лтты масат-мддеге сай ізденістер жасауына ммкіндіктер бермеді. Маркстік-лениндік діснаманы дебиетті таптыы, халытыы, партиялылыы аидалары, лтты нигилизмні ріс алуы ыл.-зерттеушілік ой-пікірді адымын аштырмады.

4. аза дебиеттану ылымыны даму кезеі (1970 жылдан бастап). аза дебиеттану ылымыны алыптасу кезеіндегі иын-ыстау жолындаы талыдан ткен, деби-тарихи, деби-теориялы, сыншылды-эстетикалы ой-пікірді ркендетуде білімі мен біліктілігі, ылыми сауаттылыы мен табандылыы жоары дебиетші, сыншы алымдар шоыры пайда болды. Олар здеріні туып, алыптасу кезеін толы аятап, 1970 жылдан бастап даму кезеіне адам басан аза дебиеттану ылымыны алдына заман тартан крделі де ккейтесті мселелерді шешуге жмыла кірісті. 1970 – 80 жылдары ылыми-зерттеу жмыстары маркстік-лениндік діснама ыпалында болса да лтты дебиетті тарихи, теор. трыдан тексеру жмыстарында табысты адамдар жасала бастады. дебиетті тарихи баыттары мен жекелеген жанр трлеріні аза дебиетінде сіп-ркендеу жолдары моногр. трыда жан-жаты сз болып, теориялы мнде натылы ыл. тжырымдар жасалынды. дебиет жанрлары, тегі мен трлері: поэзия, проза, драматургия, роман, повесть, гіме, трагедия, комедия, юмор мен сатира арнайы зерттеу нысанасына айналды. 1990 жылдан бастап, туелсіздік пен еркіндік жадайында кеестік кезеде кеткен ателіктер мен “атадатар” айта арастырылып, жааша бажайлау жмыстары жргізілді. 21 асырлара арай аза дебиеттану ылымы аза дебиетіні ткеніне шынайы баа бере алатын, бгінгісіне лемдік дебиеттанумен салыстыра отырып, саралай алатын ылым саласына айналды. ысаша айтанда, аза дебиеттану ылымы зі пайда болана дейінгі тарихи алышарттар кезеінен бастап бгінгі кнге дейінгі аралыта, негізінен мынадай нтижелерге ол жеткізді: бкіл тркі халытарына орта ежелгі дуірдегі деби мраны игеруден басталан сыншылды-эстет., деби-тарихилы, деби-теориялы сипаттаы ізденістер лтты ылыми-зерттеушілік ой-пікір дрежесіне дейін ктерілді; деби мраны те мол оры жинаталды; аза фольклортану ылымы жеке сала болып оаша отау тікті, оны жазба дебиетпен байланысы жан-жаты зерттеліп, тйінді тжырымдар жасалды; азан ткерісіне дейінгі жне одан кейінгі дебиет тарихыны крнекті кілдеріні мірі мен шыарм. мрасы ыл. тексеріліп, моногр. трыда ттас жне толы

осымша:

Туелсіздік жылдарындаы аза дебиеті: Туелсiздiк жылдарыны рухани нтижесi Нрпейiсов («Соы парыз»), абдолов («Менi уезовiм»), Мртаза («Ай мен Айша»), Маауин («Сары аза»), Жнiсов («Аманай мен Заманай»), Нршайыов («Жазушы мен оны достары»), Ыса («Асу туралы аыз»), Тотаров («Абайды жмбаы»), Софы Сматай («Жарылап батыр»), С.Елубай («Тазым»), Мратбеков («Ай туар алдында»), Исабеков («Ай-Петри аиаты»), Тарази («ара жлдыза сапар»), Жмадiлов («Тадыр»), А.Жасыбаев («Тiрек»), .Исабаев («Шо би»), Д.Досжан («м кiтап»), Б.Май («мiрзая»), .Сарай («Едiл-Жайы»), О.Срсенбай («Шебер»), т.б. крнектi жазушыларды роман, повесть, гiмелерiнде крiнiс тапты.

деби онжылдыта . -нi дстрлi жанры поэзияда лтты н мен азаматты уен жоары дегейге ктерiлдi. Барлы уаыт абаттарына барлау жасау, поэтикалы иялды ауымдылыы, лирикалы, баяндаушылы, публицистік жне сыншылды кiл-кйдi байлыы, суреттеу тсiлдерi мен ралдарындаы батыл iзденiстер осы жылдар поэзиясына тн болды. Мшайра, айтыс, деби-поэтикалы байаулар шыармашылы iзденiстердi молаюына трткi болды.

20 -ды 90-жылдарында лтты драматургияны е басты нысанасы болан Кекiлбаевты «Абылай хан», Ш.сайыновты «Томирис», М.Байсеркеновты «Абылай ханны аыры кндерi» тарихи драмалары ендi ана туелсiздiк алан елдi егемендiгiн сатап алудаы иын крестi тiрегiн iздеудi ерекше трi iспеттi болады.

аза дебиеті зiнi бкiл даму барысында крделi де айшылыты жолдардан ттi. Бгiнгi аза лтты дебиетi сiп-ркендеген кп салалы, кп жанрлы, крнектi авторлары бар, лемдiк дебиет дегейiне ктерiлдi.

Билет