Зиянкестермен кресу дістері
Химиялы кресу шаралары. сімдіктерді химиялы кресу шаралары зиянкестерлерге (рт-мырсалармен, кенелермен, саыраулатармен, кемiргiштермен таы басаларды) бл организмдарды дамытуын ртып немесе тотатуа абiлеттi химиялы заттарды олдануда негізделген. сiмдiктердi химия орау ралдарыны ке тараан атауы – пестицидтер (лат pestis- зиян, ирату; caedo- лтіру). Пестицидтердi ерекшелiгi оларды улылыында, немесе улаыштыта болады, таы бір ерекшелігі азантай санымен организмдерді нормалы тіршілік рекетін бзып, тіршілігін тотатады.
Улаыштытар млшерін анытайтын заттар доза, немесе млшерлеу болып табылады, организмны улауы шiн жеткiлiктi. Дозаны организммен салыстыранда уды массасы бiрлiктерiндегi негiзiнен бiлдiредi немесе оны денесiнi массасыны бiрлiгiне(мг/г, г/кг). Организма улы сердi дрежелерi бойынша дозалар танып бiледi: лiммен аяталар, немесе лiм, пестицидті аз млшері, организмеде айтымсыз згерiстерге жне лімге келеді; сублетальді- организмді айтымсыз згерістерге, біра лімге келмейді; табалдырыты — организмны тiршiлiк рекетiндегi (детте аударылатын) болмашы згерiс шамданан доза.
ылан зиянкестері за уаыт бойы тсуіне байланысты химиялы кресу шаралары тиімді болады. Мндайда химиялы препараттар зіні улаыш асиетін за уаыт бойы сатай алуы ажет. Осы талапа сай келетін химиялы препарат — бл ГХЦГ гамма -изомеріні 16%-ды минералды — майлы эмульсиясы. ГХЦГ гамма — изомерін олдану ммкін болмаанда, пиретроидті инсектицидтерді олданан жн.
лсіреген ааштарды химиялы жолмен ораумен атар, жаа отырызылан ааштардаы оыздарды шып шыарды алдында жне ыстайтын жерінде ртуа болады. Улы химикаттар кабыты атпарлы арасымен аа отырып, абыжегі зиянкестер брылаан тесіктеріне, абы астына кіреді. Соны нтижесінде, дернсілдер, уыршатар, жас оыздар ырылып, з тіршіліктерін жояды. Ал шып шыу кезінде аман алан оыздар абы бетіндегі улы химикатпен уланып леді. ылан зиянкестері арсы ыстайтын жерлерінде кресу шін топыраты бетін, тамырлар жйесін жне аашты негізгі ыланын улы химикатпен деу жргізіледі (1 м» аудана — 0,25-0,5 л улы сйы жмсалады).
Жалпы, кылан зиянкестері жндіктерге арсы йымдастырылан кресті дрыс жргізе білу керек. Сондай — а, сол абыжегі зиянкестермен кресті нтижесі жасы болуы шін, оларды биологиясын жасы білу талап етіледі. р трлі ылан трлеріне р трлі діс олданылмаса, барлыына бірдей — бір діс серлі бола алмайды.
Осы зиянкес жндіктерге арсы химиялы заттарды пайдалану баса дістерге араанда тиімді. Улаыш дрілер инсектицид деп аталады. Инсектицидтерді олдану тсіліне арай ішкі мшелерге сер ететін жне сырттан сер ететін улы заттара блінеді. Ішек арылы ішкі азаа сер ететін химиялы затты бунадене кп кездесетін жерге шашады. Сонда бунаденелер еліктіргіш затты жеп, уланып, ырылады. Сырттай сер ететін улы затты газ немесе сйы кйінде пайдаланады. Бл зиянкес жндіктерді терісі арылы сер етеді. Соы кезде химиялы улы заттар аса сатыпен пайдаланылуда.
Биологиялы кресу шаралары. Табиатта организмдерді р трлi трлердi арасындаы антагонистiк араатынастарды болуында негiзделген. дiстi тжiрибесiнде оларды тiршiлiк рекетiнi нiмдерi, микроорганизмдер, сонымен бiрге энтомофагтардi олданылады. Биодіске энтомофагтарды тіршілігіне олайлы жадай жасау жатады. Биометод зиян келтiрушiлер жне аурулардан сатыны интеграцияланан орауыны жйесiндегi маызды орында орналасады.
Энтомофагтар (жыртыш адар жне арамтаматар) жне патогендiк микроорганизмдер зиянкестерлерді санын шектейтiн табии факторлара жатады. оректене жыртыш адар, оларды жмыртасын, дернсілдерін, уыршатар немесе имаголарды ртады. Микроорганизмдер (бактерийлер, вирустар, жне т.б) зиянкестерлерді ауруа шалдытырып лімге келеді. Орман зиянкестерлерді жыртыш адары буна аятылара жне омырталы жануарлара кбiнесе жатады.
Буна аятылар олара (кенелер, рмекшiлер) рмекшi трiздi жне рт-мырсаларды жатады. Кенелер жне питомникте ке таралан рмекшiлер жмырталарды, майда дернсілдерді жне ртрлi зиянкестерлерді имаголарын ртады. Химия инсектицидтерiне лкен орнытылытармен айырмашылыы болады, микробиологиялы препараттара абылдаыш емес. Жыртыш рт-мырсалар жуково отрядтарына, инелiктер, жара анатты, тор анатты жне таы басалар жатады (6, 7, 8 сурет).
Барлы жерде орман биоценозында пайдалы сасы оыздарды дернсілдері кездеседі, олар р трлі зиянкестерлерді дернселдерін, уыршатарын жояды. сіресе ызылденелі сасы оныздар пайдалы.
Химиялы дістерге араанда биологиялы дісті пайдалылыы кп. Оларды олданан кезде оршаан орта пестицидтермен ластанбайды. Биологиялы дісті адама, сімдікке, орман биоценозына кері сер етпейді. Олар аырын сер етсе де, кпке дейін зиянды жндіктерді санын за уаыт кбейтпей трады.
Механикалы жне физикалы кресу шаралары. Бл шара р трлі физикалы механикалы ралдарды жне ол крал саймандарды олдана отырып зиянкестерді жояды. Бл шаралар те ауыр, оны лкен аудандарда, баса кресу шараларды тиімсіз болан жадайда олданады. Бл дісті ерекшелігі адам міріне жне оршаан ортаа зиян келтірмейді.
Питомниктерде зиянкестерді дернсілдерін, оыздарын, уыршатарын жинап, кзін ртады.Топраты жыртуда жне культивация жасаанда топрата мір сретін зиянкестерлерді дернсілдерін механикалы рылылармен, аландарын олмен жинап алуа болады содан кейін оларды жояды.
Орман шаруашылы кресу шаралары.Профилактика жне зиян келтiрушiлермен жне ауруларымен белсендi крес шiн трлi дiстердi олданады. Олар рекет ету аидаты жне олдану техникасы бойынша орман шаруашылы, механикалы, физикалы, биологиялы жне химиялы боп жiктеледi, рбiрi аса тиiмдi ралдарды олдану атарларын ескередi. Крестi жеке дiстерiнi маыздылыы алажаулы, сiресе р трлi шарттарда. Орман орау шараларыны жйесіне біріктірілген кешенді дісінде е лкен жетістіктерге жетеді,барлы олданылатын дістер бір бірін толытырады жне бірін бірі ауыстырады. Орман орау шараларыны жйесіне орман шаруашылы технологиялы рдістер осылу керек.
Табии-географиялы, экономикалы, биологиялы факторлардан баса, зиянкестерлерді популяция кйіні динамикасын жне потологиялы рдістерді ескеру керек. Сондытан орман орау шараларыны жйесі – бл арапайым дістер мен тсілдерді жиынтыы емес, ол оларды интегралдануы, зиянкестерді санын реттеумен залалды болдырмау. Орман орау шараларыны интегралды жйесі питомникті рдайым баылаудаы алынан мліметтер негізінде жзеге асады.
Даылдара ртрлі зиянкестер мен аурулар тссе, вегетативтік су кезіне, німіне зиян келтіріп, сірмей ояды. Ондай зиянкестерге:солдатик, мырса, арбыз шыбындары, шыртылда жне ара оыздар жатады.