Шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдауды баыттары

 

Дамыан елдерде шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау саясатыны жалпы масаты – ол шаын ксіпкерлікке олайлы ортаны алыптастыру болып табылады, яни экономикалы саясатты тратылыы, нарыты инфрарлымны дамуы, интеллектуалды меншікті олдауды тиімді жйесі, жеілдетілген кімшілік талаптар, жеке бастамшылыа дем беретін идеологиялы жадайлар жне таы басалар. Мысалы, АШ-та шаын бизнес мселелерін шешетін арнайы йым шаын бизнес админстрациясы бар. Японияда жергілікті билік органдары арызды кепілдендіру жніндегі ассоциация ран жне йымдастыран. Канада да бизнесті дамытуды федералды банк арылы ксіпкерлерді несиемен, соны ішінде кепілдемемен амтамасыз етеді.

азастанда жеке ксіпкерлікті олдау мселесі алаш рет 1992ж 4-ші шілдеде абылданан. «Жеке ксіпкерлікті олдау жне орау туралы» заында крініс тапты. Соы уаытта шаын ксіпкерлікті олдау масатында елімізде Р Президенттіні бастамасымен 5 за зады кші бар 7 аулысы, бірнеше бадаламалар абылданды ( шаын бизнесті дамыту мен олдауды 1999-2000, 2001-2002жж арналан бадарламалар). Сондытан, шаын жне орта ксіпкерлікті олдау мен ынталандыру бгінгі кні мемлекетімізді алдындаы зекті мселелерді бірі. Бл трыдаы негізгі масат – шаын ксіпкерлікті леуметтік экономикалы ызметін тиімді атаруына ммкіндіктер жасап, мір сру мерзіміні нерлым заруына ыпал ету болып табылады.

Бгінде, Р-ні аса назар аударып жатан аясы шаын ксіпкерлікті дамыту жне олдаумен оны материалды, ыты амтамасыз етуді зекті проблемаларды ммкінігінше шешу болып табылады. Ол шін мемлекетті кмегі ажет:

Біріншіден, ыты реттеуді тымды трлері мен шегін белгілеу;

Екіншіден, ксіпкерлікті арынын тмендетпеуге назар аудару;

шіншіден, салы салу жйесін шешу жолдарын дамыту;

Тртіншіден, баылау органдарыны ксіпкерлік обьектілеріні тексеру жніндегі ызметтерін бседету.

Сондытан бл мселе тіпті Р-ді Президентіні «азастан – 2030» бадарламасында да крініс тапан: мндай экномикалы су стратегиясыны принципі ретінде шаын ксіпкерлікті дамытуды масаты - оны даыту шін олайлы жадай жасау. Негізгі басымдытар:

- мемлекеттік, оамды жне халыаралы йымдарды шаын ксіпкерлікті олдау жніндегі зара іс-имылы;

- несиелендіруді тиімді жне ол жеткізілетін жйелерін алыптастыру;

- шаын ксіпкерлікті олдауды инфрарылымын дамыту;

Белгіленген шараларды іске асыруды нтижесінде ксіпкерлік субъектілері саныны суі, жаа жмыс орындарыны рылуы, шаын бизнес саласында жмыс істейтіндер саныны артуы, наты бсекелестік орта ру, оамны орта негізі ретінде меншік иелеріні жаппай жігін алыптастыру ктіп отыр.

Сонымен атар, ксіпкерлікті дамытуды ынталандыру масатында елімізде 2001-2002 ж.ж. шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды Мемлекетік бадарламасы абылданан (07.05.01ж.). Бл бадарлама шаын бизнесті абылдау, бсекені жне табии монополияны реттеу жніндегі Р-ны Агенттігі негізінде жзеге асан. Негізгі масаты – шаын ксіпкерлікті ндірістік саласыны дамуыны амтамасыз етуіні белгілейтін мемлекеттік олдау саясатын ынталандыру.

Бадарламаны негізгі баыттарына:

- шаын ксіпкерлікті олдау баытында рылан инфрарылымды пайдалануды тиімділігін ктеру;

- шаын ксіпкерлікті олдау саясатыны аржылай несие жне инвестициялы механизмдерін дамыту;

- шаынксіпкерлікті кадрлы, ылыми-методикалы жнеапаратты амтамасыз ету;

- шаын ксіпкерлікті айматы дамыту;

Бл бадарламаны нтижесінде екі жылдан кейін шаын ксіпкерлікті жалпы лтты німдегі лесі 22% -ке дейін седі деп болжам жасайды.

Р-даы шаын ксіпкерлікті олдауды мемлекеттік шараларарыны бірі «Шаын ксіпкерлікті дамытуа мемлекеттік олдауды кшейту жне оны жетілдіру жніндегі шаралар туралы». Р-ны Президентіні жарлыы (06.03.97 ж). Бл жарлы бойынша :

- шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау институты рылды: Р-ны экономика жне сауда Министрлігіні шаын ксіпкерлікті олдау Департаменті : (бгінгі тада шаын ксіпкерлікті олдау функциясы Индустрия жне сауда министрлігіне жктелген ) ;

- «Шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау туралы », «Жеке ксіпкерлік туралы» жне баса задар абылданды;

- мемлекеттік тексеруші органдар саны азйтылды;

- шаын ксіпкерлікті дамыту оры рылды;

- екінші дегейлі банктерді шаын ксіпкерлік субьектілеріне минималды клеміне несиелендіру бекітілді.(банкті несиелік портфеліні неізгі аражаттарыны / арызыны 10% кем емес млшерде);

Сонымен атар, азастандаы шгаы ксіпкерлікті дамыту мен олдауды мемлкеттік саясатыны негізгі йлестірушісі мен серігі болып 1997 жылы мамырда рылан Шаын ксіпкерлікті олдау департаменті болып табылады. Оны рамында екі сараптау кеесі рылан:

Біріншісі – нормативті жне ыты актілерді зерттеу шін шаын бизнесті олдау жніндегі ксіпкерлік рылымын кілдерінен;

Екіншісі – ксіпкерлік ызметі жандандыру жніндегі Президент жарлытарын жзеге асырумен айналысатын ведомствоаралы, министрлік кілдерімен;

Жоарыдаы аталан ксіпкерлікті дамуына мол сенім, мемлкет тарапынан кепіл, экономикалы негіз ретіндегі задар мен ыты – нормативтік жаттар мен атар аржылай, салыты, инветициялы жне таы басадай олдауды трлері бар. Аша несие саясатын ынталандыруды ксіпкерлік ызметіні жзеге асуына ыпалы те маызды. Шаын ксіпкерліктідамыту мен олдау туралы мселе озаланда несие мселесі маызды, йткені несие ксіпкерлер шін басты аржы кзі. Республикада шаын ксіпкерлікті дамыту шін бірнеше жолдары алыптасан. Бл трыда ксіпкерлік субьектілері банктерді несиелері мен халыаралы йымдар мен мемлекеттік арнайы бадарламаларына сйенеді. Еліміздегі ырытан астам банктерді несие саясаты негізінде шаын ксіпкерлік субьектілерін несиелеу жйесі жзеге асырыан. Мысалы, «Казкоммерцбанк» жеке тлалара 500 доллардан жоары клемде жне мерзімі 12 айдан асатын уаыта белігілі бір пайыз млшерлемесімен несие беруді жзеге асырады. Сонымен атар, Еуропалы айта румен Даму Банкі азастан Републикасыны шаын бизнесі олдау орымен бірлесе отырып шаын бизенсті несиелендіру бадарламасын жзеге асыруда. Бл Бадарламаны масаты шаын жне орта ксіпорындара орта мерзімді несиелер беру арылы бсекелі жеке секторды кеейту жне жасартуа ыпал ету.

Несиелік линия клемі 775млн. долл. Сонымен атар, несиені ш трін беруді сынады:

1) mikro ( 10 мы доллора дейін) – бл тегемен шетел валютасымен беріледі; 12 айа дейін беріледі;

2) large – mikro ( 10 нан 30 мы доллара дейін) – шетел валютасымен 12 айа дейін, тегемен 18 айа дейін беріледі;

Бл бадарлама бойынша келесі банктер жмыстар атарады: «БанкЦентрКредит», «Казкоммерцбанк», «ТуранАлемБанк», таы баса.

Жалпы шаын ксіпорындара несие берушілерді:

- 37%-ті коммерциялы банктер;

- 21%-жеке арыз берушілер (достары, туыстары);

- 18% Шаын ксіпкерлікті дамыту мен олдау оры;

- 12% лтты Банк аражаттары райды;

1998-99жж облыс бойынша 3750 адам 119,6 млн. теге саласында микронесиелер алан. Сол сияты р облыстар мен алада тиісінше ксіпкерлерді аржылы олдау жмыстары жзеге асырылуда.

Осыан байланысты нарыты экономикадаы секторды негізгі блігі болып келетін жеке меншік ксіпкерлік ызметіні мемлекеттік тиімді кірісуін ажет етеді. Сонымен атар, еліміздегі ксіпкерлік ызметіні дамуы шін оан олайлы жадай тызып, ынталандыру жмыстары атарылуы тиіс. Ол шін мемлкет тарапынан тиісті іс шаралар, ртрлі бадарламалар мен реформаларды ксіпкерлік ызметіні баыттарыны жандануына ыпал етуі тиіс. Соны бір длеліні бірі ретінде – шаын ксіпкерлікті дамытуа жне ынталандыруа баытталан несиелендіру бадарламасыны йымдары алыптасуда: «Ксіпкерлерге ызмет ететін азастанды ор» оамды йым. Бл ор 1999 жылы коммерциялы емес йым ретінде жне ауылшарушылыын несиелендіру жйесі шеберінде пайда болан йым. орды негізгі ызметіні мні микронесиелер беру арылы фермерлік шаруашылытара аржылы олдау крсету болып табылады.

 

 

Орытынды

 

Жалпы ксіпкерлікті экономикалы белсенділігі мен леуметтік бадар стауыны кепілі оны здігінен оамны орташа топтарына жататындыы емес, оны дулеті мен трмысыны наты шынайы меншікке негізделуі болып табылады. азір уаытта шаын ксіпорындар жмыс істеп тран барлы шаруашылы жргізуші субъектілерді 80 % райды. Сонымен бірге ксіпкерлікті дамытуа баытталан шешімдерді орындауда іркіліс байалады. Бл жерде басты себеп – бюрократиялы ысымдар. Осындай жне баса да себептерге байланысты ксіпкерлер блігі жасырын салаа тіп жатыр. Осы жадайда ескеретін жйт, ксіпкерлерді ыын орайтын жйе жасау, тексеруші органдарды жне рсат беруші жаттарды санын азайту. Ксіпкерлерді 70 % оларды олдайтын айматы бадарлама туралы хабары жо. Мны зі кімдер жмысы формальді сипатта жретінін крсетеді. Ксіпкерлікті крделі мселелеріні бірі – несиелік ресурстарды алуды иындыы. Себебі несие алу шін кепілге оятын млік, бизнес-жоспар жо. Осы себептен банктерде шаын жне орта ксіпкерлікті аржыландыруа асыпайды.

Шаын жне орта бизнесті мемлекеттік олдау жнінде белсенді жмыстарды жргізілуі елімізде бизнесті дамуына о сер етеді.

Ел экономикасыны ілгері басуына шаын жне орта бизнесті осар лесі зор. Дамыан елдерде экономиканы оматы блігін осы шаын ксіпкерлік райды. Сондытан бізді елімізде де шаын жне орта бизнесті анат жаюына жадай жасап, табысты саланы ркендеуіне айрыша кіл блуде.

Алакл ауданында ксіпкерлікті жйелі трде жргізіп, оны одан рі ркендету шін 2008 жылы «Шаын ксіпкерлікті дамыту мен олдауды 2008 – 2010 жылдара арналан бадарламасы» жасалды. Осы бадарламаа сйкес шаын ксіпкерлікті траты дамытуды амтамасыз ету, жаа жмыс орындарыны санын арттыру, наты бсекелестік орта ру, оамда халыты орташа тобын алыптастыру жолында жмыс жасалуда.

Азаматтар жеке ксіпкерлігін жргізуге талпынса, ол ауданны атарушы органдарынан да, ксіпкерлік блімінен де олдау тауып, кздеген масатына жедел ол жеткізеді. Соны нтижесінде 2009 жылы ауданда 9 дкен, 1 она й, 1 сауда йі, 2 мейрамхана, 2 монша ашылып, халыа ызмет крсетуде. Шаын ксіпкерлік саласындаылар саны жылдан жыла кбейіп келеді. 2008 жылы шаын бизнеспен 13551 адам айналысса, бл крсеткіш былтыр 16315 адама жетті. Соан байланысты шаын ксіпкерлік субъектілері нім ндіру мен ызмет крсету клемін айтарлытай арттырды. Атап айтанда, 2008 жылы 598,5 млн. тегені німі ндірілсе, 2010 жылы бл нтиже 1 млрд.218 млн. 375 мы тегені рады. Бл жаанды дадарыс кезіндегі жадай. Дадарысты толы есеріп, дамуды даыл жолына тскен кезде шаын бизнесті болашаы айтарлытай болатыны кмнсіз.

Дегенмен, табыс здігінен келген жо. Осы орайда, салы комитеті, баса да мекемелермен бірлесе отырып, ксіпкерлерге, сіресе, жмысын жаа бастаан адамдара нарыты талаптары мен ерекшеліктерін, салы тлеудегі згерістер мен толытыруларды тсіндіру, бизнесті дамытуды жаа жолдары туралы жиі-жиі саба ткізіп, «дгелек стелдер» йымдастыруы з нтижесін беруде. кіметті леуметтік-экономикалы дамуды тратылыын амтамасыз ету жніндегі аулысын жзеге асыру масатында шаын ксіпкерлік субъектілеріне несие беру мселесі жнінде екінші дегейлі банктермен бірлесе жмыс жасауда.

Бгінде ксіпкерлерді кбі несие алу арылы аяына трып, кпшілігі бизнесін шыр айналдырып кетті. Бл ретте несие беретін йымдар мен банктерді ауыл адамдарына кмегі айтарлытай.

2010ж екінші дегейдегі банктерден 50 ксіпкер 190 млн.теге несие алды. Шаын несиелік йымдар 15 адама 20 млн.теге несие берді. Біріккен лттар йымыны Даму бадарламасы ауданда 19 жобаа 25 млн.теге, 13 ксіпкерге 21 млн., 7 мемлекеттік емес йыма 10 млн.теге несие берді.

Істі ілгері басуына о ыпал ететін факторларды бірі – инвестиция тарту. Ксіпкерлік нысандары бойынша 2010 жылы 270 млн.512 мы теге инвестиция тартылды.

«Самры–азына» лтты л-ауат, «Даму» ксіпкерлікті дамыту жніндегі» орлар, азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі мен «Нр Отан» халыты-демократиялы партиясы бірлесе отырып йымдастыран «Ксіпкерлік экспресс» курсы белсенді ткізіліп отырады жне куліктер табыс етілуде.

Шаын ксіпкерлікті дамыту баытында ытайдаы «Досты–Алшаай» орталы сауда кешеніне кнбе-кн визасыз кіріп-шыу мселесі арастырылып, ол шешімін тапты. 2009 жылы 23 желтосанда визасыз кіріп-шыу жрмекесі ашылды. Бгінде ауданда визасыз кіріп-шыу жрмекесі бойынша «Досты-тур» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі халыа ызмет крсетеді.

 

Пайдаланылан дебиеттер:

1. Ж.О. Ихданов, .О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеуді зекті мселелері»

2. А.. Мейірбеков, .. лімбетов «Ксіпорынны экономикасы»

3. К.Б. Бердалиев «азастан экономикасын басару негіздері»

4. Г.С. Смалова «Айматы экономиканы басару мселелері»

5. www.group-global.org