Ауыл шаруашылыында ебек ететіндер лесі
Мазмны
Титул.................................................................................................................... 1
Мазмны.............................................................................................................. 2
Тарихы.................................................................................................................. 3
Ауыл шаруашылыыны маызы......................................................................4-5
Аграрлы атынастар..........................................................................................6
Ауыл шаруашылыыны даму баыттары........................................................7-9
Ауыл шаруашылыыны азастан экономикасында алатын орны..............10
Ауыл шаруашылыы ауданы..............................................................................11
Ауыл шаруашылыы географиясы.................................................................... 11
Пайдаланылан дебиеттер.................................................................................12
Тарихы
аза жерінде б.з.б. 2-мыжылдытан бастап адамдар олда мал сіре бастады. Оларды кбейту шін жайылымдар іздеп, кшіп онатын болды. Олар кбінесе жылы, тйе, ой жне ешкі сірді. Малдарыны жадайына байланысты кшіп жретіндіктен сиырды те аз стады. Сол кезден бастап адамдар егін салумен де айналысан. Оан длел — ыш мыраларда саталанарпаны, бидайды, тарыны дндері. Егін егу мал сіруге араандла баяу дамыды. Себебі тастан, ааштан жасалан ралдар атты жерлерді деуге жарамады. Олармен тек зен, кл жаасындаы жерледі деді. 16-17 асырлардан бастап азастан жерінде егіншілік дами бастады. 1694 жылы Туке ханны Тркістан сарайында болан Ресей елшісі В.Кобяков жергілікті трындарды бидайды, арпаны, тарыны те кп млшерде егетін жне бидайды жазды, кздік трлерін сіретінін жазан. Шыыс азастан жне Жетісу трындары егін шаруашылыын мал шаруашылыымен жне балы аулау ксібімен атар жргізді. Бл жерлерде егін суару шін олдан ары азылды. Шу, Талас зендеріні бойына бау-баша егілді. Орталы азастанда егіншілікке жасы жетілген суару жйесін пайдаланды. Негізгі салалары — егіншілік пен мал шаруашылыы. Оларды рамына а.ш. даылдарыны, малды трі, топтары т.б. бойынша блінетін осалы салалар енеді. азастанда ауыл шаруашылыы, оны ішінде мал шаруашылыы ежелден негізгі ндіріс саласы болып келді. Ол халыты азы-тлікпен (ст, май, ет, томай т.б.), жеіл жне тама нерксіптерін шикізатпен амтамасыз етеді. Кш клігі де (ат, гіз, тйе т.б.) егіске керекті тыайтыш та (к, орда т.б.) осы мал шаруашылыынан алынады. 20 асырды 90-жылдарына дейін азастан ауыл шаруашылыы рылымыны негізін Кеестік шаруашылытар (кешар) мен жымды шаруашылытар (жымшар) рады. 1990 жылдан бастап республиканы агронерксіп кешенінде ке ауымды леуметтік-экономикалы згерістер болды.
Ауыл шаруашылыыны маызы
Ауыл шаруашылыы — шаруашылы салаларыны ішіндегі е ежелгі жне табиат жадайларына тікелей туелді саласы. Сонымен атар ауыл шаруашылыы — нерлым кп тараан сала. Шындыында, дниежзінде халы ауыл шаруашылыыны трлі салаларымен айналыспайтын бірде-бір ел жо. Ауыл шаруашылыыны барлы жерге таралуы оны алуан трлілігіне байланысты. алымдар шамамен онын 50-ге жуы трін бліп крсетеді. азіргі млімет бойынша дниежзінде бл салада шамамен 1,3 млрд-тан астам адам ебек етеді, оан ауыл шаруашылыындаы шаруа отбасыларын осатын болса, онда ол крсеткіш 2,6 млрд адама жетеді. Ебекке жарамды ер адамдарды ауыл шаруашылыындаы лесіне сйкес елдер индустриялы, постиндустриялы жне аграрлы болып жіктеледі. Дниежзінде экономикалы белсенді халыты (ЭБХ) 46%-ы осы салада ебек етеді.
Ауыл шаруашылыында ебек ететіндер лесі
| Айматар | Жмыс істейтіндер саны, млн адам | ЭБХ-ты ауыл шаруашылыында істейтін блігі, % | Дниежзі бойынша ауыл шаруашылыында жмыс істейтіндер санындаы жеке айматар лесі, % |
| Азия | 57,5 | 79,1 | |
| Африка | 58,7 | 14,5 | |
| Солтстік Америка | 9,2 | 1,6 | |
| Отстік Америка | 18,8 | 2.1 | |
| Еуропа (Ресеймен бірге) | 9,3 | 2.5 | |
| Аустралия мен Мхит аралдары | 19,0 | 0.2 | |
| Дниежзі | 45,6 | 100.0 |
Жеке елдер бойынша ауыл шаруашылыында жмыс істейтіндер саны лкен айырма жасайды. Мысалы, Батыс Еуропа елдерінде бл крсеткіш — 8%, АШ- та — 3%, Канадада — 4%, Ресейде — 14%, азастанда 40%-а жуы болса, ал дамушы елдерде ол те жоары (44-сызбансаа арадар).
Ауылшаруашылы географиясы климатты, леуметтік жне ндірістік факторлары серінен за тарихи уаыт аралыында алыптасып, дамып отырды. Соы уаыта дейін ауыл шаруашылыы климатты факторлара тікелей туелді болып келді. Олар: вегетациялы мерзімні затыы; сімдіктерді суіне ммкіндік туызатын 10°С-тан жоары температуралар жиынтыы; жылды жауын-шашынны млшері мен тсу мерзімі; топыраты механикалы рамы мен нарлылыы сияты мселелер. Жер шарындаы е нарлы топыра атарына рамында карашірігі мол ара топыра, минералды заттары мол жанартаулы топыра жне тнба жыныстардан тзілген зен анарлары бойындаы топыратар жатады. азіргі кезде ылым мен техниканы озы жетістіктері ауыл шаруашылыында кеінен колданылып отыран еллерде климатты жадайа туелділік лдеайда тмендейді. Мысалы, Сауд Арабиясы кпшілік блігін шлдер алып жатанына арамастан, соы жылдары бидаймен зін толы амтамасыз етіп, тіпті оны экспорта шыара бастады.