Азастан Республикасындаы бюджеттік жйені даму кезедері

Мемлекеттік органдарды здеріні функцияларын орындауы шін басаруды барлы дегейлерінде тиісті аржы базасы болуы тиіс. Осы масатпен р елде айматарды шаруашылыын, леуметтік сферасын, рбір кімшілік-ауматы бірліктерді абаттандыруды, за шыарушы билікті, басару аппаратын стауды жне баса шараларды аржыландыру шін оларды аша ресурстарын жмылдыруды амтамасыз ететін бюджеттер тарматарыны желісі рылады. Мемлекеттік (республикалы) жне жергілікті (муниципалды) бюджеттер кез-келген баса мемлекеттердегідей азастан Республикасы аржы жйесіні орталы буыны болып табылады Бюджетті кмегімен тиісті мемлекеттік жне муниципалды рылымдарыны аша орлары рылады, бл орлар оларды жалпы маызды міндеттерін орындауды амтамасыз етеді. азастан Республикасы мемлекеттік бюджетіні басты блігі республикалы бюджетте шоырланан.Республикалы бюджет — бл салыты жне баса да тсімдер есебінен алыптастырылатын жне орталы мемлекеттік органдарды, олара ведомстволы баынышты мемлекеттік мекемелерді міндеттері мен функцияларын аржымен амтамасыз етуге жне мемлекеттік саясатты жалпы республикалы баыттарын жзеге асыруа арналан орталытандырылан аша оры.Жергілікті бюджет (кімшілік-айматы бірліктерді бюджеттері)—облысты бюджет, республикалы маызы бар аланы, астананы бюджеті, аудандарды (облысты маызы бар аланы) бюджеті.азастан Республикасыны бюджет жйесі мемлекеттік бюджет жйесіне кіретін барлы бюджеттерді бірлігі, дербестігі, толытыы, реалистігі, дйектілігі, жариялылыы жне т.б. аидаттарына негізделеді.1. Бюджет рылымы мынадай блімдерден трады:1) кірістер:- салыты тсімдер;-салыты емес тсімдер;-негізгі капиталды сатудан тсетін тсімдер;-трансферттер тсімі;2) шыындар3) таза бюджеттік кредиттеу:-бюджеттік кредиттер;-бюджеттік кредиттерді теу;4) аржы активтерімен операциялар бойынша сальдо:-аржы активтерін сатып алу;-мемлекетті аржы активтерін сатудан тсетін тсімдер; 5) бюджет тапшылыы (профициті); 6) бюджет тапшылыын аржыландыру (профицитін пайдалану): -арыздар тсімі; -арыздарды теу; -бюджет аражатыны пайдаланылатын алдытары.Бюджет шыыстарын функциялы сыныптауды топтастыру мынадай дегейлерден трады: функциялы топтар, функциялы кіші топтар, бюджеттік бадарламаларды кімшілері, бюджеттік бадарламалар жне ішкі бадарламалар.Бюджеттік бадарламаларды тиімділігін баалау ш стадияда — бюджетті жобасын зірлеу кезінде, бюджетті атару кезінде жне бюджетті атарылуын баылау кезінде жзеге асырыла­ды.Бюджетаралы реттеу - тегерімділік масаттарында жоары бюджет ресурстарыны бір блігін тменгі бюджетке беруден тратын жне керісінше, аша аражаттарын блуді жйесі. Реттеу механизміне бюджеттік субвенциялар, бюджеттік алынымдар, реттеуші кіріс кµздері жатады.Бюджеттік алынымдар — занамалы актілермен немесе мслихаттарды шешімдерімен бекітілген соммалар шегінде тменгі бюджеттерді жоары бюджеттерге беретін ресми трансферттері.Субвенциялар бюджеттерді жоары бюджеттерден занамалы актілермен жне маслихаттарды шешімдерімен бекітілген соммалар шегінде алатын ресми трансферттері.Реттеуші кіріс кздері бекітіліп берілген жне реттеуші болып блінеді.Бекітіліп берілген кірістер — бл тгелдей немесе ішінара белгілі бір бюджетке берілетін бюджет аражаттары.Жергілікті бюджеттерде салыты жне салыты емес кірістер 85-70% райды. 1991 жылдан бастап азастан Республикасыны бюджет жйесі тбірлі згерістерге шырады. Бан дейін азастанны мемлекетік бюджеті, баса одактас республикаларды мемлекеттік бюджеттері сиякты, КСРО-нын мемлекеттік бюджетіне кірді, онда ел аумаыны барлы бюджеттері, соны ішінде ауылды жне поселкелік бюджеттер де камтылып крсетілді. Ол одакты бюджеттен, 15 одактас республиканы мемлекеттік бюджеттерінен жне мемлекеттік леуметтік сактандыру бюджетінен трды. Одакты бюджетке 1970-1990 жж. мемлекеттік бюджет ресурстарыны жалпы ауымыны 52-50% тиді, оны 35% республикаларды республикалы бюджеттеріні жне 15% жергілікті бюджеттерді арамаында болды. 1991 жылды 17 желтоксанында азастанны бюджет рылысын анытаан «Бюджет жйесі туралы» бірінші заа ол койылды. Оны негізгі идеясы бюджет жйесіні бліктеріне республикалы жне жергілікті бюджеттер дербестігін беру еді. р трлі денгейлер бюджеттеріні бірлік кагидаты лі замен белгіленбеген болатын.Рынокты экономикаа кшумен байланысты экономикалы жне саяси сфералардаы згерістер, 1995 жылы 30 тамызда жаа Конституцияны кабылдау, 1995 жылы жаа салы заннамасын енгізу, сонымен бірге азынашылы орандарын ру 1996 жылы 24 желтоксанда «Бюджет жйесі туралы» азастан Республикасы заын дайындауа себегі болды. Заца бюджет жйесіні каидаттары ескергілді, бюджетті жасауды, арауды, бекітуді, атаруды жне атарылуын баылауды тртібі регламенттелінді. Мемлекеттік бюджетті кірістері жалпы мемлекеттік салытар, алымдар, тлемдер жне жергілікті салытар мен алымдар болып блінді. 1998 жылдан бастап лтты банктен тура арыз алу токтатылды.1997 жылы кірістер мен шыыстарды жаа бюджеттік сыныптамасы енгізілді, ол бюджетті шыыстарын багдарламаларды орындалуымен зара йлесуіне жадай жасады.1999 жылды суірінде «Бюджет жйесі туралы» шінші зан кабылданды. Жергілікті бюджеттерді тегерімділігін амтамасыз ету масатында барлы ірлер шін кірістерді бірыай блу енгізілді жне бюджеттік алынымдар мен субвенцияларды механизмі белгіленді. Мемлекеттік бюджетте мемлекеттік бюджеттен тыс орлар шоырландырылды.

Билет