Депозитарлы олхаттар жне оларды трлері

Туынды баалы ааз – андайда бір базалы активке байланыст шыарылатын баалы ааз. Базалы активке негізгі баалы ааздар, тауар, валюта жатады. Туынды баалы ааз деген базистік активтерді баасы згеруіне байланысты, яни осы баалы аазды негізі болан активке шыарылан мліктік ыты (міндеттемені) білдіретін жатсыз формадаы баалы ааз. Базистік активтерге тауарлар (асты, ет, мнай, алтын жне т.б.), негізгі баалы ааздара акция жне облигация жатады. Туынды баалы ааздар деп аталуыны себебі, олар негізгі классикалы баалы ааздара (акция, облигация) шыарылады. Туынды баалы ааздарды сатып алу-сату шін екі жа мерзімді ммілеге келеді. Онда мміле жасаушылар крсетілген активті болашата алу, біра шарттасан кездегі баа бойынша жеткізіп беру кзделеді. Туынды баалы ааздарды олданып жасалан мерзімді мміле туынды баалы ааздар нарыында сатып алынады жне сатылады. Басаша айтанда, туынды баалы ааздар нарыы – ол мерзімді нары.* Мерзімді нарыты басалардан згешелігі – ммілені орындалуы (шарт жасасан кездегі бекітілген бааммен активті жеткізіп беру) болашатаы келісілген мерзімде жзеге асырылады.

Мерзімді ммілелер ртрлі активтерге, атап айтанда, баалы ааздара, банктік депозитттерге, индекстерге, валютаа, ымбат металдара, шикізат тауарларына жне мерзімді шарттарды зіне жасалады.

Депозитарлы олхат – оны стаушыа андай да бір акцияны иеленгендігін кландыратын баалы аааз. Депозитарлы олхат шетелдік инвесторлар арасында орналастыралады. Ол шетелдік инвестора отанды компанияларды акцияларын иеленуге ы береді.
Халыаралы тжірибеде Депозхитарлы олатты екі негігі трі бар: Американды депозитарлы олхат (АД); Глобальды депозитарлы олхат (ГД))

Депозитарлы олхат – ол шетел компаниясы шыаран акцияны белгілі-бір млшерін банкті иемденуін куландыратын баалы ааз. Ол арнаулы за негізінде шыарылады. Алашыда депозитарлы олхат ткен асырды 20-жылдарында американды инвестицияны шетел акциясына салу масатында АШ-та пайда болды. Сондытан оны американды депозитарлы олхат (АД – ADR) деп атайды. АД-ты мні банк зіні шетелдегі филиалында (детте эмитент елде) акцияны белгілі-бір млшерін сатайды, ал акцияны амтамасыз ететін олхаттар Америкада эмиссияланып, американды нарыта айналыса тседі. олхатты шыарушы банк эмиссиялааны жне оны дегені шін сыйаы тріндегі пайда алады. АШ-та депозитарлы олхаттарды шыарушы е ірі депозитарлы эмитент-банктер – City Bank of New-York, The Bank of New-York, Mozgan Bank – саналады.

АД-ты стаушылар, детте, баалы ааздар акционерлеріні оларды эмиссиялаан мемлекетінде ыын сатайды. Шетелдік акционерлік меншікке ызыушылы артан сайын депозитарлы олхаттар биржадан тыс нарытан биржалы нарыа айналыса тсуде. Мысалы, Нью-Йорк ор биржасы зіні баа белгілеу тізіміне бірсыпыра сенімді, рі айтулы компанияларды (Sony, Honda Motors, British Airways, British Telecom) енгізуде.

азіргі кезде Еуропада депозитарлы олхатты баса трлері – жаандыолхаттар (ЖХ–YDR) жне интернационалды (халыаралы) депозитарлы олхаттар (ИД – IDR) шыарылуда. Оларды бір-бірінен айырмашылыы мынада, егер американды депозитарлы олхаттар тек АШ ор нарыында айналыса тссе, ал интернационалды депозитарлы олхаттар АШ-тан тыс лемдік нарытарда айналыса тседі.

лемде американды депозитарлы олхаттара инвесторларды да, эмитенттерді де ызыушылыы артуда. Оларды инвесторлар шін артышылыы:

• оларды тімділігі здерін шыаруа негіз болан баалы аазды тімділігі трізді;

• олара АШ долларымен баа белгіленеді;

• оларды сатып аланда жне шетел эмитенттеріні баалы ааздарымен жргізілетін баса да операцияларында занамалы шектеулерден ткенде;

• инвестиция тарту шін АШ жне Еуропа аржы нарытарына шыуа;

• шетел инвесторларыны баалы ааздарын ана сатуды жеілдетіп оймай, сондай-а американды инвесторлара да дивиденд алуды жеілдетуде кепілдік беріледі.

Депозитарлы олхаттарды эмитенттершін артышылыы:

• олар эмитент-компаниялара шетел нарыына шыуа, сондай-а акцияны тімділігін арттыруа, акцияны иемденуге ыты шектеулерді туде;

• оларды шыарушы инвесторларды, е алдымен, институционалды инвесторлар рамын кеейтуде;

• депозитарлы олхаттарды ойдаыдай орналастыру эмитент- компанияны атаын асыруа, соан сай инвесторларды сенімін арттыруа, сондай-а баалы ааздарды баасына сер етеді.

Билет