Инвестициялы жоба жне оны негізгі сатылары, жобалау ажеттілігі жне тиімділігін талдау

Кез келген инвестициялы жоба оны жзеге асырылуымен жне табыс алу масатымен байланысты арастырылады. Сондытан ала ойылан масаттарды жзеге асырылу кезеі инвестициялы жобаны мірлік циклі деп аталады. Инвестициялы жобаны мірлік циклі – жобаны жзеге асыру- дан бастап аяталуа дейінгі уаыт аралыы. Сонымен атар, кез келген инвестициялы жоба оны дайындау, іске асыру барысында ш кезеді басынан ткізеді:• инвестициялау алдындаы;• инвестициялау;• жаадан рылан объектілерді игеру жне пайдалану.1-кезе. Инвестициялау алдындаы кезеде жобалау объектісінде ксіпорынны болаша ммкіндіктері зерттеледі. Инвестициялар туралы шешімдер алдын ала абылданады.Мемлекеттік-кешендік сараптама бойынша республикалы бюджет аражаттары есебінен жзеге асырылатын, заа сйкес мемлекетті олдауын талап ететін, кімет кепілдігіне шетелдік несие арылы жзеге асырылатын инвестициялы жобалар жа- тады. жаттарды тексеру нтижесінде экспортты орытынды шыарылады, яни инвестициялы жобаа экономикалы, техникалы, аржылы жне леуметтік баа беріледі. Бл кезеде жобаны жзеге асыру ммкіндіктері талданады.Инвестициялау алдындаы кезені зі ш сатыдан трады:• инвестицияа ажетті ресурстарды іздестіру;• жобаны алдын ала дайындау, яни оны жобалы сметасыны жаттарын дайындау;• жобаны жасауды аятау жне оны техникалы, экономикалы, аржылы тиімділігін абылдау.2 кезе. Инвестициялау кезеі. Бл жобаны тадап алуды, объектіні модельдері мен сызбаларын дайындауды, нды толы, дл есептеуді амтиды. Бл сатыда аржылы, занамалы йымдастыру негізі, рылтай жаттары дайындалады. Басаруды ймдастырылу рылымы, техника мен технология тадалады жне маркетингтік зерттеу жргізіледі.Инвестициялау кезеі де ш сатыдан трады:• келісім жасау, тендер жмыстарын йымдастыру;• рылысты, монтажды жмыстарды йымдастыру;• жоба бойынша рылыс жмыстарын аятау 3-кезе. шінші кезеде рал-жабдытарды дайындау, орналастыру, іске осу жне инновациялы жмыстар жргізіледі. Сонымен атар, рылыс материалдарын, мліктерді сатып алу, ызметкерлерді жалдау мен рылысты-монтажды реттеу жмыстары, сондай-а дайын объектілерді пайдалануа беру жзеге асырылады.

Инвестициялы жобаларды тиімділігін баалау дістері.Кез келгген инвестициялы жобаны тиімділігін баалау, ол жоба бойынша аржыландыру нысандарыны айтарымдылыына кз жекізумен байланысты болуы керек. Мндай баалауды басты масаты – жоба бойынша жмсалан шыындар мен жобаны іске асырудан тскен тсімдерді зара салыстыру б.т.Инвестициялы жобаны тиімділігін баалау дісі 2 топа блінеді:1дисконттау концепциясына негізделген жобаны тиімділігін баалау дістері; (бл топтаы дістерге аымдаы нды есептеу дісі, болашатаы нды есептеу дісі, инвестициялау рентабельділігін баалау дісі, ішкі пайданы есептеу дісі жатады).2дисконтау концепциясына негізделмеген, яни жобаны тиімділігін баалауды арапайым дістерге: жоба бойынша зиясызды нктесін есептеу дісі жатады.Инвестициялы жобаларды тиімділігін баалау дістері Тиімділікті келесі трлері блінеді: жобаны жалпы тиімділігі жне жобаа атысуды тиімділігі. з кезегінде жобаны жалпы тиімділігі зіне осады:жобаны оамды (леуметтік-экономикалы) тиімділікті;жобаны коммерциялы тиімділігін.Жобаа атысуды тиімділігі осады:ксіпорын-атысушылар шін инвестициялы жобаны тиімділігін;акционерлер шін тиімділікті;жоары дегейлерді жобаа атысуыны тиімділігі, соны ішінде айматы, халышаруашылы жне салалы тиімділікті;инвестициялы жобаны бюджеттік тиімділігін.Ксіпорын дегейіндегі экономикалы тиімділікті крсеткіштері ндірістік нтижелерді – німді ткізуден тскен тсімнен зіндік ажеттіліктерге, пайда (табыс) немесе ндірісті аымды шыындарын (зіндік н) теуге кеткен блігін алып тастаандаы блігі, жне ксіпорын жмыскерлеріне жне оларды жаняларыны мшелеріне атысты леуметтік нтижелерді есептеуге ммкіндік береді.Инвестициялы жобаларды тиімділігіні баасымен байланысты ерекшеліктер келесілерге саяды:Коммерциялы тиімділікті, ксіпорынны жобаа атысу тиімділігін жне ксіпорынны акцияларына инвестициялауды тиімділігін есептеу шін, нарыта ткізілетін жне мемлекетке жеткізілетін німні ртрлі бааларын пайдалану ажет. Осындай инвестициялы жобаларды мемлекеттік олдау туралы сраты шешу бюджеттік тиімділікті мліметтеріне сйенетіндіктен, бюджеттік тиімділікті есептеу кезінде алмастыру тиімділігін ескеру ажет. Алмастыру тиімділігі берілген ксіпорынны німін сатып ала отырып, мемлекет сас німді ішкі жне/немесе сырты нарыта эквивалентті клемін сатып алуа араанда аз аражаттар жмсайтынынан туындайды. Коммерциялы тиімділік (немесе аржылы негіздеме) – бл талап етілген табыстылы нормасын амтамасыз ететін аржылы шыындар мен нтижелерді атынасымен аныталатын тиімділік. Бюджеттік тиімділік крсеткіштері жобаны жзеге асыру нтижелеріні сйкес бюджетті (мемлекеттік жне жергілікті) табыстары мен шыындарына серін крсетеді.Айматы тиімділік крсеткіштері сйкес айма трысынан жобаны айма ксіпорындарына, айматаы леуметтік жне экологиялы жадайа, айматы бюджетті табыстары мен шыындарына ыпал етуін есепке аланда жобаны аржылы тиімділігін крсетеді.Статикалы дістер деп есептік баалара негізделген дістерді атайды, ал динамикалы дістер деп дисконтталан баалара негізделген дістерді атайды.Статикалы дістер тобына инвестицияларды телу мерзімі (Payback Period, PP) жне инвестицияларды тиімділік коэффициенті (Accounting Rate of Return, ARR) дістері жатады.Инвестициялы жобаларды баалауды ке тараан статикалы крсеткіші телу мерзімі болып табылады.Инвестициялы жобаларды баалауды динамикалы дістеріне таза аымды н (Net Present Value, NPV), инвестицияларды рентабельділік индексі (Profitability Index, PI), ішкі рентабельділік нормасы (Internal Rate of Return, IRR), модификацияланан ішкі рентабельділік нормасы (Modified Internal Rate of Return, MIRR), инвестицияны дисконтталан телу мерзімі (Discounted Payback Period, DPP) жатады.