Аржылы баылау: йымдастыру, трлері мен дістері

аржылы баылау–аржы жйесіні барлы буындарыны ресурстарын жасау, блу жнеоларды пайдалануды негізділігін тексеруге баытталан айрышалы ызметжне аржыны басаруды функциялы элементтеріні бірі. Ол басарудыаржылы жоспарлау, аржыны оперативті басарусияты баса элементтеріментыыз байланысты жне бір мезгілде жзеге асырылады.аржылы баылауды тиімділігі кп жадайда оны тымды йымдастырумен, баылауды субъектілерін, оларды ытары мен міндеттерін айын етіп анытаумен, аржылы баылауды жргізуді нысандарын жне дістерін дрыс йымдастырумен аныталады. Жалпымемлекеттік аржылы баылауды мемлекеттік билік пен басаруды мына органдары жргізеді: Президентті аппараты, азастан Республикасыны Парламенті, кіметі, жергілікті кілдікті органдар (депутаттарды жиналыстары),жергілікті кімшілік органдары. Баылауды бл трін азастан Республикасы Президентіне тікелей баынатын жне есеп беретін мемлекеттік аржылы баылауды жоары органы болып табылатын Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитеті жргізеді.Жалпымемлекеттік баылауды жзеге асыратын органдара сондай-а азастан Республикасыны аржы министрлігі, лтты банкі жатады.аржылы баылау р трлі дістермен (тсілдермен немесе амалдармен, оны жзеге асыруды ралдарымен) жргізіледі. азіргі кезде аржылы баылауды мынадай дістеріпайдаланылады: тексеріс(барлыжаттарбойыншабарлыблімшелердіызметінтексеру),инспекция(ксіпорынны аржылы жай-кйін орнында дркіндік тексеру), адаалау(ксіпорында аржылы аражаттарды жай-кйімен жалпы танысу), тексеру(жаттаманы,есепке алуды жне есептемені шотты тексеру), арап шыу,аржы жоспарларыны жобаларын, тінімдерді, аржылы-шаруашылытыызмет туралы есептерді арау, баяндамаларды тыдау, лауазымды адамдардыапараттарыжне басалары. Бл дістерді райсысы аралы міндеттерді шешуге жадай жасайтын тым кп жекеленген дістерге блінеді. Мысалы, жатты тексерісте жаттарды стеме (ыайласпа) тексеру, ашалай аражаттар мен материалды ндылытарды тгендеу, санды есепке алуды алпына келтіру, баылау масатында салыстыру жне басалары.Аталан жалпы дістер трлі объектілерге баылау жргізуді дістемелерінде, ережелерінде натыланады. Алдын ала жне аымдаы баылауды жзеге асыруды негізгі дісі кзбен шолып визуалды тексеру болып табылады. Мндай тексерулерге актілер,анытамалар жасалынбайды. Бкіл іс тыйым салу жне тотату туралы жазбаша немесе ауызша жарлы, бйры беруге саяды. Кейінгі аржылы баылау бірнеше діспен жзеге асырылады. Олара жататындары: тексеру, экономикалы талдау, тексеріс (ревизия). Тексеру шотты немесе таырыпты болуы ммкін. Есептемені шотты тексеру – бл бухгалтерлік есептерді, баланстарды, салыты есеп-исаптарды аиаттыын тексеру. Таырыпты тексеру – бл баылауа жататын объектіні шаруашылыаржылы жмысыны жеке жатары мен учаскелерін зерделеу, мысалы, жалаыдан стап алуды дрыстыын тексеру; шыындарды німні зіндік нына жатызуды дрыстыын тексеру жне т.б.Камералы тексеру жергілікті орына шыпай-а жзеге асырылады жне шаруашылы органны жатты тексеруінен брын болады.стеме тексеру – тексеріліп отыран шаруашылы жргізуші субъектіні ріптестерінде немесе клиенттерінде аржылы-шаруашылыты операцияларды натылы бейнелеп крсетілуін тексеру арылы бл операцияларды растыын анытау дісі.аржылы баылауды зіндік згешелігі– оны ашалай нысанда жзеге асырылатындыында. Оны объекті аржылы ресурстарды, соны ішінде лтты шаруашылыты барлы дегейлері мен буындарында табыстар мен орланымдарды алыптастыру дерістері, ашалай орларды жасау жне пайдалану болып табылады.Алайда аржылы баылауды объекті тек ашалай аражаттарды ана тексерумен шектелмейді. аржылы баылауды іс-рекеті ашалай атынастарды ке тобына таралады, йткені аржы баса нды категориялармен: ебекке аы тлеумен, німні зіндік нымен, табыспен, пайдамен, ндірістік орлармен (негізгі, айналым орларымен), крделі жмсалымдармен, инвестициялармен тыыз байланысты.Мемлекеттік аржылы баылау органдары кілеттігі шегінде баылауды тмендегідей трлерінжзеге асырады:1) кешендік баылау баылау объектілеріні наты кезедегі ызметін барлы мселелер бойынша тексеру жне баалау;2) таырыпты баылау баылау объектіні наты кезедегі ызметін жекелеген мселелер бойынша тексеру жне баалау;3) стеме баылау – тексеріліп отыран мселе шеберінде баылауды негізгі объектімен зара атынастар мселелері бойынша ана жргізілетін шінші тлаларды баылауы;4) бірлескен баылау – мемлекеттік аржылы баылау органдары баса мемлекеттік органдармен бірлесіп жргізетін баылауы.

Билет