Банктік туекелдер жне оларды тмендету тсілдері

Туекел – кез келген ндірушіні, соны ішінде банкті болжаусыз олайсыз жадайларды салдарынан зиян шегуін сипаттайды. Туекел банкті берген несиелері бойынша тлемсіздік туындаан жадайларда, ресурсты базасы жеткіліксіз боланда, жалпы міндеттемелері бойынша жауап беру ммкіндігі азайан жадайларда пайдасынан айырылып алу ытималдыын бейнелейді. Дей транымен, аншалыты туекел дегейі тмен болса, сорлым банкті жоары млшерде пайда табуы да ммкін емес болады. Сондытан да кез келген ксіпкер, соны ішінде банк менеджерлері басару шешімдерін абылдау барысында табыс пен туекел дегейіні отайлы атынасына мн беруге тиіс. Банк ісінде туекел – белгілі бір банктік операцияларды жзеге асыру нтижесінде осымша шыын жмсау салдарынан пайда алмау немесе зіні ресурстарыны бір блігін жоалту ауіпін білдіреді. сер ету мен ызмет ету аясына байланысты банктік туекелдер сырты жне ішкі деп блінеді.Сырты туекелдерге банктік ызметіне байланыссыз туындайтын туекелдер жатызылады. Олар экономикалы, ыты, аржылы жне басадай факторлардан пайда болады. Саяси – бл мемлекет рылу ерекшелігімен байланысты, мемлекеттік билік органдары ызметтеріні трасыздыы (мысалы, кіметті тез ауысуы, басару жне саяси режимні згеруі), кіметті экономикалы жне баа да саясаттарды дрыс жргізбеуі (лтшылдандыру, жекешелендіру, т.б.), этникалы жне айматы мселелер, луметтік топ мшелеріні поляризациясы жне т.б.; ыты – банк ызметіне атысты зады жне баса да нормативтік шектеулер (мысалы, экспортты жне импортты шектеу, шетел банктері ызметін лицензиялау, шетел инвестицияларын лимиттеу); Экономикалы: *жалпы экономикалы туекелдер – экономикалы ндылытар экономикалы саясатпен байланысты, Ж суі за мерзімді тмендеуі, импортты экспорттан жоары болуы, экспорттан тсетін табысты азаюы; *аржылы туекелдер – аша-несие жйесіні дадарысы, инфляция, сырты арызды крт суі, сырты арызды теу клеміні тмендеуі, сырты арыза жаппай мораторий, трансфертті туекел, елде несие мен займдар бойынша тлемдер жасау шін ажетті млшерде шетел валютасыны болмауы, сондай-а импортпен салыстыранда шетел резервтеріні азаюы, жаа экономикалы нормативтер, салытар, алымдар, баждар, тарифтер мен квоталарды енгізілуі. Банкті зіні ызметіне байланысты туекелдер ішкі туекелдер деп аталады. Ішкі туекелдер келесідей блінеді: *банк активтермен байланысты (несиелік, валюталы, нарыты, лизингтік, кассалы, есеп айырысушылы, факторингтік, корреспонденттік шот бойынша, аржылы жне инвестициялы туекел жне т.б.); *банк пассивімен байланысты (салым жне депозит бойынша, банкаралы несиелерді тату туекелдері жне диверсификация туекелі); *банк зіні активтері мен пассивтерін басару сапасымен байланысты (пайызды туекел, тімділік туекелі, тлем абілетсідігі, капитал рылымы туекелі, банк капиталыны жеткіліксіздік туекелі); *аржылы ызмет жзеге асыру туекелімен байланысты (операционды, технологиялы туекелдік, жаа егізулер туекелдігі, стратегиялы, бухгалтерлік, кімшілік туекелдігі, ауіпсіздік туекелі). Банктік баланс туекеліне келесілер жатады: *несиелік туекел (негізгі ссуда бойынша арызды айтарылмау туекелі); *пайызды туекел (берілген ссуда бойынша пайызды алынбау туекелі); *тімділік туекелі (банкті з міндеттемелерін уаытында орындамау туекелі, тімділік нормативтетін бзу туекелі); *капитал рылымыны туекелі (капитал жеткіліктілік нормативіні банк орындамау туекелі, оны капитал рылымыны рационалды емес йымдастыру туекелі). Баланстан тыс туекелдер банкті келесідей жадайларда ызмет крсете алмау ммкіндігі: *берілген кепілдер бойынша; *шыарылан баалы ааздар, баалы ааздармен жасалан келісім- шарт бойынша; *несиелік міндеттемелер бойынша; *валюталы ммілеге отыру бойынша. арыз алушыны несиелік туекелін басару дістері: -Бір арыз алушыа шектеу ою; -Ммілені рылымдау жне аржыландыру шартын анытау; -Мдделерді атыысын жоа шыару; -арызды синдинцирлеу; -арыз алушыны туекелін сатандыру; *Міндеттемені амтамасыз ету.

Банктік туекелдерді тмендету дістері. Туекелді тмендету дістері: -Бір арыз алушыа шектеу ою; -Ммілені рылымдау жне аржыландыру шартын анытау; -Мдделерді атыысын жоа шыару; -арызды синдинцирлеу; -арыз алушыны туекелін сатандыру; *Міндеттемені амтамасыз ету. -туекелді идентификациялау; -туекелді дегейін лшеу жне баалау; -туекелді азайтуа байланысты шараларды іске асыру; -туекелді дегейіне баылау жне мониторинг жасау.Туекелді басаруды дерісінде арастырылан кезедері туекелді жекелеген арыз алушылар дегейінде, сондай-а жалпы оржын дегейінде басаруда да олданылады. Е бірінші арыз алушыны туекелін тмендету кезедеріне тоалайы.1-ші кезе - идентификациялау кезеі. Туекелді идентификациялау бл туекелді пайда болу аумаын айындауды білдіреді. Туекелді идентификациялауды масаты арыз алушыны келісімшартта кзделген міндеттемелерді орындамау себептерін анытау. Туекелді идентификациялау шін арыз алушы туралы толы апарттарды жинатау ажет. арыз алушылар жеке жне зады тлалар ретінде болады. Ендеше арыз алушы жеке тлаа араанда зады тлалары бойынша апараттар жинау крделі болып келеді. Шектеу бл біріншіден арыз берушіні арыз алушыа беретін несиесі бойынша несиелік атынасты шекті дегейі; 2-шіден арыз алушыны з айналымында несиелік аражаттарды пайдалануды е жоары шегін білдіреді. Несиелік шектеу ішкі жне сырты болып блінеді. Сырты лимит, Р лтты банкті пруденциалды нормативтер атарында, бір арыз алушыа келетін туекелді е жоары млшері ретінде белгіленеді.

Азастан Республикасыны несиелік серіктестіктері мен ломбардтары, оларды инвестиция нарыын алыптастыруындаы жне дамуындаы маызы

Несиелік серіктестіктераржылы компанияларЛомбардтар жне оларды ызметіаржылы нарыта елеулі орынды белгілі бір шаруашылы субьектілерін аржыландыру мен олара ызмет крсету масатында рылан банк болып табылмайтын зады тланы білдіретін несиелік серіктестіктер алады. Олар з ызметтерін ссудалы жне баса да банктік операцияларды жргізуге елді тиісті мемлекеттік органы берген лицензия негізінде жзеге асырады. Имндай мемлекеттік кілетті орган ретінде елді орталы банкі шыады. Жекелей аланда, азастанда мндай орган Р лтты банкі болып табылады. Несиелік серіктестіктер тмен пайыздар арылы жеке тлаларына салымдарын тарта алады. Сонымен атар, олар шаын бизнесті шаруашылы субьектілеріне немесе жеке тлалара ыса мерзімге лкен емес сомаларда несие беруге ммкіндіктері бар.рылтайшылы келісімшарт негізінде жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында рылан олар з жарысына сйкес ызмет етеді. Несиелік серіктестікті атысушыларыны саны 3-тен кем болмауы керек, олар оны міндеттемелері бойынша жауап береді жне олар енгізген міндетті салымдар мен осымша жарна ны серіктестікті ызметімен байланысты зияндар туекелін ктереді.Несиелік серіктестік з міндеттері бойынша барлы млкімен жауап береді жне зіні атысушыларыны міндеттері бойынша жауап бермейді. Ол коммерциялы йым бола отырып, азастан Республикасыны аржы нарыы мен аржылы йымдарды реттеу жне адаалау жніндегі агенттігіні лицензиясы негізінде жекелеген банктік жне баса да операцияларды орындайды. Несиелік серіктестіктер млкіне меншік ыы негізінде ие болады, жне ол оны атысушыларыны міндетті тлемдері мен осымша жарналары, олар алан табыстар, сондай-а Р занамасымен тиым салынбаан баса да кздер есебінен алыптасады.Несиелік серіктестіктерді мемлекеттік олдау ауыл шаруашылыы ндірісін несиелеу шін тиісті жылды бюджеттерінде арастырылан сома шегінде республикалы жне жергілікті бюджеттерді аражаттары есебінен жзеге асырылуы ммкін. Несиелік серіктестікті рылтайшылы жаттары рылтайшылы келісімшарт жне жары болып табылады.рылтайшылы келісімшартта Р за актілерімен арастырылан мліметтерден баса мыналар болуы кересеріктестікке кіргенде тленетін міндетті салымны е аз шамадаы клемі;атысушыларды міндетті тлемдері тлеу шарттары жне тртіптері;таза табысты блу тртібі;Жарыда Р за актілерімен арастырылан мліметтерден баса мыналар болуы керек:фирманы атауы жне орналасан жері;атысушыларды міндеттері жне ытары;атысуды шарты жне тртібі;жарылы капиталды клемі туралы млімет;атысушыларды осымша жарналарын тлеу шарты жне тртібі;несиелік серіктестікті органдары туралы ереже, шешім абылдау тртібі, соны ішінде, атысушыларды жалпы жиналысында бар жне сынылан атысушыларды трттен ш блігіні кпшілік дауысы ажет сратар бойынша ережелер;несиелік серіктестіктінесиелік серіктестікті органдары арасындаы кілеттіктерді блу;ашаны орналастыру тртібі;жарыа згертулер жне толытыруларды енгізу тртібі;резервтік капиталды олдану жне алыптастыру тртібі.аржы нарыындаы лкен блікті р трлі аржылы компаниялар алады. Олар коммерциялы банктерден ол жетерлік жне арзан несие ала алмайтын жеке тлалар мен ксіпорындара ыса жне орта мерзімді, сонымен атар лизингтік несиелерді беруге негізделеді.Кбіне аржылы компаниялар несиелерді жоары дегейлі туекелмен береді. Бл йымдарды аражаттары банктік несиелер есебінен, коммерциялы ааздарды сатудан, за жне ыса мерзімді міндеттемелерді эмиссиялау есебінен алыптастырылады. Оларды капиталыны негізгі блігі – арыз аражаттары. Оларды меншік капиталына деген араатынасы 10/1. аржылы компанияларды кптеген депозиттік институттардан айырмашылыы – олар са депозиттерді тартпайды.аржылы компанияларды йымдастырушылы-ыты формасы р трлі болуы ммкін: жеке меншік ыындаы корпорациялар, ашы акционерлік оамдар, сонымен атар еншілес ксіпорындар, толыымен ндірушілер, коммерциялы банктерді холдингтік компаниялары, мірді сатандыру бойынша компаниялар немесе баса да корпоративті меншік иелері толы ие болатын ксіпорындар.аржылы компанияларды былайша блуге болады:ттынушылы несиелеумен айналысатын, мысалы шаын ссудалар; ксіпорындарды несиелеумен айналысатын;факторингтік;лизингтік;ипотекалы; инвестициялы компаниялар;алашы йымны німдерін сатып алуды аржыландырумен айналысатын; «кэптивтік» компаниялар; форфейтингті жне т.б.Ломбард дегеніміз –аржы нарыы мен аржылы йымдарды реттеу жне адаалау жніндегі кілетті органны жне Р лтты банкіні тиісті лицензиясы болан кезде лтты валютадаы банктік жне баса да операцияларды трлерімен айналысуа ыы бар, банк болып табылмайтын, зады тланы, коммерциялы йымды білдіреді. Ломбард мынадай операциялармен айналыса алады:ломбардты операциялар: депозитке салынан, жеіл сатылатын баалы ааздарды жне баса да жылжитын млікті кепілге алу арылы ыса мерзімді несие беру;лизингтік ызмет;баалы металдары мен тастары бар шекей бйымдарды сатып алу, кепілге абылдау, есепке алу, сатау жне сату;сейфтік операциялар: сейфтік жшіктерді, шкафтарды жне блмелерді кепілге оюмен оса, жатты трде шыарылатын баалы ааздарды, клиенттерді жаттары мен ндылытарын сатау бойынша ызметтер.Ломбардты, лизингтік операцияларды, баалы металдары мен асыл тастары бар шекей бйымдарды сатып алу, кепілге абылдау, есепке алу, сатау жне сату бойынша операцияларды жргізуге арналан лицензия Р аржы нарыы мен аржылы йымдарды реттеу жне адаалау жніндегі агенттігімен беріледі.Сейфтік операцияларды жргізуге арналан лицензияны белгіленген формада жне тек Агенттікті лицензиясы болан кезде ана Р лтты банк береді.Ломбардтар з ызметін шаруашылы етуші серіктестіктер трінде де рып атара алады. Ломбардты толы атауында міндетті трде «ломбард» сзі болуы тиіс. Ломбардты рылтайшылары мен атысушылары ретінде жеке жне зады тлалар – Р резиденттері жне резидент еместері бола алады. Ломбардты ашуа рсатты алу шін Агенттікке мынадай жаттарды сыну ажет:ашуа рсат беру туралы тініш;рылатын ломбардты рылтай жаттарыны нотариалды трде куландырылан ш данасы: мемлекеттік жне орыс тілдеріндегі рылтай шарты (бар болса) жне жарысы.Егер де рылтай жаттарында згертулер мен толытырулар туындаса, онда олар алдын ала Агенттікпен келісулері керек.рылтай жаттары Р олданысындаы задарына сйкес келмеген жадайларда ломбардты ашуа рсат берілмейді.