Электр тоымен заымдану жадайлары

ндіріс электр ондырыларында айналмалы тоты ш фазалы желісі е кп олданылады. ш фазалы трансформатор (генератор) орамдарыны осылан жерін (нктесін) нейтраль деп атайды. Бл нейтрала жаланан сымды нлдік ткізгіш дейді.

ш фазалы электр желісіні екі трлі нейтраль режимі (жадайы) болады: блектенген (ошауланан) нейтраль жне жерге осылан нейтраль. Ошауланан нейтраль деп жермен жаласпаан нейтралды айтады.

Электр тоымен заымдану ауіптілігіні дрежесі кбінесе адам денесіні то ткізгіштерге алай тиіскендігі (осыландыы) арылы аныталады. Бл тиісу (осылу) р жадайларда электр желісі схемасымен, оны нейтраль (нлдік ткізгіш) режимімен адамны то ткізгішке тиіскен кезінде андай кейіпте (трыста) боландыымен байланысты болады.

Электр желісіні то ткізгіштеріне адамны тиісу формасы екі трлі болады: екі фазалы тиісу жне бір фазалы тиісу.

Екі фазалы тиісу адам денесіні екі мшесімен (мысалы екі олмен, бір олы жне аяымен т.с.с.) электр тоы бар екі фазалы ткізгіштерге тиіскен жадайда болады. Бл жадайда адам организміне электр тоыны толы жмыс істеу кернеуі серін тигізеді.

Мнда адам денесінен тетін тоты кші толы кернеу жне дене кедергісі арылы аныталады.

(1)

Бір фазалы тиісу адам бір мшесімен (мысалы, бір олымен) бір фазалы то ткізгішке тиіскенде болады. Бл жадайда адам организіміне электр тоыны фазалы кернеуі сер етеді. Мнда адам денесінен тетін тоты кші фазалы кернеу жне дене кедергісі арылы аныталады.

немесе (2)

Толы кернеу мен фазалы кернеуді арасында мынадай атынас бар

Сонымен фазалы кернеу толы кернеуден кіші боландытан бір фазалы тиісуді екі фазалы тиісуден анарлым ауіптілігі тмен болады.

Іс жзінде то ткізгіштерге екі фазалы тиісу оиалары сирек кездеседі (3-10%), кбіне бір фазалы тиісу жадайлары болады (90-97%).

Электр заымдарыны ауырлы дрежесі электр желісінде оны нейтралі андай режимде екендігімен байланысты болады.

1. Электр желісіні нейтралі ошауланан. Бл желіде мынадай тиісу жадайлары болуы ммкін (2.2 – сурет).

А. Бір фазалы тиісуде (1-позиция) адам денесінен тетін тоты кші фазалы кернеу жне дене, ая киім, еден, фазалы то ткізгіштер изоляциясыны кедергілері арылы аныталады.

(3)

Мнда R_а – адам денесіні кедергісі, Ом (R_а=1000 Ом те деп алынады).

R_ак – ая киім кедергісі, Ом (табаны су болса R_ак=2000 Ом, ра болса R_ак=25000-500000 Ом).

R_е – еденні кедергісі, Ом (су болса R_е=4-50 Ом, ра болса R_е>2000 Ом).

R_U3 – фазалы то ткізгіштер изоляциясыны кедергісі, Ом.

Біра олайсыз жадайларда (ая киім дымыл немесе темір шегелері бар, еден су немесе материалы то ткізгіш) ая киім мен еденні кедергісі те аз боландытан, оларды есепке алмауа болады. Сонда бір фазалы тиісуде адам денесінен тетін тоты кшін мына тедікпен анытауа болады.

(4)

олайлы жадайда ая киім мен еденні кедергілері лкен боландытан денеден тетін тоты кші азайып, адам шін ауіпсіз болады.

Б. Мндай электр желісінде екі фазалы тиісу (2-позиция) ауіптілігі жоары болады, йткені бл жадайда адам толы кернеуді абылдап, денеден тетін тоты кші болады (25 - формула).

2. Электр желісіні нейтралі жермен осылан. Бл желіде мынадай тиісу жадайлары болуы ммкін (2.3 - сурет).

А. Адам нлдік ткізгішке тиіседі (1-позиция). Бл жадайда ешандай то соу ауіптілігі болмайды. йткені симметриялы жктемесі бар, бзылысы жо, электр желісіні нейтраль ткізгішінде то болмайды немесе те аз болады. Егер фазалы ткізгіштерде то жктемесі симметриялы болмаса немесе сол фазаларды біреуіні изоляциясы блініп, жермен атысы болса, нейтраль ткізгіште то пайда болады. Оны кернеу шамасы лкен болып, то соу ауіпін туызады.

Б. Бір фазаа тиісу (2 позиция). Бл жадайда адама фазалы кенеу серін тигізеді. Мнда денеден тетін тоты кші фазалы кернеу жне дене, ая киім, еден, нейтраль ткізгіштігі жерге осан сым кедергілері арылы аныталады.

(5)

Біра олайсыз жадайларда (жоарыда крсетілген) ая киім, еден, жерге осыш сымны (оны кедергісі 10 Ом арты болмау керек) кедергілері те аз боландытан, оларды есепке алмай, тетін тоты кші тек адам денесіні кедергісімен ана байланысты деп табылады. Ал олайлы жадайда еден мен ая киім кедергілері лкен болады, сол себепті тетін тоты кші кішірейіп, оны ауіптілігі азайады.

В. Фазалы жненлдік ткізгіштерге тиісу. Мысалы, бір олмен фазалы, екінші олмен нлдік ткізгішке тиісу (3-позиция). Бл да бір фазалы тиісу болып есептеледі, сондытан адама фазалы кернеу мен денені кедергісі арылы аныталады.

Егер бір фазалы тиісуден екі жадайын салыстырса (2 жне 3 позицияны), бірінші жадайда бірнеше кедергілерді осындысы боландытан (кейбіреулеріні шамасы аз болса да), денеге сер ететін тоты кші едуір кішірейіп, ауіптілігі азайады. Ал екінші жадайда тек адам денесіні кедергісі ана боландытан, тоты кші лкейтіліп, ауіптілігі жоарлайды.

Г. Екі фазалы тиісу (4-позиция). Бл жадайда адама толы жмыс кернеуі сер етеді, тетін тоты кші лкен, ауіптілігі те зор болады.

Жоарыда келтірілген мліметтерден круге болады – нейтралі ошауланан электр желісінде бір фазалы тиісу, нейтралі жерге осылан электр желісіндегі бір фазалы тиісуден едуін ауіпсіз болады. йткені бірінші жадайда фазалы ткізгіштер изоляциясыны кедергісі те лкен боландытан, екінші жадайа араанда, денеден тетін тоты кші біршама кіші болады.

Сондытан то соу жнінде ауіптілігі жоары жадайларда нейтралі ошауланан электр желісін пайдалану тиімді болады.

Іс жзінде топен заымдану оиалары баса жадайларда да болуы ммкін. Мселен, электр тоы жайылу зонасында. Бл зона фазалы то ткізгішті зіліп жерге тскенде, электр ондырыны корпусында пайда болан тоты сым ткізгіш арылы жерге ткенде таы баса себептермен пайда болады. Электр тоы жайылу зонасыны радиусы 20 м дейін болады. Егер адам осы зонаны ішінде болса, оан адымды кернеуі серін тигізеді. Адымды кернеу деп электр тоыны жайылу зонасында аралыы адам адымына те (0,8 м) екі нктені арасындаы кернеуді айтады, ол те U_a=U₂-U₁, B (2.4 - сурет).

Зонаны ортасына арай жргенде жне адым лкейгенде адымды кернеу шамасы жоарлайды, керісінше – тмендейді. Бл зонадан ауіпсіз шыу шін са адымдармен немесе диэлектрикалы ая киім киіп шыу керек.

 

2.5 – сурет. Адымды кернеуі.

 

2.6-сурет. Бір фазалы то желісіні ауіпі:

а – жекеленген желі сымына жанасу слбасы; б – эквивалентті слба; в – жерленген полюсы бар желіні жерленбеген сымына жанасу слбасы; г – ааулы желі сымына жанасу слбасы; д – орта нктесі жерленген желіні сымына жанасу; е – желіні екі сымына жанасу

2.7 – сурет. Жекеленген нейтралды ш фазалы электр желісіні ауіпі.

 

р трлі механизмдерді блшектерінде йкеліс арылы пайда болатын статикалы электр зарядымен аданы заымдануы ммкін. Оны кернеу шамасы бірнеше мы вольта дейін болуы ммкін. Мндай статикалы электр зарядтарымен зарядталан механизмдерге тиіскен жадайда, статикалы электр разряды болып, адамды жарааттандыру ммкін. Сондытан механизмде йкелісті салдарынан электр зарядтары пайда болып, корпусында жиналмау шін, оны сым арылы жерлендіру керек.