Сумен амтамасыз ету, канализация, жмыс аймаы ауасы
Шаруашылыты сумен амтамасыз ету, канализация шаралары бірнеше жаттарда крсетілген.
ЖЭС территориясында блек канализация болу керек: жмысты, ндірістік быланбаан аын суы, мнай німдерімен быланан аын суы, кмір гіндісі, тоза мен быланан ндірістік аын су.
Су бырлары, канализация рылыстарын олданан кезде ауіпті, зиянды факторлар болады: ралдарды озалмалы блшектері, шып кеткен, лаан ралдар, заттар, газдарды атылыс ауіпті оспасыны рылуы, ауаны тменгі t-сы мен ылалдылыы, шу мен дірілді жоары дегейі, кернеуді ауіпті дегейі, зиян, улы сер ететін газ оспасы, аын суа тскен жаныш оспалар, микроорганизмдер. Сондытан Т ата сатау керек.
Су жру, канализация рылысына ызмет ететін ызметкер Ебек ауіпсіздік техника ережелерін тіп, медициналы тексеріс жне микроорганизмдерге арсы прививка алу керек. Бл жмыстара рсат, жмыс орнында нсау жне наряд арылы жреді, сонымен атар жеке орау ралдарын (ауіпсіз белдігі, противогаз, оттегі ошаулама ралдары, газ индикаторлары, аккумуляторлы шам, оршау, ауіпсіздік белгілері, орау кзілдірігі, каска, диэлектрлік олаптар).
Жмыс аймаы ауасы – еденнен не аланан 2 м биіктікке дейінгі, жмыскерді траты не уаытша жмыс орны. Жмыс орны аймаыны белгісі t, v, 
болу керек. Блар олайсыз болан кезде, адама за уаыт сер етсе, ебек німділігі тмендеп, ртрлі аурулара келіп соады. Ылалдылы адам организіміні термореттеуішіне сер етеді. ртрлі энергетикалы объект аймаыны жмыс аймаы ртрлі. Басару аланы операторыны жмыс аймаы, азан, турбина, энергоблок машинист – операторларыны жмыс аймаынан блек кестеде t-pa, v, оптималды мндері крсетілген. 
осы мндерде организмде алыпты функционалды жылу кйі болады. Бл параметрлерден баса ауада зиянды заттар да болады.
Зиянды заттар организмге сер етуіне байланысты 4 класа блінеді: ттенше ауіпті, жоары ауіпті, орташа ауіпті, аз ауіпті.
Ауадаы зиянды заттар бекітілген шекті рсат етілген концентрациядан аспауы керек. Мысалы: ацетон – 200 мг/м3, дихлорэтан – 10 мг/м3, тоза аэрозолы: ысты сланц клі – 4 мг/м3, кокс – 6 мг/м3, тас кмір – 10 мг/м3.
Жылу сулелену - t-pa абсолютті нлден жоары боланда пайда болады: инфраызыл сулелену – 760-540 мкм. И сулелену – бу генераторы, турбина, бу бырларыны ызан беттерінде. Бдан орану шін жылу ошауламасы, жылу шыаратын беттерді суыту, суле шыару кздерін аландау, Ж, дем алу мен жмысты рационалды кестесі.
алалануа шаылысу материалдары альфоль, алюминий табаы, а темір, алюминий бояулар. Кей кездерде ауа душы олданылады. Ол жмыс орнына белгілі параметрлермен беріледі. Организмні су – тз тепе-тедігін сатау шін бір жмыскерге 1,5 – 3 л су жазда беріледі (газ-су, шай т.б.).
Газ-бу блінуден сатану. Кміртегі тотыы – Ni, W, N, Si тотыы. Турбина цехында 0-70 мг/м3. Одан орану шін жергілікті тарту желдеткіші олданылады. Газ-тоза аулау ралдары – дем алу органдарын орауа противогаз киіледі.
Шанан орану
Кптеген технологиялы рдістер кезінде ауа ортасына ша блінеді. Ша – бл ауада немесе ндірістік газдарда біраз уаыт бойы алып жретін са атты заттар.
Шадар химиялы раммен, блшектерді лшемі мен пішінімен, оларды тыыздыымен, электрлік, магниттік жне баса да асиеттермен сипатталады.
I. Жаратылуы бойынша
 |
II. Жасалуы бойынша
кздер
 |
III. Дисперсілігі бойынша
 |
3.2-сурет. ндіріс шаыны жіктелуі.
3.3-сурет. ндірістік микроклимат трлері.
Шаны сатану дрежесі оны дисперстілігі деп атайды. Дисперстік рам – бл жалпы массадан пайыз (%) трінде белгіленген белгілі бір лшемді блшектер массаларыны осындысы. Бл кезде бкіл шаны массасы блек фракциялара блінеді. Фракция деп лшемдері тменгі жне жоары шектер ретінде абылданан мндерді аныталан бір интервалында жататын блшектерді млшерін атайды.
3.1 кесте
Зиянды заттар ауіпсіздік кластары
| Крсеткіштер атаулары | ауіпсіздік кластары | |||
| Ауа жмыс аймаыны шекті рсат етілген (ШРЕ) концентрациясы, мг/м3 | 0,1 кем | 0,1-1,0 | 1,0-10,0 | 100 кп |
| лтабара кіргендегі орташа лім млшері, мг/м3 | <<15 | 15-150 | 151-5000 | >>5000 |
| Теріге жаандаы орташа лім млшері, мг/м3 | <<100 | 100-500 | 501-2500 | >>2500 |
| Ауадаы орташа лім концентрациясы, мг/м3 | <<500 | 500-5000 | 5001-50000 | >50000 |
| Ммкіндігі ингаляция- лы улану коэффициенті | 300 кп | 300...30 | 29-3 | 3-тен аз |
| сер ету аймаы | 6,0 аз | 6,0...18,0 | 18,1-54,0 | 54-тен кп |
| р мезгілде сер ету аймаы | 10,0 кп | 10,0-5,0 | 4,9-2,5 | 2,5аз |
3.2 кесте
Оптималды жне шекті ндірістік блмені жмыс аймаыны микроклимат параметрлері
| Жыл мерзімі | Жмыс ауырлыы категориясы | Ауа температурасы, оС | Ауаны салыстырмалы ылалдылыы, оС | озалу жылдамдыы, м/с | ||||||
| оптималды | Шекті шекара | Оптималды | Шекті кп емес | оптималды кп емес | Шекті | |||||
| жоары | Тменгі | |||||||||
| Жмыс орнында | ||||||||||
| траты | трасыз | Траты | трасыз | |||||||
| Суы | Жеіл Ia | 22...24 | 0,1 | 0,1кп емес | ||||||
| Iб | 21...23 | 0,1 | 0,2 | |||||||
| IIа | 19...90 | 40...60 | 0,2 | 0,3 | ||||||
| IIб | 17...19 | 0,2 | 0,4 | |||||||
| Ауыр III | 16...18 | 0,3 | 0,5 | |||||||
| Жылы | Жеіл Iа | 25...25 | 55(28оС) | 0,1 | 0,01...0,2 | |||||
| Iб | 22...24 | 60(27оС) | 0,2 | 0,1...0,3 | ||||||
| Орта ауырлыты Iiа | 21...23 | 40...60 | 65(26оС) | |||||||
| IIб | 20...22 | 70(25оС) | 0,3 | 0,2...0,5 | ||||||
| Ауыр III | 18...20 | 70(24оС) | 0,4 | 0,2...0,6 |
Блшектерді алып шу жылдамдыы деп оларды тыны ауада ауырлы кші серінен тну жылдамдыын атайды. алып шу жылдамдыты ша стауына аппараттарды есептеген кезде олданады. Ша блшектеріні пішіні дрыс емес боландытан, блшектерді лшемі ретінде оларды эквиваленттік диаметрін абылдайды. Эквиваленттік диаметр – бл алып шу жылдамдыы наты ша блшегіні алып шу жылдамдыы мен шартты шар тріздес блшекті диаметрі.
Ша адам азасына те зиянды болып келеді. Шаны серінен пневмоканиоздар, экземалар, дерматиттер, конъюктевиттер жне т.б. сияты аурулар пайда болады. Ша са болан сайын оны адама ауіпі жоары болады. Блшектеріні лшемі 0,2-7 мкм аралыында жататын ша адам азасына е ауіпті болып келеді, йткені олар дем алан кезде кпеде алып ойып, жинаталаннан со ауруды себебі болады. Ша адам азасына тыныс алу органдары, ішек-арын жолы жне тері арылы тседі.
ндірістік блмелерді уе ортасыны шамен ластануыны алдын алу жне жмыскерлерді шаны серінен орау шін келесі шараларды кешені жргізу ажет:
- ндірістік рдістерді максимальді механизациялау жне автоматтандыру. Бл шара интенсивті ша бліну зоналарында болатын адамдарды санын не тмендетеді, не млде жолды.
- шадалатын материалдарды тасымалдау шін герметикалы рылыларды, герметикалы жабдытарды олдану. Мысалы, сорыш тріндегі пневматикалы клікті рылыларын олдану кліктік мселелермен оса санитарлы-гигиеналы мселелерді шешеді, йткені блмелерді ауа ортасына ша блінбейді. Осындай сас мселелерді гидроклікте шешеді.
- дымылдатылан сусымасы материалдарды олдану. Е жиі форсункалар кмегімен суды шашырату олданылыда.
- тиімді аспирациялы рылыларды олдану. рыдыс материалдарын ндірістік заводтарда мндай рылылар газобетонды, аашта, пластмасы жне баса да материалдарды механикалы ндеген кезде пайда болатын алдытар мен шады жоюа ммкіндік береді. Аспирациялы рылыларды рылыс материалдарын гіткен, тасымалдаан, араластыран кезде, бйымдарды днекерлеген, кескен т.б. кездерде олданылады.
- вакуумды рылылар (жылжымасы немесе стационарлы) кмегімен блмелерді шаны жне жйелі трде жинап отыру. Е тиімдісі стационалы рылылар, олар блмені шаын те сапалы жинайды.
- блмеге берілер жне ауаа латырылар алдында вентиляциялы ауаны шанан тазалау. Бл жадайда латырылатын вентиляциялы ауаны атмосфераны жоары абаттарына кеткен жо, онда ол жасы таратылады жне оршаан ортаа кері сері тмендейді.
- шанан жеке орану ралы ретінде респираторды, кзілдіріктерді жне шаа арсы арнайы киімді олдану.
Ауаны шанан тазалау шін ша стаыштар мен фильтрлерді олданады.
Келесі ша стаыштар аппараттар бар:
- ра механикалы ша стаыштар (алып жрген блшектер газдар сырты механикалы кшті кмегімен блінеді);
- дымыл ша стаыштар (алып жрген блшектер газдар сйы жуу арылы блінеді);
- электрлік ша стаыштар (ша блшектері газ аынынан электр кштері серінен блінеді);
- аралас осылан ша стаыштар (бір уаытта тазалауды ртрлі принциптері олданылады).
Функционалды міндеттері бойныша ша стаыш аспаптар екі трге блінеді: 1) желдету жне кондиционерлеу жйелеріндегі сорып келген ауаны тазалау шін; 2) нерксіптік желдету жйелерімен атмосфераа латырылатын ауа мен газды тазалау шін.
Ша стаыштар мен сзгіштерді нерксіптік олдануын сипаттайтын негізгі техника-экономикалы крсеткіштері келесі:
- уаыт бірілігінде шанан тазартылатын ауаны клемімен аныталатын німділігі (немесе аппаратты ткізу абілеті м3/са, м3/с);
- тазартылан ауаны туіне аппаратты аэродинамикалы арсыласуы (Па). Ол аппарата кіруіндегі жне одан шыуындаы толы ысымдарды айырымымен аныталады, атап айтанда:
- тазалауды жалпы коэффициенті немесе ша стауды жалпы тиімділігі. Ол аппаратпен сталан ша массасыны сол аппарата ластанан ауамен бірге тскен ша массасына атынасымен аныталады, ол салыстырмалы бірліктерде немесе %-да лшенеді:
- тазалауды фракциялы коэффициенті, атап айтанда аппаратты ша стануыны ірілігі ртрлі фракциялара атынасы (бірлік блшектерінде немесе %-да лшенеді):
Мндаы Фкіру, Фшыу – ауадаы фракцияларыны болуы (сйкесінше ша стаушыа кірудегі жне одан шыудаы).
рылымы жне пайдалануы бойынша е арапайым болып келетін – ша тдырыш камералар, оларды ауадан ша блшектеріні блінуі сол камерадан ауа ткен кезде ауырлы кшіні сер етуінен жреді. Бл рылылар шады дрекі тазалайды, оларды ша стау тиімділігі 50-60% райды. Камерадаы ауаны озалу жылдамдыы ламинарлы озалысты амтамасыз ету шартынан тадалады жне детте 0,2 ... 0,8 м/с райды. Камераларды аэродинамикалы кедергісі жоары емес 8,0 ... 10 Па те.
Ша стаыштар камераларыны тиімділігін жоарлату масатында оларды биіктігі бойынша таталармен блінеді, олар тнан шанан аылып трады. Осы масат шін лабиринт тріздес ша тндырыш камералар олданылады.
Орталытан сырта тебуші ша блгіштер циклондар кеірек олданылады, оларды рылымы арапайым боландыымен ауаны шанан тазарту дрежесі жоары болады (80 ... 90%).
Циклонны рылымы: цилиндрлік корпус, оан тангенциальдік дістер кіретін бырша жаланан; тменгі конусты блігі; шыатын бырша. 16-20 м/с жылдамдыпен циклона кіретін шадалан ауа айналмалы озалып, тменге тседі. Бл жадайда ша блшектері инерция кштеріні серінен аппаратты іргелеріне латырылады жне олардан тайанап, бункерге тседі. Тазаланан ауаны аымы жоарыа арай брылып, шыатын бырша арылы циклоннан шыады.
Ша стау тиімділігі циклона кірер ауаны жылдамдыы жоарылаан сайын седі, біра те лкен жылдамды кезінде ауа ортасыны турбуляциясы жоарылайды да циклонны тиімділігі тмендейді. Ауаны максимальді жылдамдыы 20 м/с-тен аспау керек. Осы аппараттарды тиімділігі оларды диаметрлеріне де байланысты диаметр лайан сайын тиімділігі тмендейді, сондытан циклондарды диаметрі 1 м-ден аспау керек.
Циклондарды гидравликалы кедергісі 500 ... 1100 Па шамасында болады, ол аппаратты рылымы мен оан кіретін ауаны жалдамдыына байланысты.
Жедік сзгіштер ра жабыспайтын шадарды стау арналан. Оларды негізгі жмыс істейтін элементтері – мата жедер, олар сілкитін рылыа ілініп, герметикалы металл корпуста орналасады. Жедерді тменгі ашы шеттері бункермен жаланан. Жедерді маталары арылы тетін ауаны шаы соларды бетінде алып, тазартылан ауа вентилятормен сзгішпен шыарылады. Матаны бетіне жиналан шаны зі де сзгіш болып келеді де, ша стау тиімділігі жоарылайды. Жедер матасын шанан тазарту оларды сілку арылы орындалады, ол шін автоматты трде жмыс істейтін сілкитін механизм орналастырады. Фильтрлерді кбісінде жедерді сілку мен оса, оларды айта рлеу орындалады – шанан жасыра тазарту шін.
Фильтрлер кп секциялы болып орындалады. Бір секция аытылан кезде басалары жмыс істей береді. Фильтрлер сорыш жне рлегіш типті болады.
Жедік сзгіштерді ша стау тиімділігі 90 ... 99%. Матаа келетін ауа жктемесі 50 ... 80 м3/(м2·са) шамасында болады. Сзгішті гидравликалы кедергісі жедерді шадалу дрежесіне арай 1 ... 2,5 кПа шамасында болады.
Электрлік сзгіштер рылыс нерксібіні мекемелерінде ке тараан. Бл аппараттарда ша блшектеріні ауадан бліну кернеулігі жоары статикалы электрлік рісті серінен жреді. Іргелері жерге жаланан жне тндыру электродтары болып келетін металды корпуста траты то кзімен жаланан корондаушы электродтар орналасан. Тзетілген тоты кернеуі 30 ... 100 кВ.
Кері зарядталан электродтар айналасында электр рісі пайда болады. Электр сзгіш арылы тетін шадалан ауа иондалады, оны салдарынан ша блшектері кері зарядталады, олар сзгіш іргелеріне арай жреді де солара тады, тыыз абат пайда болады. Тндырыш электродтар азу немесе діріл арылы тазартылады, кейде сумен жуылады.
Электр сзгіштерді ша стау тиімділігі те жоары – 99,9%, бл сзгіштер лшемдері ртрлі блшектерді стайды. Бл аппараттарды артышылытары: тмен гидравликалы кедергі 100 ... 150 Па, пайдалану немділігі, газдарды жоары температуралары кезінде оларды тазалау ммкіндігі (450оС дейін).
Дымыл ша стаыштар тере тазарту аппараттары болып келеді, оларды ша стау тиімділігі те жоары. Бл аппараттарды сталатын ша сумен жасы араласып, атаймай, атты тбаларды пайда болдырмайтын кезде олдану керек.
Осындай типті аппараттарды ішінен е жиі олданылатыны су абыршыы бар циклон (ЛИОТ). Оны тік цилиндрлік корпусы бар, бны тменгі жаына тангециальдік жолмен тазартылатын ауа келінеді, одан ол 
шыу быршасы арылы атмосфераа латырылады.
Ауа аыны айналан кезде одан ортадан тебуші кштер серінен ша блшектері блінеді, олар аппаратты іргелерінен стіден аып тран сумен жуылады. Су аппаратты іргелеріне су беруші саина жне бірнеше тангенциальдік орналасан быршалар арылы беріледі, жне аппаратты іргелерімен жатпай су абыршаы ретінде аады. Пайда болатын оыс (шлам) бункерге жиналады. Бл аппараттарды тиімділігі 99,0 ... 99,5%, ысым шыындары 400-800 Па. Аппаратты металл іргелерін бзатын агрессивті газдарды шанан тазалаан кезде, іргелер ішкі жаынан ышыла траты заттармен жабылады.
Кбіктік ша стаыштарды да пайдалану крсеткіштері те жоары. Мндай аппараттар цилиндрлік металл корпустан трады, оны ішінде клдене тор орналасан. Тора су беріледі, оны астынан тазартылан ауа теді. Бл кезде торда кбік пайда болады, оны биіктігі аызу іргешені биіктігіне байланысты, детте оны биіктігі 80-100 мм. Су тамшысы ретінде аз кетуі шін, аппаратты стінгі жаында тамшы стаушы орналасады, ол лабиринттік каналдары бар тор ретінде орныдалан.
