Аржыны айрышалыты белгілері

 

Экономикалы категория ретіндегі аржыны мазмнын райтын атынастарды згешелігі оларды крінісіні рашан ашалай нысаны болатындыында. аржы рашан экономикалы жйе шеберіндегі оамды дайы ндірісті р трлі субъектілері арасындаы ашалай жне тек ашалай атынастарды ана білдіреді. Сондытан аржылы атынастарды ашалай сипаты – аржыны маызды белгісі. аржыны ашалай сипаты оны жзеге асыруды нысанын жне аржыны нды экономикалы категориялара тиіcтілігін баса крсетеді.

аржылы атынастар зіні негізінде дайындірістік атынастар болып табылады. аржылы атынастарды дайындірістік сипаты экономикалы категория ретінде оларды айрыша белгісі болып табылады.

аржылы атынастарды ашалай сипаты мен дайындірістік сипаты аржыны аса маызды белгілері болып табылады, біра оны аты белгілері емес, йткені бл белгілер бааа да, ебекке аы тлеуге де, кредитке де орта.

аржыны натылы жмсауа арналан трлі масатты ашалай орларды озалысында крінуі оны маызды ерекше белгісі болып табылады. Ашалай орлар, істі шын мнінде, аржылы атынастарды объектілері болып табылады.

Натылы жмсауа арналан ашалай-аржылы орлар оамды ндіріс атысушыларыны барлыында, ндірістік емес сферада аржылы дістерді кмегімен жасалады. дістер аржылы атынастарда іс-рекетті амалдары ретінде директивалы[*], яни ажетті, сзсіз болатын, міндетті сипатты игеріп алады, бл экономиканы реттеуді ажеттігімен жне оамды дамуды масаттарына арналан ашалай ресурстарды пайдалануды клемдері мен баыттарын алдын ала арастыру ажеттілігімен байланысты болады. Сз жо, дістерді тадау ылыми ізденіс пен оам дамуыны белгілі бір кезеіні объективті алы шарттары арылы айындалады.

Ашалай аражаттар экономикалы мірде, деттегідей, баламалы, яни тауар жне ашалай нысандардаы нны те (бірдей) озалысы негізінде пайдаланылады. Баламалылы белгісі баса экономикалы категорияларды – бааны, ебекаыны, кредитті іс-рекетіне тн. Ашалай орларды бкіл ашалай аражаттардан блініп тратын ерекшелігі сол, олар экономиканы басаруды барлы дегейлерінде ашалай нысандаы нны біржаты озалысыны негізінде жасалады. Кез келген аржылы операция осындай ерекшелікпен (салытар, табыстан (пайдадан) аударылатын аударымдар, шыыстарды аржыландыру, субвенциялар жне т.б.), яни баламасыздыпен сипатталады. Салалы аржыларда орлардаы ашаны ішкі шаруашылыты масатты ошаулануыны сас аидаты олданылады.

Сйтіп, аржыны аралан згеше белгілері бл экономикалы категорияны ашалай атынастарды бкіл жиынтыынан млтіксіз бліп алуа ммкіндік береді, рі аржыны згешелігін, ерекшелігін атап крсетеді. Баса бірде-бір нды экономикалы категория белгілерді жоарыда аталан жиынтыын иемдене алмайды. Егер белгілерді алашы екеуі – аржылы атынастарды ашалай сипаты мен дайындірістік сипаты аржылы атынастарды рісін тежеп отыратын болса, аржыа тн ор нысаны – міндетті сипаты, біржаты тртіптегі н озалысыны баламасызды сипаты – экономикалы категория ретіндегі аржыны айырыша ерекшеліктерін баса крсетеді.

аржыны атысуынсыз оамды німні жеке бліктерге блінуі ммкін емес. аржы оамды німді жасау мен пайдалану арасындаы байланыстырушы буын болып табылады.

зіні материалды тлалануы бойынша аржы – оамны ажеттіліктері мен ндірісті дамуы шін пайдаланылатын мемлекетті, оны муниципалды рылымдарыны, шаруашылы жргізуші субъектілерді ашалай орлары Длірек айтанда, бл – елді аржылы ресурстары.

Біра мндай сипаттама жеткіліксіз, йткені экономикалы категория ретіндегі аржыны мні оны маызды болып табылатын санды жаында емес, бл категорияны жмыс істеуі тек оан тн функцияларды орындау кезінде пайда болатын оамды атынастарды мазмнында ашылады. Мндай тсілдемеде аржы дегеніміз бл шаруашылы жргізуші субъектілерде жне мемлекетте ашалай табыстарды, орланымдарды жне орларды алыптастыру жне пайдалану жолымен оларды сан алуан мтаждарын анааттандыру шін оамды німді жасау жне оны ныны озалысын амтамасыз ететін дайы ндіріс дерісін деп айда болатын экономикалы атынастар.

Сонымен жоарыда айтыландарды негізінде аржыа мынадай тсініктеме беруге болады: аржы – бл: 1) ашалай орларды жасау, блу, айта блу жне пайдалану дерісіндегі атынастарды бейнелеп крсететін экономикалы категория; 2) ашамен айналысу жне оны басару практикасы; 3) андай да бір жобаа атысатын капитал; е алдымен жаа істі бастау шін алынатын капитал; 4) белгілі бір, сіресе аржы компаниясы жасаан масата арналан ашалай арыз.