Аржы занамасы жйесіндегі аржылы-ыты актілер

аржылы ызметті жзеге асыру кезінде зіні кілеттікті шегінде аржылы ресурстарды жмылдыру, блу жне пайдалану, оларды жмсауа баылау жргізу, аржы жоспарларын жне мемлекет алдындаы аржылы міндеттемелерді орындау жніндегі аржылы атынастарды реттейтін, сонымен бірге бл атынастарды атысушыларына басшылы ететін белгілі бір аржылы-ыты актілер абылданады.

аржылы-ыты актілер дегеніміз арастырылан нысанда абылданан жне зады салдары бар укілетті органдарды оларды зырына кіретін аржылы ызметті мселелері жніндегі шешімдер. Бл актілер аржылы-ыты нормаларды белгілейді, згертеді немесе бзады немесе натылы ыты атынастарды пайда болуыны, тотатылуыны, згеруіні негізін атарады. аржылы- ыты актілерді жиынтыы аржы занамасын райды.

аржылы ызметті сол немесе зге ыты нысандарды олдану реттелінетін атынастарды маызымен жне мазмнымен айындалады. Мселен заи акт за жне траты аржылы атынастарды бейнелеп крсетеді жне оны Парламент бекітеді; ыса атынастарды, мысалы республикалы бюджет туралы зады да елді леуметтік-экономикалы мірі шін мндай актіні мнділігіне арай осы орган бекітеді. Заи емес аржы нысандары аымдаы аржылы ызметте іс-рекет етеді; олара мыналар жатады: аржы жне салы органдарыны аппаратында кеестер ткізу, ксіпорындарды аржы службасына нсаулы беру, бюджеттерді депутаттарды жиналысыны бекітуіне зірлеу кезіндегі комиссияларды мжілістерін ткізу жне т.б.

аржылы-ыты актілер заи негіздер бойынша нормативтік жне дара, занамалы жне осалы, жоспарлы-аржылы болып блінеді.

Нормативтіктерге біртекті аржылы атынастарды тобын реттейтін актілер жатады; бл актілерде оларды атысушыларыны жалпы ережелері, яни ыты нормалары болады жне детте за уаыт іс-рекет етеді. Олар ксіпорындар мен азаматтарды мемлекет алдындаы аржылы міндеттіліктерін, белгіленген тлемдерді есептеуді тртібін, тлеушілерді трпатты белгілерін жне баса шарттарын белгілейді.

Дара актілер ыты нормаларды белгілі бір тлеушіге немесе аражаттарды алушыа атысты натылайды. Занамалы актілер – бл Парламент шыаратын задар мен аулылар, Президентті Жарлытары.

Заа туелді актілер – бл заа негізделген жне зады атаруа абылданан актілер: басаруды салалы жне жоары органдарыны бйрытары, аржы министрлігі мен Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігіні нсаулытары, лауазымды адамдарды айсы бір іс-рекеттерге рсат етуі туралы орлары жне т.б.

Жоспарлы-аржылы актілерді аландарынан айырмашылыы сол олар зара аржы саласындаы белгілі бір кезеге арналан натылы тапсырмалар болады, яни олар аржылы ресурстарды жмылдыру, блу жне пайдалану жніндегі жоспарлар болып табылады; бан бюджеттерді барлы трлері, ксіпорындар мен йымдарды аржы жоспарлары, бюджеттік аржыландырудаы мемлекеттік мекемелерді шыындарын аржыландыруды дара жоспарлары (шыыстарды сметалары) жатады.

оамны саяси жне экономикалы мірін демократияландыру, экономикалы реформа шаруашылы ызметті мемлекеттік ыты реттеуге кз арасты тбегейлі згертулерді ажет етеді.Бл талаптара экономикалы реформаны дамуындаы жаа кезеді ашуа, ндірістік атынастарды тбірлі згерту шін негіз жасауа шаыратын негіз алаушы занамалы актілер сай келеді: меншік туралы, мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру туралы, жер жне жер атынастары туралы, ксіпорындар туралы, бюджет жне салы жйесі туралы, шаруашылы ызмет бостандыы жне ксіпкерлікті дамыту туралы, сырты экономикалы ызметті йымдастыру туралы, банктер жне банктік ызмет туралы, саты ызметі туралы, банкротты туралы, шетелдік инвестициялар туралы, азаматтарды зейнетаымен амтамасыз ету туралы жне баса задар. Аталан задар аржылы атынастарды да оса, оамдаы леуметтік-экономикалы атынастарды ыты реттеуді жасау шін база болып табылады. зіні табиаты бойынша бл задар рынокты экономиканы жаа лгісін жасауа, ндіріс тиімділігін за мерзімдегі жне траты факторлар ретіндегі аржылы атынастарды дамытуа бадарланан. Шаруашылы мір, экономикалы зара атынастар, аржылы ызмет ірлерді, ксіпорындарды, йымдарды жне баса шаруашылы жргізуші субъектілерді натылы дербестігін амтамасыз ететін жаа занамалы негізбен реттеліп отыруы тиіс.