Кесте. азастан Республикасыны жергілікті бюджеттері
кірістерімен шыыстарыны клемі жне рылымы (2008 ж)
| Тсімдерді атауы млрд. | млрд. тенге | жиын а, % | мем. бюд-жетке % |
| І. КІРІСТЕР | 1830,1 | 100,0 | 45,4 |
| Салыты тсімдер | 748,1 | 40,9 | 26,5 |
| Салыты емес тсімдер | 13,2 | 0,7 | 15,4 |
| Негізгі капиталды сатудан тскен тсімдер | 48,4 | 2,6 | 84,5 |
| Трансферттер тсімдері | 1020,4 | 55,8 | |
| ІІ. ШЫЫНДАР | 1798,8 | 100,0 | 53,0 |
| Жалпы сипаттаы мемлекеттік ызметтер | 78,3 | 4,4 | 34,9 |
| ораныс | 12,3 | 0,7 | 5,5 |
| оамды тртіп, ауіпсіздік, ы-ты, сот, ылмысты – атару ызметі | 51,6 | 2,9 | 19,0 |
| Білім беру | 475,7 | 26,5 | 83,1 |
| Денсаулы сатау | 320,8 | 17,8 | 88,3 |
| леуметтік кмек жне леуметтік амсыздандыру | 61,9 | 3,4 | 9,9 |
| Трын й-коммуналды шаруа-шылыы | 231,9 | 12,9 | 99,1 |
| Мдениет, спорт, туризм жне апарат-ты кеістік | 108,5 | 6,0 | 66,2 |
| Отын-энергетика кешені жне жер ойнауын пайдалану | 42,1 | 2,3 | 69,6 |
| Ауыл, су, орман, балы шаруашылыы, ерекше оралатын табии ауматар, оршаан ортаны жне жануарлар дниесін орау, жер атынастары | 72,2 | 4,0 | 42,4 |
| нерксіп, сулет, ала рылысы жне рылыс ызметі | 39,1 | 2,2 | 97,5 |
| Клік жне коммуникация | 198,2 | 11,0 | 59,6 |
| Басадай шыындар | 11,2 | 0,6 | 11,6 |
| Борыша ызмет крсету | 0,6 | 0,04 | 1,1 |
| Трансферттер | 94,4 | 5,2 | |
| ІІІ. ОПЕРАЦИЯЛЫ САЛЬДО | 31,4 | 4,9 | |
| IV. ТАЗА БЮДЖЕТТІК КРЕДИТТЕУ | 7,5 | 17,5 | |
| Бюджеттік кредиттер | 8,1 | 17,1 | |
| Бюджеттік кредиттерді теу | 0,6 | 13,5 | |
| V. АРЖЫЛЫ АКТИВТЕРМЕН ОПЕРАЦИЯЛАР БОЙЫНША САЛЬДО | 36,7 | 3,9 | |
| аржылы активтерді сатып алу | 38,0 | 4,1 | |
| Мемлекетті аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдер | 1,2 | 92,3 | |
| VI. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫЫ (ПРОФИЦИТІ) | -12,8 | 3,8 | |
| VII. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫЫН АРЖЫЛАНДЫРУ (ПРОФИЦИТТІ ПАЙДАЛАНУ) | 12,8 | 3,8 | |
| арыздарды теу |
Дереккз: аржы министрлігіні статистикалы бюллетені.
азастан бойынша орта есеппен жергілікті бюджеттерге тсетін тсімдерді жекелеген санаттарыны арасындаы ара салмаы 15.1 кестені мліметтері бойынша республикалы бюджеттен берілетін трансферттерді басымдыымен (55,8%) алыптасып отыр; салыты тсімдер, жоарыда атып тілгендей, 40,9%-ды райды, оларды ішінен леуметтік салы – 13,7%, жеке табыс салыы – 14,6% басым болып отыр.
Сйтіп, тсімдерді екінші кзі республикалы бюджеттен берілетін трансферттер болып табылады. йтседе, орта есеппен, олар тсімдерді 55,8%-ын ранмен, біратар субвенциялы облыстарды (Шымкент, Жамбыл, Солтстік азастан, Амола облыстары) бюджеттерінде леуметтік-экономикалы ажет-тіліктерді аржыландыруды олайлы дегейіне жету шін меншікті салыты жне баса тсімдерді жетіспейтіндігінен бл тсім кзі 70 пайыза дейін барады. Бл мндай облыстарды салы базасыны нашарлыымен байланысты.
Бл аспектіде республикалы бюджет арылы бюджеттік алынымдар мен субвенциялар механизміні кмегімен тсімдерді айта блу проблемасы ккейтесті болып табылады, яни объективті аидаттара негізделген бл механизмді мегеріп алуды ажет етеді. Мысала, Алматы ірінде айтарлытай сйкессіздіктер бар: тек Алматы аласыны табысты леуеті бкіл мемлекеттік бюджетті 25%-а жуыын райды, бл уаытта ала бюджетіні шыыстары мемлекеттік бюджет шыыстарыны 7%-ын райды, бл ала бойынша жиналатын тсімдерді 2/3-сі республикалы бюджетке жмылдырылатынды білдіреді. Оны стіне, алан 1/3 блігінен ала бюджеті республикалы бюджетке бюджеттік алынымдар трінде тсімдерді таы жартысын аударады. арсы жадайда Алматы облысыны жалпымемлекеттік луетте 2,6% салыты луеті бола отырып, мемлекеттік бюджет жиыныны 4%-дан жоары шыынын жасайды, яни бюджет субвенциялар есебінен 50%-ын алыптастырады.
Жергілікті бюджеттерді проблемасы сондай-а оларды меншігін райтын шаруашылы салалары (трын й-коммуналды шаруашылыы, мдениет жне шыармашылы мекемелері, коммуналды инфрарылым – су быры, клік, тазалау службасы жне басалары) бюджеттерді алыптас-тыруа кіріс бермек тгіл здері залалды болып келеді жне жергілікті бюджеттер аражаттарыны едуір блігін жеп оятындыында болып отыр. Меншікті республикалы жне коммуналды етіп блген кезде билікті жергілікті органдарыны басаруына залалды ксіпорындар немесе шамалы кіріс келетіндері берілген.
Жергілікті бюджеттерде тиісті аржы жылына арналан оларды зірлеу кезінде жоспарланбаан шыындарды, оларды тосындыына жне аымдаы аржы жылында шыл аржыландыруды талап ететіндігіне байланысты аржыландыру шін резерв арастырылады.
Облысты дегейді атарушы органдарыны резерві мыналарды кіріктіреді: ттенше резерв; шыл шыындара, соттарды шешімдері бойынша міндеттемелерді орындауа, аымдаы аржы жылында оны болжамы жадайында аудандар (облысты маызы бар алалар) бюджеттеріні олма-ол аша тапшылыын жабуа арналан резервтер.
Аудан дегейіні атарушы органдарыны резерві ттенше резервті, шыл шыындар резервін, соттарды шешімдері бойынша міндеттемелерді орындауа арналан резервті кіріктіреді.
Жергілікті бюджеттерді шыыстары да республикалы бюджетті шыыстары сияты негізінен мына баыттар бойынша жзеге асырылады: жалпы сипаттаы мемлекеттік ызметтер крсету; ораныс, оамды тртіп жне ауіпсіздік; білім беру, денсаулы сатау; леуметтік кмек жне леуметтік амсыздандыру; трын й-коммуналды шаруашылыы; мдениет спорт, туризм жне апаратты кеістік; ауыл, су, орман, балы шаруашылыы жне оршаан ортаны орау; нерксіп жне рылыс; клік жне байланыс; экономикалы ызметті реттеу (ксіпкерлік ызметті олдау); баса да баыттар: аудандар (облысты маызы бар алалар) бюджеттеріне берілетін трансферттер, республикалы бюджетке берілетін трансферттер, жергілікті атарушы органдарды борышына ызмет крсету. Аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні шыыстарында денсаулы сатау, сулет, ала рылысы жне рылыс ызметі, экономикалы ызметті реттеу баыттары бойынша жзеге асыру кзделінбейді.
Жергілікті бюджеттерден кадрларды айта даярлауды жне мемлекеттік мекемелер ызметкерлеріні біліктілігін арттыруды оса аланда, ызмет трлерін орындайтын мемлекеттік мекемелерді ызметін амтамасыз етуге, бюджеттік инвестициялы жобалара (бадарламалара), жергілікті басару органдарыны задарында кзделген зге де функцияларына жмсалатын шыындар да аржыландырылады.
Жергілікті бюджеттерден аржыландыратын жергілікті атарушы органдарды стауа арналан шыындар кімет бекітетін штат саныны жалпы лимиті жне заттай нормалар негізінде жоспарланады.
Республикалы маызы бар ала, астана бюджеттеріні рамында аладаы ауданны, аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні рамында аладаы ауданны, ауданды маызы бар аланы, кентті, ауылды (селоны), ауылды (селолы) округті бюджеттік бадарламалары мынадай баыттар бойынша кзделеді: аладаы ауданны, ауданды маызы бар аланы, кентті, ауылды (селоны), ауылды (селолы) округті кімі аппаратыны жмыс істеуі; шаруашылытар бойынша статистикалы есепке алуды жзеге асыру; азаматты хал актілерін тіркеу жніндегі ызметті амтамасыз ету; мектепке дейінгі трбие беру мекемелерін материалды- техникалы амтамасыз ету; ерекше жадайларда сыраты ауыр адамдарды дрігерлік
кмек крсететін е жаын денсаулы сатау йымына жеткізуді йымдастыру; мтаж азаматтара йінде леуметтік кмек крсету; елді мекендерді санитариясын амтамасыз ету; жерлеу орындарын ктіп-стау жне туысы жо адамдарды жерлеу; елді мекендерді абаттандыру жне кгалдандыру; мдениет мекемелерін материалды-техникалы амтамасыз ету жне баса да бадарламалар.
Жергілікті бюджеттерді шыыстарында леуметтік инфрарылымдарды – білім беруді, денсаулы сатауды, халыты леуметтік орауды аржыландыру экономикалы салалардан – клікке жне отын-энергетика кешеніне жмсалан шыыстар басым болып отыр (15.1 кестені араыз).
ораныса жмсалатын шыыстарды функциялы тобы азаматты ораныс (ттенше уаиалар кезінде) пен скери комисариаттарды шыындарын аржыландыруды білдіреді.
Трансферттерде – жоары бюджетке (бл жерде республикалы бюджетке) беру шін жергілікті бюджеттерден аражаттарды алуа жмсалынан шыыстарды лес салмаы айтарлытай жоары.
Бюджеттік алынымдар дамуды анарлым жоары экономикалы дрежесіне байланысты немесе табии жадайы бойынша орта есеппен елдегіден жоары салы базасы жне тиісінше, салыты тсімдерді жоары дегейі бар облыстарда болады. Субвенциялар да, сондай-а алынымдар да кімшілік-ауматы бліністерді леуметтік-экономикалы даму дегейін теестіру шін пайдаланылады.
Жеке функциялы топтар бойынша мемлекеттік бюджет шыыстарындаы жергілікті бюджеттер шыыстарыны лесінде леуметтік-трмысты инфрарылымды аржыландыру баыт-тары бойынша ол басым орын алады, мысалы: трын й коммуналды шаруашылыы – 100%, білім беру – 81,5%, денсаулы сатау – 87,8%, мдениет, спорт, апаратты кеістік – 60,4%.
леуметтік амсыздандыру жне леуметтік кмекке жмсалынан шыыстар 8,9%-ды алады, бл оларды басаруды жоары басым кімшілік етуімен тсіндіріледі.
Баса топтар бойынша шыыстарды клемдері айтарлытай жептуір: басару (жалпы сипаттаы мемлекеттік ызметтер) – 26,8%, оамды тртіп жне ауіпсіздік – 18,6%.
Жергілікті бюджеттерді шыыс блігінде жалпы экономикалы аржыландыруды лес салмаы азантай – 16,1% (мемлекеттік бюджетте – 18,4%), біра екі жадайда ызметті «Клік жне коммуникация» трі басым болып отыр – тиісінше 10,6% жне 9,3%.
Жергілікті дегейдегі аражатты тсімдер мен жмсалымыны рамы мен рылымы кімшілік-ауматы бліністерді леуметтік-экономикалы даму дрежесін анытайтын мынандай факторлара байланысты: ндірістік объектілерді болуы, табии ресурстар, леуметтік жне трмысты инфрарылым объектілері, блініс мртебесі, халыты жиілігі, табиат-климат жадайлары жне т.с.с.