Жергілікті буындаы бюджеттік деріс
Жергілікті буындаы бюджеттік деріс анытамасы бойынша 14 тарауда баяндалан бюджеттерді барлы трлеріне сас: бл – бюджетті жоспарлау, зірлеу, арау, бекіту, атару, натылау, тзету, бюджетті атарылуы бойынша бюджет есебімен есептемесін жргізу, мемлекеттік аржылы баылау.
Бюджеттік кодексте билік пен басару органдарыны – облыс, республикалы маызы бар алалар, астана, аудан (облысты маызы бар ала) мслихаты мен акиматыны кілетті белгіленген.
Жергілікті бюджеттерді жоспарлау жоспарланып отыран кезеге арналан жергілікті бюджет тсімдеріні клемін жне стратегиялы міндеттерді, басымдыты ескере отырып рі мемлекетті леуметтік-экономикалы даму міндеттеріне сйкес оларды пайдаланылу баыттарын айындау жніндегі сыныстарды зірлеу дерісі болып табылады. Жергілікті бюджеттерді жобаларын зірлеу тртібін кімет айындайды.
Жергілікті бюджеттер жобаларды зірлеу дерісі мынадай кезедерді амтиды:
1) ірді леуметтік-экономикалы дамуы жне бюджеттік параметрлер болжамыны жобасын зірлеу жне оны жергілікті атарушы органны малдауы;
2) атарушы органдарды стратегиялы жоспарларыны, бюджеттік тінімдеріні жобаларын зірлеу жне оларды облысты, республикалы маызы бар аланы, астананы, ауданны (облысты маызы бар аланы) бюджет комиссиясыны арауы;
3) жергілікті бюджет туралы мслихат шешіміні жобасын зірлеу.
Бюджеттік дерісте мынадай жаттар пайдаланылады: нірді (облысты, республикалы маызы бар аланы, астананы, ауданны (облысты маызы бар аланы) леуметтік-экономикалы дамуы мен бюджеттік параметрлеріні болжамы; жергілікті бюджет туралы мслихат шешімі; мемлекеттік орган-дарды стратегиялы жоспарлары; операциялы жоспарлар.
Мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті органдар стратегиялы жне бадарламалы жаттарды ескере отырып жыл сайын жылжымалы негізде леуметтік экономикалы дамуды жне бюджеттік параметрлерді болжамын зірлейді, ол жергілікті атарушы органны шешімімен малданады. Бл болжам мемлекеттік басаруды жергілікті дегейінде ірді бес жылды кезеге арналан леуметтік-экономикалы дамуыны болжамын, рдістері мен басымдытарын бюджеттік параметрлерді ш жыла арналан болжамын амтитын жат болып табылады.
Бюджеттік параметрлерді болжамы ірді салыты-бюджеттік саясатыны негізгі баыттарын, тиісті жергілікті бюджеттерді болжамын, жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері бойынша шыыстарды болжанатын клемін амтуы тиіс.
Облысты бюджет, республикалы маызы бар ала, астана, аудан (облысты маызы бар ала) бюджеттері тсімдеріні болжамды крсеткіштері мемлекеттік жоспарлау жніндегі орталы укілетті орган бекітетін бюджеттік тсімдерді болжамдау дістемесіне сйкес айындалады.
Жергілікті бюджет бадарламаларды кімшілері бойынша шыыстарды болжамды клемін айындау мынадай кезедерді амтиды:
1) жергілікті бюджеттер шыыстарыны болжамды клемін айындау;
2) жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері бойынша шыыстарды болжамды клемін айындау.
Жергілікті бюджеттер шыыстарыны болжамды клемі:
жергілікті атарушы органны борышына ызмет крсетуге жне теуге;
жергілікті атарушы органны резервін трансферттер мен арыздарды есептемегенде, облысты бюджет, республикалы маызы бар ала, астана аудан (облысты маызы бар ала) бюджеттері тсімдері клеміні 2%-ынан аспайтын млшерде алыптастыруа байланысты шыыстарды бле отырып айындалады.
ірді леуметтік-экономикалы дамуы мен бюджеттік параметрлері болжамыны жобасын аымдаы аржы жылыны 20 суірінен, ал аудан болжамыны жобасын – 25 суірінен кешіктірмей тиісті жергілікті атарушы орган малдайды.
Облыс, республикалы маызы бар ала, астана, аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні шыыстарын жоспарлау шін жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері стратегиялы жобаларды жобалары мен бюджеттік тінімдерді зірлейді жне мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті органа сынады.
Жергілікті бюджеттен аржыландырылатын атарушы органны стратегиялы жоспарын жергілікті атарушы орган бекітеді, оны іске асыру шін мемлекеттік орган операциялы жоспар зірлейді.
Бюджеттік тсімдерді болжауды леуметтік-экономикалы дамуды жне бюджеттік параметрлерді болжамын ескере отырып, мемлекеттік жоспарлау жніндегі укілетті орган жзеге асырады.
Бюджет шыыстарын жоспарлау шін бюджеттік бадарламаларды кімшілері мемлекеттік жоспарлау жніндегі укілетті органа:
1) стратегиялы жоспарлауды жобаларын;
2) ткен аржы жылындаы стратегиялы жоспарды іске асырылуы туралы есептерді;
3) бюджеттік тінімдерді сынады.
Республикалы дегейге сас, жергілікті бюджетті шыыстары базалы шыыстар жне жаа бастамалар шыыстары болып блінеді.
Мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті органдар бюджеттік бадарламалар кімшілеріні стратегиялы жоспарларыны жобалары мен бюджеттік тінімдерін оларды азастан Республикасыны стратегиялы жне бадарламалы жаттарына, леуметтік-экономикалы дамуды жне бюджеттік параметрлерді болжамына, бюджеттік жне зге занамаа, мемлекеттік ызметті олданылып жрген натуралды нормаларына жне стандарттарына сйкестігі трысынан арайды.
Стратегиялы жоспарлар жне бюджеттік бадарламалар бойынша тпкілікті сыныстарды жергілікті бюджеттік комиссия абылдааннан кейін жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері оларды абылданан шешімдермен сйкестендіреді жне мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті органдара стратегиялы жоспарларды тпкілікті жобалары мен бюджеттік тінімдерді сынады.
Мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті орган жергілікті атарушы орган малдаан ірлерді леуметтік-экономикалы дамуыны жне бюджеттік параметрлерді болжамы мен ірлерді бюджет комиссиясыны сыныстарын ескере отырып, жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері пысытаан стратегиялы жоспарларды жобалары негізінде жергілікті бюджеттерді жобасын жасайды жне оны бюджет комиссиясыны арауына енгізеді.
Облысты бюджетті, республикалы маызы бар ала, астана бюджеттеріні жобасын арау жне айындау аымдаы аржы жылыны 15 ыркйегінен аудандікін (облысты маызы бар аланы)15 азанынан кешіктірмей аяталады.
Мемлекеттік жоспарлау жніндегі жергілікті укілетті орган бюджет комиссиясыны облыс, республикалы маызы бар ала астана, аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні жобасы бойынша сыныстары негізінде жергілікті бюджетті жобасын зірлейді жне оны аымдаы аржы жылыны 1 азанынан, ал аудан (облысты маызы бар ала) бюджет жобасын 15 азанынан кешіктірмей облысты, республикалы маызы бар аланы, астананы жергілікті атарушы органыны арауына сынады.
Облысты бюджет, республикалы маызы бар аланы, астананы, ауданны (облысты маызы бар аланы) бюджеттері туралы мслихат шешіміні жобасы азастан Республикасыны Бюджеттік кодексінде кзделген бюджет рылымы бойынша жне Бюджеттік кодексте кзделген талаптарды ескере отырып зірленеді.
Облысты бюджетті, республикалы маызы бар ала, аудан бюджетіні жобасын тиісті жергілікті атарушы орган Бюджеттік кодексте кзделген тртіппен аымдаы аржы жылыны 15 азанынан кешіктірмей тиісті мслихата енгізеді.
Жергілікті бюджетті жобасы тиісті мслихатты траты комиссияларында аралады. Траты комиссиялар комиссия мшелеріні арасынан жмыс топтарын рады, оларды пікірлерін ескере отырып, тиісті негіздемелермен жне есеп-исаптармен жергілікті бюджет жобасына згерістер мен толытырулар енгізу жнінде сыныстар зірлейді жне оларды тиісті мслихат айындаан траты бас комиссияа жіберер.
Егер мслихат белгіленген мерзімде жергілікті бюджет туралы шешімді абылдамаан жадайда тиісті кімшілік-ауматы бірлікті жергілікті атарушы органы кезекті аржы жылыны бірінші тосанына арналан жергілікті аржы жоспары туралы аулы шыаруа ылы, ол мслихат жергілікті бюджетті бекіткенге дейін олданылады.
Жергілікті бюджеттерді атарылуын жергілікті бюджет туралы мслихатты шешімімен бекітілген тиісті аржы жылына арналан бюджеттік аражаттар клеміні шегінде жзеге асырылады.
Бюджеттік кодексте сйкес бюджетті атарылу тртібін айындайтын нормативтік ыты актілер бюджетті атарылу негізі болып табылады. Бюджетті кассалы атарылуына ызмет крсету жніндегі шоттар республикалы бюджетті атарылуы кезінде олданылатын шоттара сас.
Бюджетті тсімдер бойынша атарылуы бюджетті атару жніндегі жергілікті укілетті органдарды азастан Республикасы занамасына сйкес бюджетке тсетін тсімдерді толы жне уатылы есепке алынуын амтамасыз ету жніндегі іс-шаралар кешенін жргізуі болып табылады.
Бюджетті шыыстар бойынша атарылуы бюджеттік бадарламалар кімшілеріні жне олара ведомстволы баынышты мемлекеттік мекемелерді здеріне арналан бюджеттік аражаттарды Бюджеттік кодексті талаптарына, тиісті нормативтік ыты актілерді аидаларына сйкес жне мемлекеттік органдар ызметіні алдын ала белгіленген крсеткіштерге ол жеткізу масатында здеріні пайдалануы болып табылады.
Жергілікті бюджетті натылауды оны атарылуы барысында Бюджеттік кодекске сйкес тиісті жергілікті атарушы орган жне (немесе) мслихат депутаттарыны сыныстары негіздемесінде жзеге асыралады. Бюджетті натылау бойынша сыныстарды тиісті бюджеттік комиссия арайды.
Жергілікті бюджеттерді атару кезінде республикалы бюджеттегі жадаята сас секвестер олданылуы ммкін.
Сондай-а тсімдер мен тлемдер бойынша аржыландыруды жиынты жоспарына, кезекті аржы жылына арналан міндеттемелер бойынша аржыландыруды жиынты жоспарына згерістер мен толытырулар енгізу арылы бекітілген (натыланан) бюджеттік крсеткіштер тзетілуі ммкін.
Бюджетті атару жніндегі укілетті органдар, бюджеттік бадарламалар кімшілері бюджеттік мониторингті жзеге асырады.
Бюджетті атару жніндегі укілетті орган ай сайын кейінгі айды бірінші жлдызындаы жай-кйі бойынша кімдікке, мслихатты тексеру комиссиясына, мемлекеттік жоспарлау жніндегі укілетті органа, ішкі баылау жніндегі укілетті органа, сондай-а бюджетті атару жніндегі орталы укілетті органа сынады.
Стратегиялы жоспарды іске асыру туралы есепті жыл сайын жергілікті бюджеттен аржыландырылатын атарушы органдар аымдаы аржы жылыны бірінші наурызына дейінгі мерзімде кімге, мемлекеттік жоспарлау жніндегі жне бюджетті атару жніндегі жергілікті атарушы органдара нтижелерді баалауын жргізуге сынады.
Облысты, республикалы маызы бар аланы, астананы бюджетті атару жніндегі жергілікті укілетті органдары есепті жылдан кейінгі жылды 1 суірінен кешіктірмей есепті аржы жылындаы бюджеттерді атарылуы туралы жылды есепті кімдікке, мемлекеттік жоспарлау жне кімет укілеттік берген ішкі баылау жніндегі укілетті органа сынады.
кімдіктер жыл сайын аымдаы жылды 1 мамырынан кешіктірмей есепті аржы жылындаы бюджеттерді атарылуы туралы жылды есепті осымшаларымен оса тиісті мслихата сынады. Облысты бюджетті, республикалы маызы бар ала, астана бюджеттеріні атарылуы туралы жылды есеп мслихатты траты комиссияларында араланнан кейін мслихатты сессиясында бекітіледі.
Ауданны (облысты маызы бар аланы) бюджетті атару жніндегі жергілікті укілетті органы есепті жылдан кейінгі жылды 1 наурызынан кешіктірмей есепті аржы жылындаы аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні атарылуы туралы жылды есепті осымшаларымен оса кімдікке, ауданны (облысты маызы бар аланы) мемлекеттік жоспарлау жніндегі укілетті органына жне кімет укілеттік берген ішкі баылау жніндегі органа сынады.
Аудан (облысты маызы бар аланы) кімдігі жыл сайын аымдаы жылды 1 суірінен кешіктірмей есепті аржы жылындаы аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні атарылуы туралы жылды есепті осымшаларымен оса ауданны (облысты маызы бар аланы) мслихатына сынады.
Тиісінше, аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні атарылуы туралы жылды есеп мслихатты траты комиссияларында араланнан кейін мслихатты сессиясында бекітіледі.
Бюджеттік шешімдер абылдауды отайландыру аржыландыруды дара жоспарларын нлдік негізде жасау жне бюджеттерді жоспарлау, бадарламалау (БЖБ) жйесін пайдалану дісі арылы ммкін.
Бюджеттерді нлдік негізде жасау дісі мынада: жыл сайын жаа аржыландыруды дара жоспары жасалынады, ал бюджеттік мекеме зіні бадарламасын толы негіздеуі жне басымдытарды анытауы міндетті.
Бл жзеге асырылып жатан бадарламаларды аржыландыруды жоа шыармайды, біра аржы министрлігі анытайтын бюджеттік мекемелер аржыландыруды дара жоспарын жасау кезінде пайдаланатын бюджеттік кімхаттарда (циркуляцияларда) осы бюджеттік мезгілде ткізіліп жатан салыты-бюджеттік саясат шеберінде ана.
БЖБ дісі йымды шаралар мен р трлі мекемелер арасында ресурстарды блуді андай штастырылуы нтижелікті е жасы крсеткіштеріне жетуге е жоары дрежеде жрдемдесетінін анытау шін бюджеттік бадарламаларды лшеуге еретін нтижелерін аржыландыру шін пайдаланылады. Бл дісте шыыстарды нормалары пайдаланылуы ммкін. Сйтіп, жергілікті буындаы бюджет рсімі тиімділік лшеміне негізделуі ммкін.