Арнаулы экономикалы айматарды аржысы
Рынокты экономикада кімшілік-ауматы бірліктерді ауматарында экономикалы жне леуметтік ызметті нерлым ке ырытандыру арылы оларды дамытуды зіндік йымды-экономикалы дістері ке тараан. Бл дістер еркін немесе арнаулы экономикалы айматар трінде экономиканы дамытуды рынокты жолын тадап алан елдерде кеінен дамыан. Экономикалы ызмет еркіндігіні дрежесі р трлі болуы ммкін, сондытан атауларда: еркін сауда аймаы, еркін кеден аймаы, осалы айма жне т.с.с. нсалар болуы ммкін; экономикалы ырытандыруды шекті нсасы оффшорлы айма немесе аума болып табылады.
Арнаулы (еркін) экономикалы айма (АЭА) – ызметті басым трлерін жзеге асыру шін олайлы жадайлар жасалатын дл белгіленген шекаралары бар азастан Республикасыны шектеулі аумаы.
азіргі уаытта азастан аумаында 6 арнаулы экономикалы айма жмыс істейді: «Атау теіз порты», «Астана – жаа ала», «Апаратты технологиялар паркі», «Отстік», «лтты индустриялы мнай-химия технопаркі» жне «Бурабай».
Арнаулы экономикалы айматар экономиканы салаларын дамыту жне олдау, ірлерді жедел дамыту жне леуметтік проблемаларды шешу, ксіпкерлік ызметті тиімділігін арттыру, инвестицияларды, технологияларды жне азіргі замаы менеджментті тарту тиімділігі жоары жне бсекеге абілетті ндірістерді ру масатында рылады.
Арнаулы экономикалы айматар жиырма бес жыла дейінгі мерзімге рылады.
АЭА-ны ру ір экономикасын сауытыруа, маызды микроэкономикалы міндеттерді шешуге – ндірісті тратандыруа жне оны лайтуа, шаруашылыты жаыртуа, ішкі рынокты жоары сапалы тауарлармен толытыруа баытталан. осымша шетелдік капитал мен озы технологияны тарта отырып, халыты жмыспен амтылуын кеейтуге, жергілікті жмыс кшіні біліктілігін арттыруа, маркетинг жне менеджмент саласында тжірибе алуа ммкіндік туады.
АЭА аумаында отады жне шетелдік заи тлалар мен азаматтарды шаруашылы, аржылы жне зге ызметіні кез келген тріне (занамамен тиым салынан трлерінен басасы) рсат етіледі. Отанды заи тлалар (энергетикалы жне клік жйелеріне жататындарынан басасы) аймата дербес жне ведомстволы баыныштыына арамастан туелсіз
йымдар болып табылады. Айматан тыс орналасан заи тлалар айма аумаында здеріні филиалдары мен жаа ксіпорындарын ра алады.
азастанда АЭА жмысыны тжірибесі бар: тіпті 1992 ж. р трлі облыстарда бірнеше айматар рылан болатын, біра оларды жмыс істеуі тауар-аша ауымыны озалысына толы баылауды жоалуы жне кімшілік-ауматы бліністерді экономикалы дербестігін алуы трысынан орталы билікті анааттандырмады – айматар таратылды.
1996 жылдан АЭА-ны (ызылорда, Амола, Лисаков) іс-рекетін жаырту ірлерді дамытуды бл тиімді жолыны жмыс істеу тетіктерін жасартуа ммкіндік берді, біра 1998 жылды аяынан бастап басару мен аржыны орталытандыруа белгіленген бет брыс бл айматарды мір сруін алдын ала шешті. азіргі каытта азастанда АЭА Атауда «Морпорт Актау» ЖШС «АЗСТ», Отстік азастан облысында жне Астанада жмыс істейді, олар ыса мерзім ішінде біратар жаа ндірістер руа ммкіндік берді. Астана аласында оны мемлекет астанасы ретіндегі айрыша мртебесіне байланысты салытарды блу, ндірістік-техникалы арналым заттары мен тауарлары импортыны жеілдетілген режімі саталынан. Елде апаратты технологияларды жаа экспорта бадарланан жне импорт алмастырушы саласын ру мен азастан Республикасыны ылыми-техникалы жне инновациялы луетін нерлым толы пайдалану масатында 2013 жылы азанны 1-іне дейінгі кезеге «Апаратты технологиялар» паркі арнаулы экономикалы аймаы рылан.
Бл мысалдардан арнаулы экономикалы айматардаы шаруашылы жргізуді экономикалы-ыты реттеу тртібін баылап отыруа болады.
Арнаулы экономикалы айма орталы атарушы билікті жергілікті кілетті жне атарушы органдарыны сыныстарына негізделген шешімдері бойынша рылады. Басару шін билік пен басаруды республикалы жне жергілікті органдарыны, АЭА аумаында тіркелген отанды жне шетелдік ксіпорындар мен йымдарды кілдерінен кімшілік кеес рылады, кеесті траа басарады, оны Президент таайындайды жне ызметінен босатады. Айматы кімшілік кеесі егер ксіпорындар мен йымдарды оперативтік шаруашылы-аржылы ызметі айматы белгіленген ыты режімге айшы келмесе оан араласпайды. Жалпы айматы кімшілік кеесіне шетелдік капиталды тарту, аымдаы жне келешек кезеге арналан айматы дамытуды бадарламаларын зірлеу жне іске асыру жнінде ке кілеттіктер берілген; ол айматаы аржылы, кредиттік, кедендік саясатты анытайды; тауарларды, ызметтерді, табии ресурстарды экспорты мен импортын лицензиялау мен лестеуді жзеге асырады; салытар мен баса тлемдерді ндіріп алады, баалы ааздар шыарады; жерді, жер ойнауын, баса табии ресурстарды, негізгі капиталдарды жала береді; аржы рыногы мен оны инфрарылымын йымдастырады.
Айматы отанды жне шетелдік заи тлаларыны айматы аумаынан тысары жерлеріндегі ріптестерімен кредиттік-есеп айырысу операциялары корреспонденттік шоттар жйесі арылы лтты валютада жзеге асырылады.
кімшілік кеесті салы службасы айма аумаынаы салыты операцияларды барлы трлерін жзеге асырады.
Арнаулы экономикалы айматарды аумаында ызметін жзеге асыратын йымдара салы салу азастан Республикасы салы занамасына сйкес жзеге асырылады.
АЭА кімшілік кеесі аржылы орды, ал айма шекараларыны кімшілік-ауматы бліністер шекарасымен тоайласан жадайда бюджетті алыптастырады, ол сонымен бірге кімшілік ауматы бліністі бюджеті болып табылады. ор (бюджет) айма аумаында тіркелген заи жне жеке тлалардан алынатын салытар, алымдар жне баса міндетті тлемдер есебінен рылады. Арнаулы орлара тсетін тсімдер АЭА аржылы орын (бюджетін) алыптастыруды кзі бола алмайды.
аржылы орды (бюджетті) жоары бюджетпен зара арым-атынасы АЭА-ны аржылы орына (бюджетіне) тсетін кірістерді жалпы сомасынан аударылатын аударымдарды за мерзімді трлаулы нормативі арылы аныталады.
Айматы кімшілік кеесі масатты аржылы орларды, соны ішінде АЭА-ны экономикалы жне леуметтік орын ра алады, сонымен бірге бос бюджеттік аражаттар, салыты емес сипаттаы аударымдар мен алымдар есебінен оларды алыптастыруды кздерін анытай алады.
Айма аумаында салы салу елді салы занамасына сйкес жзеге асырылады. АЭА аумаында тіркелген жне ызметін жзеге асырушы заи йымдардан алынатын корпорациялы табыс салыыны млшерлемесі кдуілігі млшерлемеден тмен белгіленеді.
АЭА аумаында еркін кеден аумаыны режімі іс-рекет етеді.
Егер АЭА-ны ыты режімі згерсе немесе ол мезгілінен брын таратылса, онда айма аумаында инвестициялы ызметті жзеге асырып жатан шаруашылы жргізуші субъектілерге мндай ызметті инвестициялар салынан мезетке сай келетін жадайда жаластыра беру ыы кепілдендіріледі. Мндай ы АЭА рылан мерзіміні аяына дейін іс-рекет етеді, біра ол 10 жылдан аспауы тиіс; мерзім айтылан ыты режімді жою немесе згерту кнінен есептеледі.
Сйтіп, АЭА-да бизнесті барлы сфераларындаы сан алуан ксіпкерлік ызметті рістеу шін олайлы жадайлар жасалады.
Баса мемлекеттердегі АЭА-ны жмыс істеу практикасы лемдік экономикада болып жатан згерістерді белсенді абылдай отырып, айматарды рылымы здігінше дамуа абілетті екенін жне з кезегінде з мемлекетіні экономикасына отайлы сер ететінін крсетіп отыр. Бірлескен ксіпорындар жмысыны тжірибесі бар, жоары дайындыты жобалары бар, инфрарылым мен клік жйелері дамыан, шет мемлекеттермен шекарасы бар айматар нерлым тиімдірек болады.