Сызба. ндірістік ммкіндіктерді исы сызыы

Жекеше тауарлар не ттыну, не инвестициялы тауарлар болуы ммкін:

1) егер ттыну тауарларын ысарту есебінен сыным азайса, онда халыты бгінгі рпаыны трмыс дегейі тмендейді, ал инвестицияларды дегейі саталынады жне келер рпа шалынбайды;

2) егер тмендеу инвестициялы тауарларды шалса, онда бгінгі рпаты ттыну дегейі згермейді, ал болашата табыс дегейі аз болады.

Уаиалар дамуыны екі сценарийі болуы ммкін:

1) кімет шыыстарыны кбеюі салы салуды суімен аржыланады, онда ттыну шыыстары тмендейді жне кіметтік шыыстарды ауыртпалыы бгінгі рпаа тседі;

2) кімет шыыстарыны кбеюі мемлекеттік борышты кбеюі есебінен аржыланады.

Салдарлары: кімет аша рыногына шыады, жекеше арыз алушылармен бсекелеседі, пайызды млшерлеме кбейеді, инвестициялар ысарады. Болаша рпа аз экономикалы луетті мраланады жне оны е тмен трмыс дегейі болады.

Біра екі шектелім болады:

1. Мемлекеттік инвестициялар. Егер кімет шыыстарыны суі ттыну шыыстарыны кбеюі есебінен болатын болса, онда борышты кбеюіні ауыртпалыы болаша рпатара аударылады. Ал егер сонымен бірге мемлекеттік инвестициялар кбейетін болса, онда бл экономиканы болаша нді-

17.3 сызба.

2030 Iинвестициялар

рістік луетін ныайтады, капиталды рылымы мемлекеттік капиталды пайдасына згереді.

2. Жмыссызды. Егер бан дейін оам жмыспен толы амтылу кезіндегі экономиканы жмыс істеу жадайларында болса, онда жмыспен толы амтылмаан кезінде экономика ндірістік ммкіндіктер шектеріні ішінде болады. кімет шыыстарыны суі капиталды аымдаы ттыну мен ордалау жаынан ешандай рбандарсыз экономиканы исы сызыа жаын орналастыруы ммкін. Демек, егер бастапыда жмыссызды, тапшы аржыландыру болатын болса, бл экономикалы лует млшерлеріні ысару нысанында болаша рпатара тсетін ауыртпалыты міндетті трде тудырады.

17.4. сызбада пайызды млшерлемелерді суі 10 миллиард шартты лшемні инвестицияларын ыыстырады. Біра тапшы аржыландыруды нтижесінде енді кімет шыыстарыны суі мультипликаторды нтижесі арылы лдырауды жай-кйіндегі экономикаа ынталандырушы нтиже крсететін болады, сйтіп жекеше бизнесті ктіп отыран пайдаларын жасартады жне инвестициялы сранымны оа 1₂-ге ілгерілеуін тудырады. Нтижесінде млшерлемені тым жоары дегейіне – 10%-а арамастан инвестициялы шыыстар 30 миллиард шартты лшем дегейінде алады. Инвестициялы сранымны суі сызбада крсетілгеннен не азыра, не кбірек болуы ммкін; 1-жадайда ыыстыру нтижесіні іс-рекеті жабылатын болады, 2-жадайда артыымен асыра жабылады. Негізгі идея инвестициялы сранымны суі кез келген ыыстыруа арсы іс-рекет ететіндігінде болып отыр.

Мемлекет шін дефолтты олайлы практикалы шешім етіп айындайтын мынадай негізгі факторлар бар:

1) оам тарапынан болатын саяси олдаудан ел басшылыыны айрылуы;

2) экспорттан тсетін кірістерді тмендеуі;

3) борышорлы ауыртпалыты кбеюі;

4) капиталды халыаралы рыноктарына шыу ммкіндігіні жотыы;

5) жаласылан экономикалы лдырау;

6) берешекті рылымын згертуге халыаралы аржы йымдарыны зір екендігі.

Яни егер ел басшылыы дефолтты жариялаудан тскен пайданы онымен байланысты санкциядан асып тсті деп санаса, сырты борыш бойынша дефолт ел басшылыыны стратегиялы шешіміні нтижесі болуы ммкін. Елді ал- тын-валюта резервтерінен сырты борыша ызмет крсетуге жмсалатын тлемдер сомасыны асып тсуі де маызды фактор болып табылады. Бюджетті барлы шыыс блігін жеілдету дефолтты о салдары болып табылады, бл оны орындалуына ммкіндік бере алады. Сырты борыша тленетін тле- маылардан бас тарту кіметке бюджетті баса баптары бойынша, мысалы леуметтік сфера бойынша шыыстарды кбейтуге ммкіндік береді, мны зі кіметке сенімді ішінара айтаруа ммкіндік туызады. Біра кредит рейтингі тмендейді жне халааралы рыноктарда арыз алу иындайды.

арыз алуды шамадан тыс клемдері кезінде мемлекет «борышорлы тора» тсіп алу аупінде, яни ол тек брынылар бойынша пайыздарды тлеу шін жаа арыз алуларды клемін нбойы кбейтіп отыру жадаятына мжбр болады. Борышты згеру динамикасы пайызды тлеуге дейін ІЖ-ні 5%-ын раан бюджет тапшылыын аржыландыру шін ажет арыз алуларды суі мысалында крсетілуі ммкін (17.2 кесте).