НЕГІЗГІ ТАРАТЫЛАТЫН МАТЕРИАЛДАР МАЗМНЫ
2.1 Курсты таырыпты жоспарыкесте трінде рылан, онда таырыпты аты жне рбір таырыпа кететін академиялы саатты млшері крсетілген.
Кесте
Курсты таырыпты жоспары
| № | Таырыптарды аттары | Академиялы сааттарды саны | |||
| Дріс | Тжірибелік саба | СОЖ | СЖ | ||
| Кіріспе. лемдік мнайхимиялы нерксіптегі ароматты кмірсутектерді рлі. азастандаы мнайхимиялы ндірісті даму жолдары. Ароматты осылыстарды алу кздері. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектерді физика-химиялы сипаттамалары. Ароматты осылыстарды рылымы мен асиеттері. Ароматтылы ымына анытама беру. | 1/2 | ||||
| Ароматты электрофильді жне нуклеофильді орынбасу реакциялары. Ароматты бос радикалды орынбасу реакциялары. Ароматты осылыстарды тотытыру жне тотысыздандыру реакциялары. | 1/2 | ||||
| Ароматты осылыстарды олдану тенденциялары мен жолдары. Катализаторды здіксіз регенерациялау арылы бензин фракцияларын каталитикалы риформинглеу. Риформинг процесіні заманауи катализаторларыны сипаттамалары. | 1/2 | ||||
| Арендерді шыару жне бліп алу. Риморфинг катализатынан арендерді экстракциялы бліп алу. Орташа дистиллятты мнай фракцияларынан арендерді экстракциялау. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектерді экстракция-лау технологиясы. Морфилейнні экстрактивті дистилляциясы. Морфилейнні арнайы олдану айматары. Риформатты гидрлеу. | 1/2 | ||||
| Ксилолдарды шыару жне бліп алу. о-ксилол мен этилбензол алу. м-ксилол алу. п-ксилол алу. Параксилолды адсорбциялау технологиясы. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектерді зара айналу процестері. Ксилолдарды изомерлеу технологиясы. Алкилбензол-дарды гидродеалкилдеу технологиясы. | 1/2 | ||||
| Толуолды диспропорционирлеу технологиясы. Толуол/С9 трансалкилдеу технологиясы. | 1/2 | ||||
| С9 жне С10 арендерін бліп алу. Нафталинді жне баса да полициклоарендерді бліп алу. | 1/2 | ||||
| Арендер мен оларды маызды туындылары ндірісіні нерксіптік процестеріні принципиалды техноло-гиялы схемалары. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектерді сапасына ойылатын талаптар. Талдау жне сапаны баылау дістері. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектер ндірісіні алдытары мен аын суларды тазалау. | 1/2 | ||||
| Арендер мен оларды маызды туындыларыны рыногы. | 1/2 | ||||
| Ароматты кмірсутектер ндірісіндегі технологиялы процестерді жабды-тары. Техникалы азот ндірісі. | 1/2 | ||||
| Барлыы | 15/30 |
ДРІСТІК САБАТЫ КОНСПЕКТІЛЕРІ
Дріс №1. Кіріспе. лемдік мнайхимиялы нерксіптегі ароматты кмірсутектерді рлі. азастандаы мнайхимиялы ндірісті даму жолдары. Ароматты осылыстарды алу кздері.
Химиялы нерксіпте маызды орындарды бірін органикалы заттарды ндірісі алады. азіргі кезде негізгі органикалы жне мнайхимиялы синтез нерксібі мнай мен газ кмірсутектеріне негізделген. Кмірсутек шикізаты ретінде мынадай кмірсутектер олданылады:
1) аныан кмірсутектер (газ трізді, сйы жне атты);
2) аныпаан кмірсутектер (олефиндер, диендер жне ацетилен);
3) ароматты кмірсутектер;
4) циклді кмірсутектер (нафтенді, циклоолефиндер жне циклодиендер).
Шикізатты бл трлерін алу шін табии жне ілеспе газдарды, газ конденсаттарын, мнай деуді дистилляттары мен алдытарын физикалы блуге, термиялы жне каталитикалы ыдыратуа (кокстеу, пиролиз, крекинг, риформинг, конверсия) шыратады.
зіні ндылыы жаынан органикалы жне мнайхимиялы синтезді бастапы шикізаты ретінде олданылатын ароматты кмірсутектер олефиндерден кейін екінші орын алады. азба шикізаттан алынатын заттарды ішінде бензол мен ксилолдарды алатын орны ерекше. Бл заттарды ндірісі АШ-та жылына сйкесінше 5 жне 3 млн.тоннаа жетеді.
лемдік практикада мнай деу мен мнайхимия процестерін біріктіру тенденциясы орын алып отыр. Мндай интеграция азастан шін де жоары бааланар еді.
азастан Республикасы кіметіні 29.01.04 жылы №101 аулысы бойынша «азастан Республикасында 2004-2010 жылдарда мнайхимиялы нерксіпті дамыту бадарламасы» бекітілді.
Кейінірек азастан Республикасы кіметіні 13.10.06 жылы №989 аулысы бойынша «азастанда лемдік дегейдегі мнайхимиялы кешендер ру жне бірінші азастанды мнайхимиялы кешенді алау туралы іс-шаралар жоспары» бекітілді. Бл жоспар Атырау мнай деу зауытында бензол алу бойынша ндіріс рылысыны жобасын жзеге асыруды амтиды.
«азМнайГаз» лтты компаниясы мен «Cosmo Oil Ltd» жне «Марубени Корпарейшн» жапон компанияларыны арасында «Атырау мнай деу зауытында бензол ндіретін кешенні рылысы» жобасыны алашы техника-экономикалы негіздемесін жзеге асыру бойынша келісімге ол жеткізілді. Бл жоба Жапон Халыаралы Ынтыматасты банкінен (ЖХЫБ) блінген грант аржысына жзеге асырылды.
Жобаны техника-экономикалы баалау шін техникалы тапсырмада жобаны екі сатыда іске асыру арастырылан жне тмендегі міндеттерді шешу ескерілген:
1) мнай німдеріні сапасы мен нерксіпті экологиялы параметрлерін заманауи талаптара келтіру;
2) жоары октанды бензин ндіру клемін арттыру, деу тередігі мен нары сранысын каталитикалы риформингті жаа ондырыларын іске осу арылы 2010 жыла дейін анааттандыру.
Нафтенді жне парафинді кмірсутектерді ароматты кмірсутектерге айналдырып бензинні октан санын арттыруа арналан каталитикалы риформингті осы кнгі ондырыларыны німділігі жеткіліксіз. Зауытты айта руды бірінші сатысы аяталса, тура айдау бензин фракциясыны клемі едуір артады, нтижесінде тауарлы бензолды кп млшерде ндіруге ммкіндік туады. Бензол органикалы жне мнайхимиялы синтезді маызды шикізаты болып табылады. Оны негізінде жасанды талшытар, каучуктер, пластмассалар, бояулар, пестицидтер жне т.б. заттар ндіріледі.
«Cosmo Oil Ltd» жне «Марубени Корпарейшн» жапон компанияларыны алашы деректеріне сйкес бензол ндіретін кешен мынадай ондырыларды амтиды:
• уаттылыы жылына 746000 тонна болатын катализаторды здіксіз регенерациялайтын каталитикалы риформинг ондырысы, себебі бензол алуды (шамамен 75%) те ке тараан дісіні бірі – бензин фракциясын каталитикалы риформинглеу жне ароматты кмірсутектерден – бензол, толуол, ксилолдарды бліп алу процесі болып табылады.
• уаттылыы жылына 26000 тонна болатын бензолды бліп алу ондырысы;
• уаттылыы жылына 125000 тонна болатын гидродеалкилдеу ондырысы;
Жобаны экономикалы тиімділігі бензол баасыны ымбаттылыына, тауарлы бензинні еуростандарта сай болуына жне осы кнгі Атырау МЗ инфрарылымын пайдалануа негізделген. Жоба «Атырау облысындаы лтты индустриалды мнайхимиялы технопарк» кімшілік аймаында жасалады.
Жоба жзеге асан жадайда ктілетін нтижелер:
· жаа технологияларды енгізу жне мнайхимиялы нерксіпті баалы шикізаты – бензол шыаратын жаа ндіріс жасау;
· егер этилбензол мен стирол ондырылары алпына келетін болса, «Атау пластикалы массалар зауытыны» ндірістік ызметін дамыту;
· тауарлы бензин сапасын арттыру жне ондаы бензолды млшерін азайту арылы экологиялы сипаттамаларын жасарту;
· шикі мнайды деу німділігі артан жадайда зауытты екіншілік технологиялы аыныны сенімділігін жоарылату;
· гидротазалау процесіне ажет осымша сутек млшерін алу;
· жаа жмыс орындарын ашу.
Жобаа ойылатын талаптар:
· азастанмен кршілес елдер арасында тауарлы бензола сранысты болуы;
· рылыса арналан ірі ауымды ондырыларды тасымалдауа жне болашата бензолды экспорттауа ажет темір жол, зен порттары сияты транспортты инфрарылымдарды болуы;
· кптеген полимерлі материалдар мен химиялы талшытар ндірісіні шикізаты п-ксилол компоненті – ксилол ндіру масатында кешенні дамып лаю ммкіндігі.
Сонымен, отанды мнай-газ деу нерксібіне техникалы прогресс жолында жаа технологиялы процестерді енгізу маызды адам болып табылады жне мнайхимиялы кешен азастан экономикасыны жетекші салаларыны бірі болуы ммкін.
Ароматты кмірсутектер алуды негізгі кзіне азба шикізатты ароматтау, соны ішінде мнай німдерін пиролиздеу мен риформинглеу жне тас кмірді кокстеу жатады.
р трлі ароматтау процестеріні нтижесінде алынан сйы німдерді рамындаы ароматты кмірсутектерді млшері шамамен 30-60% (риформинг катализаты) бастап 90%-а (шикі бензол жне тас кмірді кокстеу шайыры) дейін жетеді.
Бензин фракцияларын каталитикалы риформинглеу німдері – рамында аныпаан кмірсутектерді осындысы бар ароматты, нафтенді жне парафинді кмірсутектерді оспасы болып табылады. Осы оспадан жеке ароматты кмірсутектерді жоары тазалы дрежесінде (99,0-99,9%) бліп алу кптеген процестерді олданумен байланысты шешімі иын мселе.
лемдік мнайхимиялы ндірістегі ірі тонналы базалы мнай химикаттарыны бірі болып кмірсутектерді ароматты тобы саналады. Олар бояыштар, дрілік препараттар, жарылыш заттар, мономерлер жне таы баса химикаттар сияты ндірістік маызы зор німдерді синтезінде бастапы осылыс ретінде олданылады.
Ароматты кмірсутектерді азіргі заман талабына сай пайдалануды белгісі – ірі тонналы полимерлі материалдар, пластификаторлар, жасанды талшытар ндірісінде олданылатын мономерлер трлерін даярлауда олдану. Ол шін шикізат ретінде бензол, о-, м- жне п-ксилолдар, толуол, нафталин сияты р трлі кмірсутектер олданылады. Бензол-толуол-ксилол фракцияларыны негізгі шикізат кздеріне каталитикалы риформинг риформаты, бу фазалы крекинг процесіні пиролиз бензині жне коксхимиялы зауыттарды шикі бензолы жатады.
Негізгі дебиет 2[411-420],4 [12-30]
осымша дебиет 4[46-67]
Баылау сратары:
1. Энергия мен органикалы синтез шикізатыны негізгі кздері.
2. Отын-энергетикалы кешенні рлі мен масаты.
3. Органикалы заттар ндірісінде олданылатын кмірсутек шикізатыны негізгі трлері.
Дріс №2. Ароматты кмірсутектерді физика-химиялы сипаттамалары. Ароматты осылыстарды рылымы мен асиеттері. Ароматтылы ымын анытама беру.