Дріс №7. Ксилолдарды бліп шыару жне бліп алу. о-ксилол мен этилбензол алу. м-ксилол алу. п-ксилол алу. Параксилолды адсорбциялау технологиясы.

Ксилолдарды каталитикалы риформинг, пироконденсат, тас кмірді кокстеу, сонымен атар толуолды диспропорционирлеу жне толуол мен С₉ кмірсутектерін трансалкилдеу німдерінен бліп алады.

Риформат фракциясынан (62-140⁰С) С₈ арендерді бліп шыару шін реагенттермен экстракциялау процесі олданылады. Реагент ретінде бензол мен толуолды блуде олданылатын реагенттер пайдаланылады. Біра бензол-толуол-ксилол атарындаы полярлы еріткіштерде активтілік коэффициенті артатындытан, ксилолдарды экстракциялау кезінде таралу коэффициенті кемиді.

Ксилолдарды те жоары дрежеде бліп алу шін (95% жне одан жоары) экстрагентті шикізата атынасын арттыру ажет. Риформингті 62-105⁰С фракциясынан бензол мен толуолды экстракциялаанда диэтиленгликольді 7% (мас.) сумен массалы араатынасын 11:1 олдану жеткілікті. Бензол мен толуолды риформинг фракциясынан экстракциялаанда диэтиленгликоль мен суды массалы лесін 11:1 атынаста алан жеткілікті, ал 105-140⁰С фракциясынан ксилолдарды экстракциялаанда экстрагентті ажет млшері 16:1 атынасына дейін артады.

Риформинг катализатыны ксилолды фракциясындаы ксилолдар мен этилбензол аныан кмірсутектермен, негізінен С₈-С₉ алкандармен оспа трінде болады.

Бірінші сатыда ксилолды ш изомері мен этилбензолдан тратын оспа – техникалы ксилол блініп алынады. Каталитикалы риформингті риформатынан ароматты кмірсутектерді бліп алуды толы схемасы жоарыда сипатталан жне 3-суретте крсетілген.

Ксилолдар оспасынан зіні жаын изомерінен 5,3⁰С-ге жоары айнайтын о-ксилол оай блінеді. о-ксилол мен этилбензол техникалы ксилолдан ректификация дісімен блініп алынады. Екі бааналы жйе олданылады. Бірінші баанада о-ксилолды этилбензол, м- жне п-ксилол мен азеотропты оспалардан бліп алады. Себебі, бл оспаларды айнау температуралары о-ксилолды айнау температурасынан те тмен. Жмысты жадайына туелді бірінші баанадаы тарелка саны 120-200 аралыында, ал екінші баанада 50-80 аралыында болады. Крсетілген жадайда тазалы дрежесі 98-99,6% болатын о-ксилол алынады. о-ксилол шыымы 70-90% райды.

о-ксилола араанда этилбензолды С₈ ароматты кмірсутектер оспасынан бліп алу иын. ндірісте шыымы мен тазалы дрежесі жоары (99,9% кем емес) этилбензол алу шін тарелкаларыны жалпы саны 300-450 болатын ректификациялы бааналар олданылады. Ректификацияны райсысында 130-150 тарелка бар тізбекті орналасан бааналарда жргізеді.

о-ксилол мен этилбензолды бліп аланнан кейін алды німде м- жне п-ксилолдар алады. м-ксилол ндірісіні ауымы баса изомерлерге араанда анарлым тмен. м-ксилолды лемдік ндірісі 50-70 мы тоннадан аспайды. м-ксилолды бліп алуды екі ндірістік дісі бар: сульфирлеу жне фторсутек пен шфторлы бор оспасымен экстракциялау. Бірінші діс айтарлытай ескірген.

Фторсутек жне шфторлы бор оспасымен экстракциялау арылы м-ксилолды бліп алуды ндірістік процесі м-ксилол аталан оспамен баса ароматты кмірсутектермен салыстыранда траты комплекс тзуіне негізделген.

Процесті ндіріске енгізген «Mitsubishi Gas Chemical» жапон фирмасы. Олар м-ксилолды шфторлы сутекпен тез комплекс тзу жадайларын тадап ана оймай, сонымен атар оны баса компоненттерден тез, рі толы бліп алды. Комплекс тзу процесіні жылу эффектісі о, сондытан экстракция процесін суыту жадайында (температура шамамен 0⁰С) жргізеді. м-ксилолды бліп алуды принципиалды схемасы 6-суретте крсетілген.