Сурет 6. м-ксилолды HF-BF3 оспасымен экстракциялап бліп алуды принципиалды схемасы

1 – экстракциялы баана; 2 – комплексті осылысты айыруа арналан баана; 3 – рафинатты блуге арналан баана; 4 – м-ксилолды блуге арналан баана;

а – шикізат; б – экстракт; в – экстракттан блініп алынан ароматты кмірсутектер; г – м-ксилол; д – С₉ жне одан жоары ароматты кмірсутектер; е – рафинат; ж – регенерацияланан BF₃ ; з – баананы бркуге етуге арналан н-гексан; и – регенерацияланан HF; к – шыынды толтыруа ажет н-гексан; л – рафинаттан блінген ароматты кмірсутектер; м – шыынды толтыруа ажет HF-BF₃.

 

Экстракт арнайы баанаа беріледі, бл жерде 40-170⁰С температурада, рі те аз болу уаытында (15 сек) комплекс м-ксилол бліп айырылады, HF мен BF₃ регенерацияланады. Егер экстракцияны тмен температурасында ароматты кмірсутектерді изомерлеу мен диспропорционирлеу процестері жрмесе, онда айрылу секциясында аз млшерде ауыр кмірсутектер тзіледі. Бл кмірсутектерді тзілуін азайту шін айрылу баанасын н-гексанмен бркеді. Экстракттан блінген м-ксилол 50 тарелкамен жабдыталан, флегма саны 2-4 болатын баанада ректификацияланады.

Аталан діспен алынан м-ксилолды тазалыы 98,8%, бліп шыару дрежесі 98-99% жетеді.

С₈ ароматты кмірсутектер оспасынан п-ксилолды бліп алу шін ректификацияны емес, оны балу температурасыны баса изомерлерді балу температурасымен салыстыранда жоары екендігін ескере отырып, тмен температурада кристалдану процесін олданады. Соы жылдары нерксіпте п-ксилолды адсорциялы блу процестері олданыла бастады.

С₈ ароматты кмірсутектер оспасын суытанда алдымен п-ксилол кристалданады, рі кристалдануды бастапы температурасы оспаны рамымен аныталады. Температура тмендеген сайын, п-ксилол кристалдарыны рі арай тзілуі жне сйы фазаны рамыны згеруі жзеге асады. Таза п-ксилолды блінуі п-ксилол жне м-ксилол эвтектикалы оспасыны кристалдануы (кристалдану температурасы -52,7⁰С) басталанша жре береді. Кристалдану кезінде п-ксилолды бліну дрежесі оны шикізаттаы 55-65% млшерінен аспайды.

п-ксилолды бліп алу ондырысыны принципиалды схемасы (7-сурет) шикізатты кептіру, І жне ІІ сатыда кристалдану, екі сатыны да кристалды тнбасын балыту сатыларын амтиды. І-сатыны ерітіндісі ("маточный") еріткіш немесе мотор отыныны компоненті ретінде олданылады. Соы кездері бл ерітінді изомерлеу ондырысыны шикізаты ретінде олданылады. рамында п-ксилолды біршама млшері бар ІІ-сатыны ерітіндісі кристалдану процесіне айта оралады.

Сурет 7. Кристалдау дісі арылы п-ксилол алуды

Принципиалды схемасы

1 – шикізатты кептіру; 2 – жылуалмастырыш; 3 – І-саты кристаллизаторы; 4 – ерітіндіні І-саты кристалдарынан блу; 5 – II-сатыны кристалдау;

6 – ерітіндіні ІІ-саты кристалдарынан блу; 7 – кристалдарды балыту;

а – шикізат; б – I-сатыны ерітіндісі; в – ІI-сатыны ерітіндісі; г – п-ксилол.

 

Ксилолды рамындаы еріген судан кептіру шін алюминий оксиді, силикагель немесе цеолитте адсорбциялау процесі олданылады. Изомерлеу блогымен біріктірілген ондырыларда ксилол шикізатын ажет дрежеде кептіру ректификация арылы бензол мен толуолды изомерлеу німдерінен азеотропты оспа трінде блінген суды аластату арылы амтамасыз етіледі.

п-ксилолды кристалдау процесі арылы бліп алуды шамамен 12-ге жуы ндірістік нсасы белгілі.

1971 жылы ГФР алаш рет ндірістік масштабта ксилолдарды адсорбциялы блуді Universal Oil Products(UOP,США) фирмасы жасаан «Парекс» процесі жзеге асырылды. Процесс блінетін С₈ ароматты кмірсутектер оспасы компоненттеріні адсорбентпен р трлі рекеттесуіне негізделген. Бл процесте е жасы адсорбенттер калий немесе барийдегі X жне Y тріндегі цеолиттер. Аталан адсорбенттерде п-ксилол сталып алады, рі арай десорбциялаанда ол те таза кйінде блінеді. «Парекс» процесінде толуол немесе диэтилбензолды олданатын ыыстырыш десорбция олданылады.

Десорбент масатты німнен ректификация арылы блініп алынады. Адсорбция сйы фазада 150-180⁰С температурада жне 0,8-1 МПа ысымда адсорбентті траты абаты бар екі адсорберде жреді (8-сурет). Аппарат 24 секцияа блінген, оларды арасына кіретін жне шыатын аындарды тарату шін тарелкалар орнатылан.