Корпоративтік табыс салыын есептеу тртібі жне оны тлеу мерзімі
Дріс 7. Табыса салынатын салытар: корпоративтік табыс салыы
Дріс масаты: студенттерге табыса салынатын салытар: корпоративтік табыс салыы туралы тсінік беру. азастанда зады тлаларды табысына салы салуды дамуы, корпоративтік табыс салыын тлеушілер жне салы салу объектілері жне салы салынатын табысты рылымы жне оларды тзету мен азайту, салыты есептеу тртібі жне оны тлеу мерзімі туралы тсінік беру
Негізгі терминдер: ксіпорын табысы, ксіпорын пайдасы, корпоративтік табыс салыыны объектісі, жылды жиынты табыс, шегерімдер, салы субъектісі, салы кзі, салы ставкасы
Азастанда зады тлаларды табысына салы салуды дамуы. Корпоративтік табыс салыын тлеушілер жне салы салу объектілері
Салы салынатын табысты рылымы жне оларды тзету мен азайту
Корпоративтік табыс салыын есептеу тртібі жне оны тлеу мерзімі
1с. Салытар кез-келген ркениетті мемлекеттерді негізгі кіріс кзі. азастан Республикасы аумаында олданылып жрген зады тлалардан алынатын барлы салытар мен алымдарды ішінде табыс салыыны алатын орны ерекше. лемні андай мемлекеті болмасын, барлыында табыса не пайдаа салы салынады. Бл экономикалы категорияларды мазмны, сіресе олар салы салу объектісі ретінде ызмет атарса, олар трасыз болады. Жалпы аланда, пайда дегеніміз шыыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс-шаруашылы субъектілеріні з тауарын,ызметін, жмысын сатаннан тскен тсім. «Табыс» категориясы ашанда «пайда» ымынан ке екендігі белгілі.
азастанда абылданан салыты есеп ережесіне сйкес, табыс – бл есепті кезедегі активтерді суі немесе міндеттемелерді азаюы. Табыс алынан немесе алынуа тиіс ткізу ны бойынша бааланады. ткізу ны салы тлеуші мен сатып алушы немесе активтерді олданушы арасындаы келісіммен аныталады.
азастан Республикасы зіні 20 жылды ыса тарихында салы салуды жоарыда аталан екі кестесінде олданып лгірді. аза ССР-ні 1991 жылы апанны 14-дегі «Ксіпорындардан, бірлестіктерден жне йымдардан алынатын салытар туралы» заына сйкес салы салу объектісі ретінде пайда алынады. Осы зады ауыстыран азастан Республикасы Президентіні 1994 жылы апанны 12-дегі «Пайда мен табыса салы салу туралы» За кші бар Жарлыында салы салу объектісі ретінде табыс та, пайда да алынады. Ал 1995 жылды 24 суірінде абылданан азастан Республикасы Президентіні «Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы» за кші бар Жарлыы мен азіргі Салы кодексінде де табыс салыы нысанына тотады жне салы салуды ерекше категориясы салы салынатын табысты енгізеді.
Сонымен атар азастан Республикасы Президентіні Жарлыында зады жне жеке тлаларды амтитын табыс салыыны бірттас конструкциясы енгізілді. Біра бл субъектілер арасында оларды табыс трлері мен оны алу дістерінде айтарлытай (едуір) айырмашылы болуы бл біріктіруді тиімсіздігін крсетті жне зады жне жеке тлалара салы салуды екі режимі саталды. Бан оса аржы Министрлігі зады жне жеке тлалардан алынатын табыс салыын есептеу мен тлеуді тртібі туралы блек 2 нсаулы дайындады. Жаа Салы Кодексінде осы кемшіліктер ескеріліп, 2002 жылды 1 атарынан бастап зады жне жеке тлалардан алынатын табыс салыыны бір ттастыы бзылып, жеке-жеке салы болып блінген жне дниежзілік халыаралы стандарта сйкес зады тлалардан алынатын табыс салыы корпорациялы табыс салыы деген жаа терминмен алынатын болды. абылданан концепцияа сйкес корпоративтік табыс салыыны салы салу негізінде зады тлалардан алынатын табыс салыыны салы салу принциптері алынан. Салы задылытарыны нормаларын біркелкі тсіндіруді амтамасыз ету, салы тлеушіні олдануын жеілдету, салы тртібін сатау дегейін жоарылату масатында Салы Кодексінде нормативтік-ыты актілеріні бірнеше ережелері біріктірілген, яни Салы Кодексінде брыны салы задылыындай, салыты тлеушілері, салы салу объектісі, Жылды жиынты табысты алыптастыру дістемесі, оны кейін тзету ммкіндіктері, шыындарды шегеріске жатызу, сол сияты табысты анытау, залалды кшіру ыы жне бюджетке тлеуге жататын салыты есептеу жолдары аныталан.
Табыс салыыны брыны есептеу дісін сатай отырып, жылды жиынты табыс пен салыты шегерістерді рамын айта арау жолымен корпоративтік табыс салыы бойынша салы ауыртпалыын тмендету сынылан.
Корпоративтік табыс салыыны рылу негізі. Корпоративтік табыс салыы корпорацияларды табысына салынатын тікелей салы. Содай-а бюджетті реттеуші кірісі болып табылады.
Бюджетті кірісін реттелетін жне бекітілетін салытар райды.
Реттелетін салытар–алыпты млшер бойынша бюджетті р дегейі арасындаы блінетін салытар.
Бекітілетін салытар –тек бір бюджетке тсетін салытар.
Корпоративтік табыс салыын тлеушілеріне Р лтты Банкі мен мемлекеттік мекемелердіоспаанда, Р резидент зады тлалары, сондай-а Р-да ызметін траты мекеме арылы жзеге асыратын немесе Р-даы кздерден табыс алатын резидент емес зады тлалар жатады.
Зады тла дегеніміз-Р-ны не шет мемлекетті задарына сйкес рылан дербес млкі бар, сол млікпен ытар мен міндеттерге мліктік жне мліктік емес атынастарды жзеге асыратын, сотта талапкер жне жауапкер бола алатын йым.
Резидент зады тла –Р- задарына сйкес рылан немесе оны наты басару органдары азастанда болатын зады тла.
Резидент емес зады тла –Р аумаында ксіпкерлік ызметін траты мекеме арылы жзеге асыратын, сондай-а траты мекеме рмай Р-нан табыстар алатын шетел зады тлалары.
2с. Табыс салыыны салы салу объектілеріболып:
1. салы салынатын табыс;
2. тлем кзінен салы салынатын табыс;
3. Р-да ызметін траты мекеме арылы жзеге асыратын резидент емес зады тланы таза табысыкорпоративтік табыс салыы салынатын объектілер болып табылады.
Корпоративтік табыс салыы келесі формула бойынша есептеледі:
КТС=ССТ*ставка:100
Мндаы: КТС- корпоративтік табыс салыы;
ССТ- салы салынатын табыс.
Салы салынатын табысжылды жиынты табыс пен кзделген шегерімдер арасындаы айырма ретінде аныталады.
Салы салынатын табыс=жылды жиынты табыс-шегерістер
Жылды жиынты табыс–зады тлаларды бір жыл ішінде трлі кздерден алан табысы.
Резидент зады тланы жылды жиынты табысы салы жылы ішіндесалы тлеушіні Р-да жне одан тыс жерлерден алынуа тиіс (алынан) табыстарынан трады.
Резидент емес зады тланы жылды жиынты табысы азастанды кздерден алынан табыстарынан трады.
Жылды жиынты табыса салы тлеуші табыстарыны барлы трлері енгізіледі:
1) ткізуден тсетін табыс;
2) н сімінен тсетін табыс;
3) туынды аржы ралдары бойынша табыс;
4) міндеттемелерді есептен шыарудан тсетін табыс;
5) кмнді міндеттемелер бойынша табыс;
6) банктерді жне лицензия негізінде банк операцияларыны жекелеген трлерін жзеге асыратын йымдарды рылан провизияларыны (резервтеріні) млшерлерін азайтудан тсетін табыс;
7) сатандыру, айта сатандыру шарттары бойынша сатандыру, айта сатандыру йымдары ран сатандыру резервтерін азайтудан тсетін табыс;
8) талап ету ыын басаа беруден тсетін табыс;
9) ксіпкерлік ызметті шектеуге немесе тотатуа келісім бергені шін алан табыс;
10) тіркелген активтерді шыып алуынан тсетін табыс;
11) табии ресурстарды геологиялы зерттеуге жне ндіруге дайынды жмыстарына арналан шыыстарды, сондай-а жер ойнауын пайдаланушыларды баса да шыыстарын тзетуден тсетін табыс;
12) кен орындарын зірлеу салдарын жою орына аударымдар сомасыны кен орындарын зірлеу салдарын жою жніндегі іс жзіндегі шыыстар сомасынан асып кетуінен тсетін табыс;
13) бірлескен ызметті жзеге асырудан тсетін табыс;
14) егер брын бл сома шегерімге жатызылмаса, негізсіз сталып, бюджеттен айтарылан айыпплдардан баса, таылан немесе борышкер таныан айыпплдар, сімплдар жне баса санкция трлері;
15) брын жргізілген шегерімдер бойынша алынан темаылар;
16) теусіз алынан млік тріндегі табыс;
17) дивидендтер;
18) депозит, борышты баалы ааз, вексель бойынша сыйаылар, ислам жалдау сертификаты;
19) о баамды айырма сомасыны теріс баамды айырма сомасынан асып кетуі. Баамды айырма сомасы халыаралы аржылы есептiлiк стандарттарына жне азастан Республикасыны бухгалтерлiк есеп жне аржылы есептiлiк туралы занамасыны талаптарына сйкес айындалады;
20) тыстар;
21) леуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынан табыс;
22) ксіпорынды мліктік кешен ретінде сатудан тсетін табыс;
22-1) ислам банкінде орналастырылан инвестициялы депозит бойынша табыс;
23) сенімгерлікпен басару шарты бойынша сенімгерлікпен басару рылтайшысы немесе сенімгерлікпен басару туындайтын зге жадайларда пайда алушы алатын (алынуа жататын), млікті сенімгерлікпен басарудан тсетін таза табыс;
24) жоарыда крсетілмеген баса да табыстар.
|
|
|
 | |||
 | |||
 |
|
 | |||||||||
 | | |  | ||||||
20% 15% 10% 5%
|
|
|
|
Сурет. Корпоративтік табыс салыын есептеу мен тлеу механизмі
Тзету – тменде белгіленген жадайларда есепті салы кезеіндегі табысты немесе шегерімні млшерін брын танылан табысты немесе шегерімні сомасы шегінде лайту немесе азайту.
Табыстар немесе шегерімдер мынадай жадайларда тзетіледі:
1) тауарларды толы немесе ішінара айтаранда;
2) ммілені шарттарын згерткенде;
3) сатылан немесе сатып алынан тауарлар, орындалан жмыстар, крсетілген ызметтер шін бааны, темаыны згерткенде;
4) баадан жеілдіктер, сатудан жеілдіктер жасаланда;
5) шартты талаптарын негізге ала отырып, ткізілген немесе сатып алынан тауарлар, орындалан жмыстар, крсетілген ызметтер шін лтты валютамен тленуге тиіс сома згергенде жзеге асырылады.
Тзетілген ЖЖТ-тан салы салынатын табысты анытау шін шегерістер жасалады.
Салыты шегерістер –замен бекітілген шекте салы тлеушіні ЖЖТ-ты алуа байланысты шыындары. Оан ткізілген тауар,ызмет, жмыс бойынша шыындар жне баса да шыындар жатады, оны ішінде:
v Тауарлы-материалды орлар бойынша;
v Тіркелген активтер;
v Ебекке аы тлеу;
v Тленген кмнді міндеттемелер бойынша;
v Сыйаы бойынша;
v Теріс баамды айырма бойынша;
v леуметтік тлемдрге жмсалан шыыстар бойынша;
v сатандыру сыйаылар бойынша;
v тіркелген активтерді жндеуге жмсалан шыыстар бойынша;
v бюджеттен тленген салытар бойынша;
v баса да шыыстар бойынша шегерімге жатады.
Тлем кзінен салы салынатын табыстара:
1. Дивидендтер;
2. Р Б лицензиясы бар банктердегі жне банк операцияларыны жекелеген трлерін жзеге асыратын йымдардаы жеке тлаларды салымдары бойынша олара тленетін сыйаыларды оспаанда, депозиттер бойынша сыйаы;
3. тыстар;
4. Резидент емес тлаларды Р-ы кздерден алан табыстар;
5. Резидент банктерге, жинатаушы зейнетаы орларына, лизинг берушілерге жне борышты баалы ааздар бойынша тленетін сыйаыны оспаанда, зады тлалара тленетін сыйаылар;
6. Эмитент борышты баалы ааздар бойынша шыару шарттарына сйкес тлейтін купон тріндегі сыйаы жатады.
тысты, сыйаыны тлеу кезінде сталан салы сомасы осы салыты тлем кзінен сталанын растайтын жаттар болан жадайда, салы тлеушіні салы кезеі ішінде есептелген корпорациялы табыс салыыны есебіне жатызылады.
Салы ставкалары.Салы тлеушіні салы салынатын табысы 20%-тік ставка бойынша салы салуа жатады.
Ауыл шаруашылыы нiмдерiн ндiрушi зады тлаларды табыстар мен шыыстар сомасына жне ауыстырылатын шыындар сомасына азайтылан салы салынатын табысы ауыл шаруашылыы нiмiн, бал ара шаруашылыы нiмiн ндiру жніндегі, сондай-а зi ндiрген аталан нiмдi айта деу мен ткізу жніндегі ызметтi жзеге асырудан алынан жадайда, мндай табыс 10%-тік ставка бойынша салы салынуа жатады.
Резидент еместерді Р-ы кздерден алынатын табыстарын оспаанда, тлем кзінен салы салынатын табыстар тлем кзінен 10%-тік ставка бойынша салы салуа жатады.
Р-да траты мекеме арылы ызметін жзеге асыратын резидент емес зады тланы таза табысы корпорациялы табыс салыыны стіне белгіленген тртіппен 15%-тік ставка бойынша салы салуа жатады.
Салы салынатын табысты тзету. Салы тлеушіні салы салынатын табысынан салы салынатын табысты ш процент шегінде мынадай шыыстар алып тастауа тиіс:
1) наты шеккен шыыстарды Салы Кодексіні 97-бабыны 2-тармаында кзделген леуметтік сала объектілерін пайдаланан кезде алуа жататын (алынан) табыстардан асып тскен сомасын;
коммерциялы емес йымдара жне ызметін леуметтік салада жзеге асыратын йымдара теусіз негізде берілген млікті нын. теусіз орындалан жмыстарды, крсетілген ызметтерді ны осындай жмыстарды орындаумен, ызметтер крсетумен байланысты шеккен шыыстар млшерінде айындалады;
кмекті алатын тланы тарапынан тініш жасалу негізінде салы тлеушіні шешімі болан кездегі демеушілік жне айырымдылы кмекті;
2) мгедектерді ебегіне аы тлеуге жмсалан шыыстарды 2 еселенген млшерін жне мгедектерді жалаысыны жне баса да тлемдерді есептелген леуметтік салы сомасыны 50 процентін;
3) жеке тла салы тлеушіде кемінде ш жыл жмыс істеу міндеттемесі туралы шартты жасасан жадайда, салы тлеушімен ебек атынастарында трмаан жеке тланы оытуа арналан шыыстарды;
4) Салы Кодексіні 135-1-бабыны 1-тармаында айындалан дербес білім беру йымдарына теусiз негiзде берiлген млiктi нын азайтуа ыы бар.
Осы тармашаны масатында оытуа арналан шыыстар:
оытуа аы тлеуге жмсалан наты шыыстарды;
азастан Республикасыны кіметі белгілеген нормалар шегінде труа жмсалан наты шыыстарды;
оитын адама салы тлеуші айындаан млшерде, біра азастан Республикасыны кіметі белгілеген нормалардан аспайтын аша сомасын тлеуге арналан шыыстарды;
оуа тскен кезде оу орнына жне оу аяталаннан кейін айту жолына жмсалан наты шыыстарды амтиды.
Салы тлеушілер салы салынатын табысты 3 жылдан арты мерзімге берілген негізгі ралдарды аржы лизингі бойынша алынан сыйаы сомасына, кейіннен оларды лизинг алушыа бере отырып, азайтады.
Салы тлеушіні амортизациялы аударымдарды есептен шыаруа заа сйкес жргізілген, пайдалануа алаш енгізілген тіркелген активтерді 3 жылды кезеге аяталана дейін ткізген жадайда жасалан осымша шегерім сомасы салы тлеушіні тіркелген активтерді ткізген салы кезеіндегі салы салынатын табысын арттыруа атысты болады.
3с. Корпоративтік табыс салыы салы кезеi шiн белгiленген ставканы ауыстырылатын залалдар сомасына азайтылан салы салынатын табыса жргiзiлген тзетулердi ескере отырып олдану жолымен есептеп шыарылады. Салы тлеушiлер белгіленген мерзімде авансты тлемдердi енгiзу жолымен салы кезеi iшiнде корпоративтік табыс салыын тлейдi.
Салы кезеi iшiнде тленетiн корпорациялы табыс салыы бойынша авансты тлемдер сомаларын салы тлеушi аымдаы салы кезеi шiн корпорациялы табыс салыыны болжамды сомасын негiзге ала отырып, ткен салы кезеi шiн авансты тлемдер сомаларыны есебiндегi авансты тлемдерді орташа айлы есептелген сомаларынан кем емес етiп есептеп шыарады.
ткен салы кезеi шiн корпоративтік табыс салыы бойынша декларацияда крсетiлген iс жзiндегi салы мiндеттемесiнi сомасы ткен салы кезеi шiн авансты тлемдер сомаларыны есебiндегi авансты тлемдер сомаларынан асып кеткен кезде, салы тлеушi ткен салы кезеi шiн корпорациялы табыс салыы бойынша декларацияда крсетiлген iс жзiндегі салы мiндеттемесi млшерiн негiзге ала отырып, декларация тапсыраннан кейiнгi кезе шiн авансты тлемдер сомаларын есептеуге мiндеттi.
Салы тлеушi тлеуге тиiс авансты тлемдер сомалары салы кезеi iшiнде те лестермен тленедi.
Салы тлеушi корпорациялы табыс салыы бойынша декларация тапсырана дейiнгi кезе iшiнде тленуге тиiс авансты тлемдер сомаларыны есебiн жасап, есептi салы кезеiні 20 атарына дейiн салы тлеушiнi тiркелген орны бойынша салы органына табыс етедi.
Корпоративтік табыс салыы бойынша декларация тапсырыланнан кейiн тленуге тиiс авансты тлемдер сомаларыны есебiн салы тлеушi декларацияны тапсыран кннен бастап жиырма жмыс кнi iшiнде, біра есептік салы кезеіні 20 суірінен кешіктірмей табыс етедi.
Салы кезеiнi орытындысы бойынша залал шеккен немесе салы салынатын табысы жо салы тлеушiлер корпоративтік табыс салыы бойынша декларация тапсыран кннен бастап жиырма жмыс кні ішінде, сондай-а жаадан рылан салы тлеушілер рылан кннен бастап жиырма жмыс кнi iшiнде салы кезеi iшiнде тленуге тиiс авансты тлемдердi болжамды сомасыны есебiн салы органына табыс етуге мiндеттi.
Салы тлеушi салы кезеi iшiнде, ткен салы кезеi шiн декларация тапсырана дейiн тленуге тиiс авансты тлемдердi сомаларын оспаанда, тзетуді себептерiн жазбаша негiздей отырып, салы кезеiнi алдаы айлары шiн авансты тлемдер сомаларыны тзетiлген есебiн беруге ылы.
Салы тлеушiлер корпоративтік табыс салыын тлеудi зiнi трып жатан орны бойынша жзеге асырады.
Салы тлеушiлер корпоративтік табыс салыы бойынша авансты тлемдердi бюджетке белгiленген салы кезеi iшiнде, аныталан млшерде аымдаы айды 25-інен кешiктiрмей ай сайын тлеп труа мiндеттi.
Салы кезеi iшiнде енгiзiлген авансты тлемдер сомалары салы кезеi шiн корпорациялы табыс салыы жнiндегi декларация бойынша есептеп шыарылан корпоративтік табыс салыын тлеу есебiне жатызылады.
Салы тлеушi салы кезеiні орытындысы бойынша корпоративтік табыс салыы бойынша тпкiлiктi есеп айырысуды (тлемдi) декларация тапсыру шiн белгiленген мерзiмнен кейiн он жмыс кнiнен кешiктiрмей жзеге асырады.
Кнтiзбелiк жыл корпоративтік табыс салыы шiн салы кезеi болып табылады.
Егер йым кнтiзбелiк жыл басталаннан кейiн рылса, оны рылу кнiнен бастап кнтiзбелiк жылды аяына дейiнгi уаыт кезеi ол шiн бiрiншi салы кезеi болып табылады.
Бл ретте йымны оны укiлеттi органда мемлекеттік тiркеуге алынан кнi оны рылан кнi болып саналады.
Егер йым кнтiзбелiк жылды аяына дейiн таратылса, айта йымдастырылса, жыл басталаннан бастап тарату, айта йымдастыру аяталан кнге дейiнгi уаыт кезеi ол шiн соы салы кезеi болып табылады.
Егер кнтiзбелiк жыл басталаннан кейiн рылан йым осы жылды аяына дейiн таратылса, айта йымдастырылса, зiнi рылан кнiнен бастап тарату, айта йымдастыру аяталан кнге дейiнгi уаыт кезеi ол шiн салы кезеi болып табылады.
Арнайы салы режимiн олданатын зады тлаларды жне азастан Республикасындаы тлем кздерiнен тек ана тлем кздерiнде салы салынуа тиiс табыс алатын жне ызметiн азастан Республикасындаы траты мекеме арылы жзеге асырмайтын резидент еместердi оспаанда, корпоративтік табыс салыын тлеушiлер корпорациялы табыс салыы бойынша декларацияны салы органдарына есептi салы кезеiнен кейiнгi жылды 31 наурызынан кешiктiрмей табыс етедi.