Атарушы билік органдарыны жйесі

Атарушы билік органдары жоары, орталы жне жергілікті болып блінеді. Мемлекеттік билікті жоары атарушы-кімдік етуші органы кімет болып табылады. кіметті Республика Президенті рады жне ол аулылар шыарады. Республика Премьер-министрі кімдер шыарады. кімет ызметі республиканы барлы аумаын амтиды. кімет зіне баынышты зге де барлы атарушы билік органдарын біріктіреді жне оларды жмысына баыт беріп отырады.

Тиісті министрліктер, агенттіктер, ведомстволар атарушы билікті орталы органдары болып табылады. Министрліктер басты атарушы орган болып табылады, ол мемлекеттік баскаруды тиісті саласына басшылыты, сондай-а занамада кзделген шекте, салааралы йлестіруді жзеге асырады.

Министрліктер кіметті тікелей басшылыымен атарушы - кімдік етуші ызметті жзеге асырады, ал министр кімет мшесі болып табылады. Барлы министрліктерді жалпы міндеттері мыналар: з саласында мемлекеттік саясатты жасап, оны іске асыру; за шыарушылы жне нормативтік-ыты актілерді жобаларын зірлеу; салааралы йлесімділікті жзеге асыру жне мемлекеттік баскару саласына басшылы жасау; дістемелік басшылыты жзеге асыру; кадрлар даярлау; оларды біліктілігін жетілдіру жне айта даярлау, т. б. министрлікке жктелген зге де міндеттер.

Агенттік — кімет рамына кірмейтін билікті орталы атарушы органы. Ол салааралы йлестіруді, сондай-а арнаулы атарушы жне рсат етуші ызметтерді жзеге асырады. Агенттікті Премьер-министрді сынуы бойынша Президент рады, айта рады жне таратады.

Ведомство — з зыретіні шегінде арнаулы атарушы жне баылаушы-адаалаушы ызметтерді, сондай-а салааралы йлестіруді немесе мемлекеттік басаруды баынышты саласына басшылыты жзеге асыратын республиканы орталы атарушы органыны комитеті болып табылады. Ведомствоны тиісті орталы атарушы органны басшысыны сынуы бойынша республика кіметі рады, айта рады жне таратады.

Министрлік, агенттік, ведомство шыаратын акті нысаны — министр, агенттік траасы, ведомство басшысыны бйрыы болып табылады. Жергілікті атарушы органдар — кімдіктер. Жергілікті жерде атарушы билікті республиканы кімшілік- ауматы рылымына сйкес облысты, ауданны, аланы, ауылды, селоны, поселкені кімдіктері жзеге асырады.

Жергілікті атарушы органдар — жоспарлар, ауматы дамытуды экономикалы жне леуметтік бадарламаларын, жергілікті бюджетті жасауды жзеге асырады жне оларды атарылуын амтамасыз етеді, коммуналды меншікті баскарады. Жергілікті атарушы органдарды басшыларын таайындайды жне ызметтерінен босатады, жергілікті атарушы органдарды жмысына байланысты зге де мселелерді шешеді.

31.Мемлекеттік басаруды функционалды рылымы.

Жалпыфилософиялы маынада функция (латынны function– іске асыру, орындау дегенді білдіреді). андай да бір объектіні аталан атынастар жйесінде крінетін сырты асиеттер болып арастырылады. Мемлекеттану ылымында бл ым зіні мазмнымен толытырылады жне ртрлі маыналы тстерге ие. Мемлекет функциясы оны мнін білдіреді жне леуметтік жйеде крініс табады. Басару функциялары мемлекет функцияларынан ажырамас болады жне соыларын жзеге асыруда йымдастырушылы нысанын білдіреді; мемлекеттік органдарды функциялары ведомствалы объектілерге басарушылы сер етуді наты трлерімен байланысты.

амтылан жне амтылмаан кзарастарды анализі басару функцияларыны проблемасын шешуге белсеніс ізденіс жатары туралы ку болады, жалпы теоретикалы ізденістерге негізделе отырып, келесі аидаларды анытауа болады:

а) функцияны оамды процесстерді басару бойынша ызметті мазмнындаы элементі ретінде арастыру;

б) басару функциясыны басару саласы ерекшеліктеріні асиетімен зара байланысы;

в) функцияларды іске асыру механизмі, яни функцияны, оны амтамасыз ету ралдарымен байланысын ныайту.

Мемлекеттік басару функциясына келетін болса, олар мемлекет функциясымен тыыз байланысан жне дістерін айындайды, сондай-а соыларын жзеге асыруды йымдастырушылы нысанын бейнелейді. Басару функциясы объективті категория болып табылады жне наты органдара рекет етеді, оларды жалпылыы басарушылы ызметті мнінен келіп шыады, олар леуметтік басару жйесіні барлы звеноларына тн болып келеді. Мемлекеттік басару функциясы басарушылы ызмет мазмнында типтік баыт болады, мемлекеттік леуметтік жйеге басарушылы серіні белгілі бір трі ретінде рекет етеді. Олар бкіл мемлекеттік аппарат рылымында ндіріледі жне наты мазмнымен толытырылады.

йымдастыру – мемлекеттік басару субъектілеріні ыты мртебесін жне рылымды нсауларды амтиды; оамды жйеде басарылатын объектілерді рылуы мен ыты мртебесін анытауды; мемлекеттік басаруды субъектілері мен объектілері арасындаы зара байланысты бекітуді амтиды.

Жоспарлау – жмысты орындау мерзімі мен аятау нысанын; нтижесін, тртібін кздейтін іс-шаралар жйесіні алдын-ала ескерілуін амтиды. Осыан орай жеке іс-шараларды орындалуына жауаптылар крсетіледі. Американды алымдар “жоспарлау – бл не істеу керек, ашан жне кім жасау керектігі туралы алдын-ала абылданан шешімдер; жоспарлау бізді ткен жадайларымызбен жне бізді болашатаы жететін кпір арасына жол салады”. Болжамдау арнайы ылыми ізденістер негізінде оам дамуыны болжамын жасап шыаруын зіні рамына алады. Болжау (гректі prognosis – алдын-ала кру, пайымдау дегенді білдіреді, леуметтік жйені наты жадайын, оларды болашатаы жеке звеноларын пайымдау, жобалы арастыруды білдіреді (жаратылыстаы жадаяттар), сондай-а оларды белгілі бір уаытта пайда болуын болжамдау жне оларды масатты жне тжірибелі ызмет процесіндегі жадайын алдын-ала ескеру.

Бадарламалау (проектирование) – бір немесе бірнеше мемлекеттік басару масатын іске асыру бойынша іс-шаралар жйесін растыру процесі болады. Бадарлама (гректі Programma – нсау, хабарландыру) белгілі бір жмыстарды орындауды тжірибелік рекеттеріні жоспары мен мазмнын амтиды.

Кадрлы амтамасыз ету – мемлекеттік басару жйесіндегі мамандарды блу мен тиімді пайдаланумен байланысты сратар жиынтыындаы шешімдерді амтиды, мемлекеттік органдара жне ведомствалы йымдара кадрлерді іріктеуге ойылатын арнайы талаптар туралы айтылып отыр.

Реттеу –оамды атынастарды тртіптендіруге баытталан адамдар мен оларды жымдарын ажетті алып жру шекараларын анытайды.

Баылау – басару функциясы ретінде мемлекеттік аппаратты барлы звеноларыны аппаратыны ызметіне бекітіледі. Баылау ведомстволы объектілерді жадайы туралы, мемлекеттік органдар, лауазымды тлаларды жмысы туралы объективті апараттарды алумен байланысты.

32.За шыарушы орган

За шыарушы орган – Конституция бойынша елдегі за шыарушы билікті жзеге асыруды негізгі міндеті жктелген мемлекеттік кілетті алалы орган. Кейбір елдерде за шыарушы органа зіні негізгі міндетіне оса мемл. бюджетті бекіту жне атарушы билік органдарыны (кіметті, президентті, т.б.) ызметін баылау ыы берілген, сондай-а, кейбір зге де кілеттіктер: жоары лауазымды адамдарды белгілі бір тобын (судьяларды, есеп палаталарыны аудиторларын, омбудсмандарды, т.б.) сайлау (таайындау, орнынан алу), халыар. шарттарды бекіту, раымшылы жариялау міндеттері жктелген.

Федерациялы принцип бойынша рылан мемлекеттерде жне бір орталытан басарылмайтын кейбір унитарлы мемлекеттерде за шыарушы органжалпы лтты за шыарушы органжне айматы (респ., облысы, т.б.) за шыарушы орган болып блінеді. Мысалы, Ресей Федерациясында Федералды жиналыс жне Федерация субъектілеріні кілетті органдары (Татарстанда Жоары Кеес, Пенза облысында за шыарушы жиналыс, Мскеуде алалы Дума) за шыарушы орган болып табылады. Кейбір парламенттік монархияларда (лыбритания, Канада) мемлекет басшысы (королева, президент) жалпы лтты за шыарушы органны рамдас блігі саналады.

азастанда за шыарушы билікті жзеге асыратын жоары кілдікті орган – ос палаталы азастан Республикасыны Парламенті

33.Сенат

Сенат (латынша senatus, senex — крі, ария сзінен) — 1) Ежелгі Римдегі жоары мемлекеттік кеес. Сенат басында е крнекті, ебегі сіген сенатор (prіnces senatus) трды. Сенат сайлау задары мен нтижесін бекітті, магистраттар ызметін баылады, олара кеес берді, сырты саясатпен айналысты, аржыны жне діни жоралыларды орындалуын адаалады. Яни іс жзінде мемлекетті Сенат биледі. Сенат аулылары — сенатус-консульттер халы жиналысы мен плебейлер жиналысы шыаран аулылармен бірдей за кшіне ие болды. Рим империясы кезеінде Сенатты маызы, саяси ыпалы тмендеп, жай ана дулетті улеттер кілдеріні жиналысына айналды; 2) кптеген елдерде парламентті жоары палатасы. Сенат трлі жолмен: тікелей сайлау, жанама сайлау, сирек жадайда тменгі палатаны з рамынан сайлауы (Норвегия, Исландия) арылы рылады. Кейбір елде Сенат мшелері тгел таайындалады (Германия, Канада). Федералды мемлекеттерде Сената рбір федерация субъектілерінен 1 — 2 кілден сайланады. Сенат тменгі палатадан келген за жобаларын бекітіп, мемлекет басшысына жібереді, келіспеген жадайда тменгі палата абылдаан задара вето оюа ылы. Сенатты за шыару ісіне араласудан блек біратар маызды кілеттіктері болады, мысалы, халыаралы шарттарды малдау, кейбір жоары лауазымдарды таайындау, т.б

34.Конституция, Ата За ( латынны лат. constitutio — яни «рылым» сзінен шыан) — Мемлекетті негізгі заы, елдегі барлы баса задара атысты жоары зады кшке ие за немесе задар тобы.

Конституция осы заманы мемлекеттілікті маызды белгісі, мемлекетті бастапы саяси жне ыты жаты болып табылады. азіргі кезде Парсы шыанаындаы кейбір абсолютті монархияларда (Сауд Арабиясында, Оманда) ана Конституция жо. Мемлекетті барлы баса задары оны аидаларына барынша сйкестендіріле отырып абылданады. Конституциялы аидаларды бзылуы те елеулі ы бзушылы болып табылады.

Болжалды олданылу мерзіміне арай Конституция траты жне уаытша Конституциялара блінеді. Уаытша Конституциялар елді тпкілікті конституциялы рылымын зірлеу ажет болатын тпелі кезеде абылданады. Кейде уаытша Конституция кптеген жылдар бойына олданыста болады. Керісінше, траты Конституцияны олданылу уаыты те ыса болуы ммкін. азіргі лемдік тжірибеде жаа Конституция абылдауды трлі тсілдері олданылады. Атап айтанда, Конституцияны парламент, рылтай жиналысы, референдум абылдайды немесе аралас тсілдермен абылданады. Украинаны, Молдованы, Грузияны, збекстанны олданыстаы Конституциялары парламенттік жолмен абылданды. Болгарияны, Румынияны, Камбоджаны, Бразилияны, Колумбияны Конституциялары рылтай жиналысында абылданды. азастанны (1995 жылы), Ресейді Конституциялары, сондай-а Беларусьті Негізгі Заыны азіргі редакциясы мемлекет басшысыны басшылыымен зірленіп, бкілхалыты референдумда абылданды. Арменияны, зірбайжанны, Литваны, Тжікстанны Конституцияларын парламент абылдап, кейін референдумда бекітілді.

Ж. 30-тамызда ткізілген бкілхалыты референдумда абылданан азастан Республикасыны Конституциясы — конституциялы задарды аидаларын тжырымдап, бір арнаа келтірген Ата За, яни мемлекетімізді Негізгі Заы болып табылады. Ол кіріспеден жне 9 блімнен (98 баптан) трады.

Конституция, Ата За ( латынны лат. constitutio — яни «рылым» сзінен шыан) — Мемлекетті негізгі заы, елдегі барлы баса задара атысты жоары зады кшке ие за немесе задар тобы.