Деу жне оны раушылары

деу – материялы нкте жылдамдыыны модуль жне баыт бойынша згеруін сипаттайтын векторлы шама.

Орташа деу векторы берілген уаыт ішінде жылдамды згерісіні уаыта атынасымен аныталады:

(1.8)

Лездік деу –уаыт бойынша жылдамды векторыны бірінші туындысына немесе радиус-векторыны уаыт бойынша екінші туындысына те векторлы шама:

(1.9)

Жоарыдаы (1.5) тедікті есепке ала отырып деу модулін анытауа болады

(1.10)

деу траты кездегі ( ) озалыс біралыпты айнымалы деп аталады (біралыпты демелі, егер , жне біралыпты кемімелі, егер ). Біралыпты айнымалы озалыс шін жолды жне жылдамдыты рнектері мына трде жазылады:

, (1.11)

. (1.12)

Біралыпты тзу сызыты демелі озалыс кезінде векторыны баыты векторыны баытымен сйкес келеді, ал кемімелі озалыс кезінде оан арама-арсы болады.

исы сызыты озалыс кезінде (1.3-сур.) векторы, демек векторы, траекторияны ойыс жаына арай баытталан болады. деу векторын екі раушыа жіктейік (1.4-сур.): оны бірі векторымен баыттас болып тангенциалды деу ( ) жне оан перпендикуляр нормаль деу ( ) деп аталады.	1.3-сурет. исысызыты озалыс
1.4-сурет.деуді екі раушысы	(1.13) Тангенциал деу жылдамдыты модуліні згеруін сипаттайды нормаль деу – жылдамды векторыны баытыны згеруін сипаттайды.

 

Радиусы шебер бойымен біралыпты айналу кезіндегі нормаль удеу модулі келесі формуламен аныталады

(1.14)

Нктені толы деуіні модулі мынаан те:

(1.15)

р трлі ілгерілемелі озалыс кезіндегі деу раушыларыны мндері 1.1-кестеде келтірілген.

1.1-кесте

озалыс	Тангенциал деу	Нормаль деу
Біралыпты тзу сызыты
Біралыпты айнымалы тзу сызыты
Біралыпты айналмалы
Біралыпты айнымалы исысызыты

 

3-СРА

 

1.6 Айналмалы озалыс кинематикасы   атты денені айнымалы озалысы деп осы дене озалыста боланда денені екі нктесі бастапы орынын згертпейтін жадайды айтамыз жне осы екі нктеден тетін ось айналу осі деп аталады. Айналмалы озалыс кезінде денені бойынан озалатын жне озалмайтын жазытытар тадап аламыз, егер осы жазытытар арасындаы брыш уаыта туелді згеріп отыратын болса, онда осы брыш арылы денені айналмалы озалысын сипаттауа болады. Айналмалы озалысты сипаттаан кезде полярлы координаталарды R жне олданан ыайлы, мндаы R ­радиус (айналу центрінен нктеге дейінгі ашыты), - полярлы брыш (брылу брышы). Брышты орын ауыстыру – ауыту векторы ( ), оны модулі брылу брышына те, баыты о бранда дісімен аныталады. Брылу брышы аз болса, доаны шамасы мына рнекпен аныталады: (1.16)

Брышты жылдамды жне брышты деуді рнектері:

, (1.17)

(1.18)

Мнда жне векторы айналу осінде жатыр. векторыны баыты векторыны баытымен сйкес келеді. демелі озалыс кезінде векторы векторымен баыттас, ал кемімелі озалыс кезінде арама-арсы баытталады (1.5-сур.). Денені біралыпты айналмалы озалысы кезінде брышты айналу мен брышты жылдамды задылытары келесі трдегідей жазылады:

1.5 - сурет. жне векторларыны баыты

, (1.19)

.

 

4-СРА

 

Нктені тзусызыты жне брышты кинематикалы сипаттамалары арасындаы байланысты анытайы. Егер уаыт аралыында А нктесі (1.7-сур.) доасын жасаса, онда оны тзусызыты жылдамды модулі ( жне рнектерін ескере отырып) мынаан те:

(1.21)

Немесе векторлы трде: ,

 

 

1.2-кесте

Ілгерілмелі озалыс	Айналмалы озалыс	Сипаттамалар арасындаы байланыс
Радиус-вектор		Айналу брышы
Орын ауыстыру векторы		Брышты орын ауыстыру векторы
Жол зындыы		Жол зындыы
Жылдамды		Брышты жылдамды		,
деу		Брышты деу
Тангенц. деу				,
Нормаль деу				,

немесе . (1.23)

Нормаль деу

немесе _.

 

 

5-СРА

Динамика–дене озалыс задылытарын жне осы озалысты тудыратын немесе згертетін себептерді зерттейтін механиканы бір саласы.