Ньютонны бірінші заы – инерция заы

Егер денеге баса денелер сер етпесе немесе оларды те сер етушісі нольге те болса, ол дене зіні тынышты кйін немесе біралыпты тзусызыты озалыс кйін сатап алады.

Денелерді тынышты кйін немесе біралыпты тзусызыты озалысын сатау абілетін инерттілік деп атайды. Сондытан бірінші зады инерция заы деп те атайды, ал баса денелер сер етпеген кездегі дене озалысы инерция бойынша озалу деп аталады.

Механикалы озалыс сипаттамасы тадап алынан сана жйесіне байланысты. Ньютонны бірінші заы кез-келген жйеде орындалмайтынын тжірибе крсетеді. Ньютонны бірінші заы орындалатын жйелер инерциалды сана жйелері деп аталады.

Ньютонны екінші заы– материялы нкте динамикасыны негізгі заы

Ньютонны екінші заы тжірибе жзінде аныталды: материялы нктені деуі оан сер етуші кшке тура пропорционал жне баыттас, ал нкте массасына кері пропорционал

. (2.1)

боландытан, Ньютонны заын былай жазуа болады:

, (2.2)

мндаы - импульс немесе материялы нкте озалыс млшері. Демек, материялы нктені импульсіні згеру жылдамдыы оан сер етуші кшке те.

Динамиканы негізгі заын мына трде де жазуа болады:

немесе (2.3)

материялы нкте импульсіні згерісі оан сер етуші кш импульсіне те.

Ньютонны шінші заы

Материялы нктелерді бір-біріне тигізген кез-келген сері зара серлік сипаттамаа ие болады:екі материялы нктені зара сер кштері модулдері бойынша те жне оларды осатын тзу бойымен арама-арсы баытталан болады

. (2.4)

сер етуші жне арсы сер етуші кштерді табиаты бір. Олар р трлі материялы нктелерге сер еткендіктен бір-бірін тегермейді. ( -екінші нкте жатан бірінші нктеге сер ететін кш, -бірінші нкте жатан екіншіге сер ететін кш).

Кш. Масса

Кш – денеге баса денелер жаынан немесе рістер жаынан механикалы сер етуді арасында пайда болатын векторлы шама. Нтижесінде кшті серінен дене зіні озалыс кйін немесе зіні лшемін жне пішінін згертеді.

зара рекеттесу бір-бірімен тікелей тйісетін денелер арылы, сондай-а бір-бірінен ашыта орналасан денелер арасында гравитациялы жне электромагниттік ріс арылы орындалады.

Денеге сер ететін бірнеше кшті, оларды геометриялы шамасыны осындысымен аныталатын, те сер етуші кшпен алмастыруа болады.

Денені массасы –ілгерілемелі озалыс кезіндегі денені инерттілігін сипаттайтын физикалы шама. Денені массасы нерлым лкен болса оны озалыс кйін згерту сорлым иына соатыны длелденген. Классикалы механикада дене массасыны озалыс кезінде де, баса денелермен серлесу кезінде де згермейтіні делелденген. Демек, масса классикалы физикада згермейтін шама – инвариант.

6-СРА