Тіс жегі ауруларыны этиологиясы мен патогенезі.

Тіс жегі- бл крделі, жай дамитын патологиялы рдіс болып, тісті атты тіндеріне бірлесіп сер ететін сырты жне ішкі, жергілікті жне жалпы мнбірлер арылы кіреукені бейорганикалы блігі ошаты деминерализацияланып, кейін келе органикалы негізі бзылуымен атты тіндерді рылысында аау пайда болатын ауру. Емделмегенде асынып, лпа жне периодонт абынуына алып келеді. Ол тіс шыаннан кейін дамиды.

Кптеген алымдарды зерттеулерінен кейін е басты тіс жегіні даму себебі ауыз уысыны микрофлорасы болып саналады. Ол жан жаты тжірибе жргізу жолымен клиникада длелденген. Ал алан анытамалар мен теориялар з кезегінде трлі жадайда осымша ретінде микроорганизмдерге тіс жегіні дамуына олайлы жадай жасайтын мнбір болып саналады. Мселен тамапен жеіл орытылатын кмірсуды кптеп абылдананда микрофлораларды серінен ферментацияа шырап, органикалы ышылдарды тзілуіне кмек береді. Ал ол з кезегінде кіреукені бейорганикалы не-гізін (гидроксиапатит кристалдарын) балытады. Ал микроорганизмдер болса кіреукені органикалы негізін лдыратады.

Жалпы аланда тіс жегіні пайда болып дамуына уаыт жне ш шарт ажет болады.

- тіс жегіні дамуына кмектесетін микрофлора;

- тамапен жеіл орытылатын кмірсулар жне оларды тіс беткейлерінде сталып алуы;

- тіс тіндеріні жне азаны тіс жегіге арсы тру оанысыны бзылуы болып саналады.

Сонда да болса тіс жегіге арсы тру, адам азасыны тіс жегіге арсы труына байланысты деп саналады.

Ол адамны ауыз уысыны микрофлорасына, таматы сипатына, таматану уаытына, сілкейді млшері мен сапасына, аза жйелеріне функционалды згерістеріне, ауыз уысындаы фторды млшеріне, азаа тигізетін сырты ортаны серіне байланысты болады.

Халыаралы денсаулы сатау йымыны номенклатурасына келісе отырып тіс жегімен заымдануын негізгі екі крсеткішпен анытайды: ауруды таралу арындылыына жне ауру арыныны суіне арай.

Тіс жегіні таралуы ауыз уысында тіс жегімен заымданан пломбаланан жне жлынан тіс санымен аныталады. Тіс жегімен заымданан тістер К, пломбаланан тістер П, жлынан тістер У ріптерімен белгіленеді. Осы крсеткіштерді жиынтыы КПУ индексі деп аталады. Траты тістемде КПУ деп, ст тістемде кпдеп, аралас тістемде КПУ +кп деп белгіленеді.

Балаларда ст тістерді жлыну, тбірлеріні физиологиялы сорылуына байланысты боландытан, У крсеткіші крсетілмейді жне ст тістер кіші ріппен белгіленеді. Бл индекс те кп млімет беруімен сараптама жасауда айтарлытай кмек крсетеді. Мысалы: КПУ – 6 а те боланда, егер 4 + 1 + 1 болса, емдеу жмыстары анааттанарсыз болып саналады. Егер 1 + 4 + 1 болса емдеу жасы жола ойылан деп саналады. Егер 1 + 1 + 4 болса, жлынан тістер кп боландытан емдеу жмыстары анааттанарсыз деп есептеледі.

КПУ индексі жоары боланда емдеу жне алдын алу жмыстары жасы жола ойылмаан деп есептеледі. Тексеру кезінде крсеткіштер аны болу шін тексерушілер саны кп болу керек, р трлі климаттаы, леуметтік – экономикалы дегейі, этникалы топтары мен еркек жне йелдерді саны те болуын амтамассыз ету керек, сонымен бірге тексерушілерді жасына да кіл блінуі ажет.

Балаларды есепке алу кезінде 12 – 15 жастаы жас спірімдер тексеріледі. лкендерге келсек 35 – 44 – 65 жне одан да арияларды тексереді. Тексеру нтижелері тмендегідей белгіленеді:

КПУ + кп индексі 0 – 1,1 болса, крсеткіш те тмен

1,2 – 2,6 дейін – крсеткіш тмен

2,7 – 4,4 дейін - крсеткіш орташа

4,5 – 6,5 дейін - крсеткіш жоары

6,6 дан да жоары боланда - крсеткіш те жоары саналады

Нерлым сандар жоары болса, крсеткіш тмен болады.

Бл крсеткіштер таматануа те кп байланысты деп саналады. Мысалы: кондитер жне бисквит фабрикаларыны жмысшыларын тексергенде КПУ 10 – 22 индексін крсеткен.

Кмірсуларды абылдау – тіс жегімен заымдануды кбейтеді деп айтамыз, оларды тама ортасында абылдаса (аузында кмпит со-рып жрсе) ол адамдарда бл крсеткіш те жоары болады. Крсеткіштерді жоары болуына микроорганизмдер лкен орын алады. Тексерулерді нтижелерінен айтуымыз ммкін, тіс жегіні дамуына е кп сер ететін мнбір, кмірсулар мен микроорганизмдерді бірге сер етуі. Сонымен атар таматы рамындаы макро жне микро-элементтеріні млшері, оны даалдыы яни аттылыыда лкен орын алады. атты тама шайнаанда, тіс беткейлері тісті жмса кірлерімен табии жолмен тазаланып отырады. Ал жмса таамдар абылдаан уаытта тісті жмса кірлері тазаланбайды.

Ауыз уысындаы тістерді толы болуы да, таамны шайнау кезінде барлы тістерді атысуын амтамасыз етеді. Ал тгел болмаан жадайда, антогонистері болмаан тістерде тіс шгінділері кптеп пайда болады, ол з кезегінде тіс жегіге алып келуі ммкін. Таы бір мнбір бл ананы жктілік кезіндегі таматануыны нашар болуы, басынан ткізген аурулары, психоэмоционал жадайлары, зіні жне рсатаы баланы азасына да, сіресе ст тістерді жадайына серін тигізеді. Бала туыланнан кейінгі оны дрыс таматанбауы, асазан – ішек жолдарыны аурулары, тістерді рытануыны дрыс алыптаспай, кіреуке жне дентин тіндеріні аурулары мен рылымыны згерістеріне алып келеді. Тіс шыанан со тез тіс жегі ауруына беріліп алуына себеп болады.

Атап айтанда тіс жегі полиэтиологиялы ауру болып саналады.

Баылау сратары:

1. Тіс жегі ауруларыны этиологиясы мен патогенезі?

2. Тіс жегіні таралуын андай крсеткіштермен анытайды?

3. КПУ дегеніміз не?

4. кп дегеніміз не?

5. КПУ крсеткіштері неге байланысты болады?