Ылыми-зерттеу дістемелік блімі

Ансонарда

Дипломды жмысымны таырыбын аза халыына тн, рі таныс таырып «ансонарда» деп атадым. Осы таырыпа лы Абай нанбайлы 1882 ж. ле жазан. Абай нанбайлыны осы таырыпта жазан леіне ылыми трыда кз жгіртіп тейік. Абайды аны шеберленген ірі суретші жне реалист аын боланын креміз. Бл ле тыш туа алан, бірінші ана кркем шыарма болуа ммкін емес трізді. 1882 жылдаы «ансонарда» сияты лемен бастап, нені кріп, нені сезініп, нені жыр етіп толанса, брінде де р дрежеде реалистік шеберлікті танытады. лені рнегімен ізденгіш жаалытары соныдан соныа тсіп, деп, есіп отырады. Сондайлы ты арнаны з тсындаы жне зінен кейінгі аза дебиетіне бдан былайы жол етемін деп«баса шауып, тске рлеген» жаа заман аынын біз е алаш клемді трде «ансонарда» деген леінен кре бастаймыз. Осы ледегі табиат кріністерін, з сезімін жне ашылыты ызулы, ызылыты сттерін сипаттаанда, Абай зіні жааша алыптанан аынды мдениетін танытады. Бл реалист аын боланда, орыс классик. поэзиясыны реалистік традицияларын з бойына мол сііріп, жасы мегерген суретші аын боп крінеді. «ансонарда» леінде орыс халыны мірінен, не орысты классик. поэзиясынан тп-тура ауысып келіп, араласып тран ешбір белгі, дерек жо. Бндаы кретініміз - аза халы мекен еткен жерді ысы туралы, табиат, бркіт салуа ата мініп шыан аны азаты ашылар тобы, ермек шін ебек еткен шира, сергек, ажырлы рекет стіндегі адамдар. Кпшілік елдерде, бл замандарда олданбайтын бркіт ашылыы суреттелмек. Осы адам тобыны мінездері, ашылытаы тсіл-тжірибелері, р алуан динамикалы кесек рекеттері толып жатан са машы-мерзімі ттас азаты зі нетен тіршілігі болып шыады. Сейтіп барлы натылы фактілерді, жеке реальностарды баршасы наыз азаты зіне тн шындытармен алыптануды стіне, ттасымен аланда, осы ле зор мдениетті, ірі суретші тудыран шыарма екенін танытады. Сол згешеліктерін, е алдымен, пейзаждан байауа болады. Кз алдымыза ар басан елсіз тауды трысы, саасы, ансонар кнгі аны болмыс кйін елестетеді. Аны аза сахарасындаы ашылар ана жретін жым- жырт тауды еле-аладаы тынышты шаын беруден бастайды. Тегінде, пейзажды зін суреттеуде кп аын здеріні стильдік згешелігін аны аартады. Шыыс аындарыны ескі дстрін алса, олар аны тауды шынды алпында суреттемей, салыстыру шін р алуан тспалара бейімдеп керстетін. Тауы кейде тауа саса, кейде иялдап, шбарлап, сірелеп айтан тманды, жмбаты бір кріністерге ауысып кетер еді. Орыс поэзиясыны, сіресе Пушкиннен бері арайы классикалы реалистік стильге ауысан лгісін ескерсек, оны аса айын бір згешелігі - рдайым длшілдігі, шындыа жаындыы ошау трады. Абай да осы сияты суреттейін деп отыран жайын жне барлы куйлерін сол орыс поэзиясындаы натылы длшілдік негізге рады. азаты Абайдан брыны поэзия лгілеріне де тау аны реалистік, длдік болмысымен суреттелмейтін. Кбінесе «блыр- блыр, блыр тау», «асар-асар тауларды» жалпылап сірелеп айтан, блдыр бейнеден ары бармайтын. Абайды пейзажы, тауы шыыс аындарыны тманды тспалына да сотырмайды. аза аындары айтатын фольклорлік «заар тау», «ара аспан таулара» да бармайды. Жааша берілген тау бейнесі кеше ана зіні жріп ткен жерлерді, адыр тауларды ой-ырын, жотасы мен орым тастарын, ия беттерін, соны ара тскен іздерімен дл рі тгел крсетеді. Екінші айын бір жаалы белгісі - тауды жне барлы пейзажды тек сол тау шін, пейзаж шін ана алмайды. Адамны іс-рекеттерін тартыс-талабымен, неше алуан мінездері- мен араластырып, арнаулы арым-атынаста, шарпысу алпында алады. Адамны да іс-рекетін, сезімін тегіс табиат ортасында береді. Шыарманы зі сюжетті, оиалы поэма, баллада лгісінде жазылмаса да, бар ле бастан-ая динамикалы суреттерден ралады. рекет пен оиа жаынан баран сайын байып, сіп, деп бара жатады. лені ішінде ст сайын былан толып жатан згеріс, имылдар боландытан ай оушыа болсын серлі, ызыты тиетін, ойа онымды, кілге иланышты шынды танытады. Салын кнде, аппа арды стінде бусанып таман ызыл ан тамшысындай жанды шынды. Адамды алсата, р аталып ойан емес, арнаулы имыл-рекет стінде крінеді. Сонарды кткен лкен ашы мен аушылар ерте аттанан. Сонарды да ашы тілейтін сонары бар. Бл «за сонар» емес. ар кеше кндіз жауып, кеше тотаан болса, тлкіні ізі тні бойы жортан за шиыр боп кетер еді. Ол ізбен тлкіні табу оай емес. «Келте сонар» болса, ол да жасы емес. ар тні бойы жауып, та атар алдында ана тотаса, тлкіні ізі ыса жортуылды ана крсетер еді. Бндай із кез келсе, тлкі тез табылатындыы рас. Біра е аз болан жерлерде оай кезігуді кту иял сияты. Аны жасы сонар арды ел жатанша жауып тотаан тнінде болады. Бнда тлкі кбірек кездеседі. Жортуылы да за сонардай, шексіз алыс болмайды. Сйтіп Абай сонарды ішінде ашыа кп кздесетін шындыты алады. Ашылыты ызыы мол. Оны шарты да зор. Астыда жасы, мыты ат болу керек. сте ыайлы, ышам киім, асында тату жолдас- барлыы да ашылыты рі шарты, рі ызыты шындыы. Осы топты кейбіреулері аушы болып, сай-сааны кезінде, біреулері тау басында томаа тартып отырады. Дл осы сттен бастап тлкіні алып, кіл жайланып, «йірімен ш тоыз» боп анжыаа байланып, сйсінгеннен насыбайларын атан шаа шейін мір шындыынан шалай жатан бір имыл, бір озалыс, бір сезім жо. Абай осы леде зі айтатын жайларды аса жасы біліп, оны лкен длшіл шындыпен жырлайтындыын танытады. лені композициясын алса, ауызша поэзияда жиі кездесетін, ілгерілі-кейінді аттап тсіп отыратын, бірі ілгері, бірі кейін орынсыз жретін ауыспалы хал жо. ле жазушы-аынны шыармасы. Оны барлы мезгіл мен іс-рекетті бастан-ая ретімен блжытпай бергендіктен креміз. Алдын-ала ойланып алан ретті жоспар барлыы даусыз. Шындыа, натылы деректілікке ерекше мн берген аын, реалистік дстр бойынша, з шыармасыны барлы бйымын, бар трманын ттас ету керек. Соны белгісін бл шыармада Абай зіні сздігінен де айын танытады. «Сонар», «аушы», «айтан із», «Бркітті айа аып аспана шыуы», «Тлкіні кре тра алуы», «йірімен ш тоыз» десу - брі де ашылыты зіне тн тілі. Сол згешелікпен атар аын иялын да ткірлеп, сол асыыс, арбалас, тайталастар стінде шебер трдегі соны тееуді де табады. «ар - аппа», «бркіт - ара», «тлкі - ызыл» дей келіп, сол бір айнаан имылдарды ымсынан я слуды асыып шомылан озалыстарына сатуы да шеберлік айаындай. Бнда натуралды лгіде екі жайды «ананы кр де, мынаны кр» деп сата салу жо. Табиатты, тлкі мен бркітті тгел осып, бір бейне етіп, етті слуды динамикалы рекетіне сатуда кп ассоциация туызатын тере де ке метафора танылады. Шын шебер реалисті ана аламына оралатын згеше лгі. Осындай белгілеріненде рі мазмн, рі трі тгел абысып келіп, ірі табыса айналан аынды туыс танылады.

Мені олнер туындымда осы таырыпа тоталан себебім, аашты бедерлеу арылы азаты ке даласындаы осы кріністі бейнелеп крсету болып табылады.Бейнелерді имыл – озалыстарын композициялы рылым арылы сомдап, іс – рекеттерін шындыпен алыптастырып крсету.