Идеялы йлестіру

азаты ол неріні алуан трлілігіне куміз. Ата-бабаларымыз ол неріні андай трлерімен айналысса да, алдарына белгілі бір масат немесе трбиелік мніне аса кіл блген. Сол себепті , біздер, жастар зімізді нер жолымызда лтты идеологиямызды паш ететін таырыптара кіл ойуымыз ажет. Ата-бабамыздан келе жатыран ксіпті, нерді жаластыра отырып, лтты наыш,ой-рісті кеейте крсетіп келер рпаа жаластыру – басты масат.

Мен «Аашты кркемдеп деу» мамандыында оу барысында аашты деуді, ааштан алуан трлі кркем бйымдар жасау технологияларын игеріп йрендім.Осы ксіптерді ішінде ерекше кілім ауаны – аашты бедерлеп ою дісі. Сол себепті дипломды жмысымды осы дісті пайдалана отырып, жзеге асыруды масат еттім.

Таырыпты тадау барысында, за іздендім.

Технологиялы растыру блімі

Ааш деу нері

Ааш деу — Ааштан жасалан бйымны арнаулы деуден откізіп кдеге жарату жолдары.

Дайындалатын затты бетін тегістеу, оймыштап бедер салу, бояу ааш бетін ыздырылан металлмен ару, бізді шымен арып рнек, жазу тсіру, т.б. тсілдер жатады.

Аталан тсілдерді кбінесе й жиазы (кбіне ыдыс-ая трлерін), саз аспаптарыны, й, имаратты ааш блшектерін (стын, тіреу, есік, апа жне т.б.) деуге олданан. Ол шін шекейленетін ааш бетіне рнекті нобайын біз трізді ткір аспаппен немесе ызан инені шымен батыра сызып алып, ртрлі мнерде иілген теміртек (металл) алыптарды ота ыздырып, рнекті бойын уалай, арып (кйдіріп) шыады.

араай, самырсын, шырша трізді шайырлы ааштардан жасалан бйымдардаы аашты табии рнегін (текстурасын) айындай тсу шін, делген бйымды отты жалынына шарпытып алса, ааш талшытарыны шайырлы жерлері саталып, шайыры жо тстары кйіп, араоыр тске еніп, жолаты табии рнек пайда болады. Ертеректе шеберлер ааш бйымдара ру табаларын, адам аттарын, ою-рнек трлерін арып тсірген.

Ааш бліктерін атарластыра ари отырып, сарыш оырдан шымай аратсті арасындаы редерді шыаран.

Ааш деу жабдытары

Ааш деу жабдытары — ааш деу жмыстарында пайдаланылатын ол немесе механикаландырылан аспаптар. Оан: оласпаптар — балта, ара, сргі, ашау, бры т.б.; осалы оласпаптары — ста баласы, ааш бала, ышаш, брауыш, тістеуік, егу т.б.; механикаландыр ыланаспаптар — электр ара, электр сргі, электр ашау, электр бры, электр фреза, электрлік жне пневматикалы ажарлау аспаптары т.б.; механикаландырылан осалыаспаптар — электр жне пневматикалы брауыш; лшеу-белгілеуаспаптары — метр, рулетка, сызыш, кронциркуль, ішкі лшеуіш, дегейлік, рейсмус, циркуль т.б. жатады. Жоары механикаландырылан ааш деу комбинаттарында, шеберханаларда: ірі дгелек ааштар мен бренелерді татай етіп тілетін ааш тілгіш рамалар; татайларды ені жне алыд. бойынша ыса білте трізді татайшалара келтіретін дгелек аралар; сызыты элементтер жасайтын таспалы аралар; ааш сргілеу станоктары; ааш фрезалау станоктары т.б. олданылады.

Ою – бл аашты кркемдеп деуді бір трі. Ою техникасын орындау орындаушыдан аса ыптылыты, кеістік ойлауды, аспапты еркін мегеруді жне жоары кркемдік таламды талап етеді. Ааш оюды кптеген трлері бар. Оларды мынадай негізгі топтара блуге болады: жазыты-уыстап ою немесе тередете ою, жазыты-бедерлі, бедерлі, айшыты ою, мсіндік немесе клемдік ою жне й оюлары.

аза халыны жазыты, клемді, тпелі жне шекейлермен толытырылатын ааш оюлары бірегей жне айталанбас. Киіз йді есіктері, аасыны жоары цилиндрлік блігі, уытарды тменгі жаы, шаыраы, сондай-а сандытар, керуеттер, ыдыс-ая сатауа арналан растырмалы кебежелер, саз аспаптары ааш оюлармен шекейленді. Ааш ою - –л ааш бйымдарда орындалан бейне, сурет немесе рнек. Ааш ою монументті – семдік нер трлеріні бірі болып табылады жне оамды имараттар мен сулет нері рылыстары интерьерлерін деу мен шекейлеу шін олданылады. Оюды семдік олданбалы нер бйымдары: жиазды, саз аспаптарды, шекейлеу шін де пайдаланады.

Ааш ою шін аашты алуан трлерін олданады. андай да бір трді тадау шекейленетін бйымны дайындалуы мен формасына жне ою тріне байланысты. Жапыраты ааштардан ою шін кбінесе жкені пайдаланады. Жке аашы оай жне таза кесіледі. аттылыыны тмендегінен жкені жиаз дайындауда пайдаланбайды, сондытан оны олдану трмысты са бйымдармен шектеледі.

андааш та оай кесіледі, формасын кп згертпейді, деуге оай кнеді жне ызыл ааша сас болады. Осыны брі оны жмыстарды барлы трлері шін жарамды етеді.

Ою шін тамаша материал – айы аашы. Ол жке мен андааша араанда аттыра, кесілуі иындау, біра ою сапасы жасыра болады. айы аашы жасы боялады жне деледі Оны кемшіліктері – ылалдылыты тез сііруі мен беруі, яни тез кеуіп алады, сондай-а шытынауа, формасын згертуге бейімділігі. Бл оны клемі лкен бйымдарда олдануа ммкіндік бермейді. са бйымдарды – ыдыс-ая, кдесыйларды ою шін кктерек пен терек аашын пайдаланады.

Еменді клемі ірі семдік ою жмыстарына жне оюлармен шекейленетін жиаз жасауда олданады. Емен аашы те аттылыы мен айырылуа бейімділігіне байланысты те айшыты жне сем болып шыады.

Оюмен шекейленетін са бйымдар шін аашты сирек тымдары: алма, шие аашы жне т.б. пайдаланылады. Ою шін ылан жапыраты тымдастардан араай, шырша, самырсынды олданады. араайдан ежелден аптамалар, апалар, ернеулерге арналан шекейлерді ойды.

Бл ою ірі етіп жасалады, сондытан ылан жапыраты ааштарды абаттарыны тыыздыыны ркелкілігі жмыса иынды келтірмейді.

Шырша араа йдан грі оайыра кесіледі, біра оны бтатары кп жне те атты, сондытан оны ою шін сирек олданады. Ою шін сапасы жоары аашты олдану ажет.

Ааш ою ралдары жне ою ережелері

Ал ендеше ааштан жасалатын бйымдарды кркемдеп деуді е ежелгі трі оан рнек - ою болып табылады. Адам баласы асырлар бойы зіні трын йін, ат - бзелдерін, ол нер бйымдарын ою - рнекпен кркемдеп безендіріп отыран. Мысалы, сатар кезінде ааша бедерлеп мсіндеу нері ке етек алан. Ааштан ойып жасалан шаын мсіншілермен сатар ер - трман бзелдерін кркемденген, ааш бйымдарын безендірген. рнекті оюды бірнеше тсілі бар. Соны бірі - геометриялы бейнедегі рнек. Мндай рнек ааш бетіне геометриялы сурет салу арылы жасалады. Олар шбрышты, тртбрышты немесе шаршыны бірнеше шбрыша блу арылы рнектеледі. рнекті орындау сапасы пышапен ашауды ткірлігіне тікелей байланысты. Екінші тсілі - рнекті жалау тіліп салу. Мндай рнекті саланда оны ізін пышапен тіліп, рнекті жиектерін клбеулей жалап жонып аламыз. Бл тсілді ерекшелігі, рнекті жалай тіліп, салу дісі алынады. Мндай оюды бірнеше дістермен орындайды. рнек – кез келген бйымны сыртына тсірілетін бірттас байланысты шекей. Ал ою - бйыма тсірілген рнекті пышапен кесу арылы деу немесе бйымды шабу кезіндегі ойып деу жмыстары. Ааш бйымдарын кркемдеп деуге мынандай шаралар арылы жзеге асырылады.

- бйымны негізін талаптара сай тазалау;

- бйымны барлы бліктеріне рнектерді жоспарлау;

- рнектерді кесу;

- бйымдарды бояу, оан р беру;

- боялан бйымды лактау;

 

Ааш ою ралдары жне ою ережелері.

Ааш материалдарын оюа ажетті басты ралдар – ашау мен шкір пыша. Е кп олданылатын ашау трлері 29 - суретте: шкір пыша (1), тік жзді (2) жне ойы жзді (3) ашау ралдары жне оларды ойан пыша пен ашау іздері крсетілген. Ааш оюды бірнеше тсілдері бар.

 

араай - ааштарды ішіндегі е "шешені, сйлегіші" араай саналады. араайдан домбыраны ттас шауып та жасайды немесе баса ааштан шабылан домбыраны апаын міндетті трде араайдан салады. Шеберлер сан жылдаан тжірбиені нтижесінде араайды тербелу арылы дыбыс шыару абілеті те жоары екендігін дп басып таба білген. детте, халы шеберлері домбыра жасау шін тауды теріскей беткейіне (апталына) скен араай дініні солтстік араан жаындаы жартысын пайдаланады. йткені ааш дініні солтстік баыттаы жартысында шайыры аз, бта спейді, жылды саиналары жиі орналасады, сондытан оны дыбыс шыару асиеті жоары болады.

йекі - атты рі тыыз ааш. Срегі біртекті а сарыш тсті болып келеді. Домбыраны йекіден ттас шауып немесе рап зірлеуге де болады. йекі - музыка аспаптарын зірлеуге те олайлы ааш.

Емен - те атты, тыыз, берік ааш. Ааш срегіні тсі сарыш оыр болып келеді. Емен аашынан бйымдар жасаанда те абай болу керек. Себебі емен те жарылыш келеді, сатыпен кептірмесе, зегін уалай шытынап, жарылып кетеді. Еменнен жасалан музыка аспабы те демі болады, стала келе табии рнектері ашылып, жылтырай береді.

айы - срегі біркелкі а тсті, атты ааш. айыны безінен жасалан бйым демділігімен, беріктігімен тымды. Ол кнге асымайды, ысты-суыа тзімді болады. айыны тозын музыка аспаптарына ап жасау шін олданады.

Терек - срегі а тсті, жмса ааш. Бабымен кепкен терек кп жарылмайды, кепкен сайын киізденіп атая тседі. Теркеті зімпарамен дессе тгі шыып трады. Сондытан шеберлер теректен бйым жасаанда ткір сайманмен деп ана ояды.

Тал - иілгіш, срегі а тсті, жмса ааш. Кебе келе атайып кетеді, кепкен тал те жеіл болады, Домбыра рап жасаанда талды домбыраны иін болып келетін жерлеріне олданады. Сонымен атар трлі бйымдар жасауа жеміс ааштары да пайдаланылады. Олар: алма, алмрт, шие, жиде, алхоры, долана, рік, т.б. Барлы жеміс ааштарына тн асиет: олар атты, тыыз, жылтыр болып келеді.